Xuân về, trảy hội làng của người Dao Thanh Y Bằng Cả

Khi bánh xe thời gian quay đều về những ngày cuối năm và chuẩn bị cho một năm mới đang tới cũng là thời điểm người Dao Thanh Y (xã Bằng Cả, TP Hạ Long) nô nức chuẩn bị những công việc để tổ chức 2 lễ hội lớn và trang trọng nhất năm của cộng đồng người Dao nơi đây: Lễ cuối năm và hội làng đầu năm.

Theo tích cũ do những già làng truyền lại, người Dao Thanh Y ở Bằng Cả (TP Hạ Long) vốn có mặt ở đây đã qua cả chục thế hệ, vào khoảng 300 năm trước đây. Họ từng là những cư dân “du canh du cư” khắp nơi, thế nhưng cuộc sống không được no ấm.

Cho tới một ngày, bước chân tổ tiên họ đã tới vùng đất bằng phẳng, thiên nhiên hài hòa, có rừng núi, sông suối, ruộng đồng phì nhiêu màu mỡ là đất Bằng Cả và họ quyết định định cư ở đây. Cuộc sống no ấm cũng giúp bản sắc, đời sống văn hóa tinh thần của họ được củng cố.

Theo phong tục, người Dao Thanh Y ở Bằng Cả có 5 ngày lễ, hội lớn nhất năm, trong đó ngày lễ cuối năm và ngày hội đầu năm mới là 2 dịp quan trọng nhất. Lễ cuối năm diễn ra vào ngày 20 tháng Chạp là ngày tổng kết sau một năm lao động, là thời điểm giải quyết, kết thúc các việc cũ trong năm để đón chào năm mới tràn đầy hy vọng và hạnh phúc.

Đây là nghi lễ để báo cáo tổ tiên về thành quả của con cháu. Các chủ hộ đại diện các hộ gia đình, thường là các nam đinh mới được đi dự. Lễ được tổ chức theo hình thức góp lễ để cúng lễ. Tức là mỗi gia đình đến dự lễ phải đóng góp, có thể là góp tiền, thường là các gia đình đều góp con gà, nắm gạo, thẻ hương... Lễ cúng diễn ra trang trọng do chính trưởng bản thực hiện báo cáo với tổ tiên, cầu cho 1 năm mưa thuận gió hòa.

Đây là một nghi lễ độc đáo của người Dao Thanh Y ở Bằng Cả. Và cũng sau lễ này, từ ngày 21 tháng Chạp trở đi bà con dân bản mới chính thức được vào ăn Tết.

Cách lễ cuối năm không xa là Hội làng, vốn có từ lâu đời. Hội làng Bằng Cả diễn ra vào ngày 1 tháng 2 Âm lịch chính là lễ hội truyền thống được mong chờ nhất trong năm. Trước đây, Hội làng có những quy định rất nghiêm ngặt, người đến dự hội làng chủ yếu là nam giới, chủ hộ gia đình và trên nguyên tắc tự nguyện.

Mỗi khi đến ngày hội làng thì con cháu các dòng họ dù có đi đâu xa cũng phải nhớ mà về. Khi tham gia hội làng, các thầy cả, thầy hai, trưởng bản bắt buộc phải mặc trang phục dân tộc; các thành viên cộng đồng làng cũng được yêu cầu, khuyến khích mặc trang phục truyền thống khi tham gia hội làng.

Ngày diễn ra hội làng, khoảng 8 giờ 30 sáng, chủ hộ mỗi gia đình mang đến góp một con gà (từ 0,8 đến 1 kg), một bát gạo nếp, 1-2 lít rượu chua để nộp cho thầy mo của các dòng họ Dao Thanh Y. Phần lễ được người Dao Thanh Y chú trọng với ý niệm thành kính với các nghi lễ cầu trời, thổ địa, thổ công, thành hoàng làng phù hộ cho dân bản năm mới mưa thuận gió hoà, làm ăn phát đạt, mùa màng tốt tươi; rồi cầu cho dòng họ và cho cả thôn bản người Dao Thanh Y.

Phần hấp dẫn và sinh động nhất là phần hội. Đến Hội làng Bằng Cả dịp đầu năm, du khách cùng với việc được chiêm ngưỡng phần lễ nghi mang đậm giá trị văn hóa truyền thống của người Dao Thanh Y, còn được tham gia phần hội với nhiều trò chơi dân gian hấp dẫn, như: Đánh cờ dân gian, ném còn, kéo co, bắn nỏ hay đẩy gậy rồi lại cùng nhau hát đối giao duyên...Tất cả được diễn ra ở không gian rộng lớn của nhà sinh hoạt cộng đồng hoặc ở Khu bảo tồn văn hóa người Dao Thanh Y xã Bằng Cả (TP Hạ Long).

Ngày hội là không gian của các trò chơi truyền thống, nơi các cô gái Dao Thanh Y xúng xính trong các trang phục lễ hội đẹp, nhiều màu sắc. Du khách có thể hòa mình vào các trò chơi dân gian, cùng thưởng thức những chén rượu bâu ngọt ngào mà dân bản nhiệt thành dành cho du khách. Nhiều năm gần đây, hội được TP Hạ Long tổ chức quy củ, là không gian tham quan trải nghiệm thú vị cho du khách bốn phương.