Trà Cổ- mảnh đất địa đầu Đông Bắc Tổ quốc có lẽ là nơi có bề dày truyền thống lịch sử văn hoá nhất nhì của Móng Cái. Lớp lớp các thế hệ người Việt nơi vùng đất địa- văn hoá này đã bồi đắp, tạo nên những giá trị văn hoá thuần Việt nhưng vẫn mang những giá trị đặc trưng riêng.
Không chỉ có bãi biển “trữ tình nhất Việt Nam”, có lễ hội đình và tục rước “Ông Voi” độc đáo, Trà Cổ còn có những ngôi nhà cổ tuổi trăm tuổi không đâu có. Cho đến nay, tại Trà Cổ ước có khoảng hơn 10 căn nhà như thế, hầu hết đều thuộc khu Nam Thọ. Đây là những di sản văn hoá quý, dù chúng chưa được xếp hạng di tích. Ý thức được giá trị của chúng, nhiều gia đình có điều kiện xây mới nhưng họ vẫn nâng niu, gìn giữ ngôi nhà cổ của tổ tiên để lại.
 |
| Nhà cụ Nguyễn Thị Vần (80 tuổi) ở khu Nam Thọ được xây dựng vào năm 1917. Trên hai đầu hồi có đắp 3 cấp nên người đương thời gọi là nhà “tam sơn”. Đây là ngôi nhà lâu đời nhất ở Trà Cổ. Ông nội chồng cụ Vần từng là lý trưởng Trà Cổ. |
 |
| Ngôi nhà được dựng bằng gỗ lim, cửa vào nhà không có bậu cửa mà phẳng nền với hiên. |
 |
| Ba gian nhà thì gian giữa dành cho việc thờ cúng gia tiên, hai gian phải, trái dành cho việc tiếp khách. |
 |
| Phòng ngủ được sắp xếp hai bên trái, phải, lui hẳn ra phía sau. Phần bếp và các công trình phụ làm riêng biệt, thông với nhà chính bởi một cửa hậu. |
 |
| Cách nhà cụ Vần không xa là nhà cụ Nguyễn Văn Công (85 tuổi), xây khoảng năm 1925. Đây là giai đoạn kiến trúc Pháp đã ảnh hưởng đến Trà Cổ. Ngôi nhà theo kiểu "hiên tây máng thượng" này ra đời là vì thế. |
 |
| Cổng vào ngôi nhà phảng phất dấu ấn Pháp nhưng vẫn mang hồn cốt Việt. Thực hiện chủ trương làm đẹp đô thị của phường, cụ Công đã đánh rửa rêu phong bám trên tường. |
 |
| Theo cụ Công, xưa ngôi nhà được xây bằng "vữa" gồm giấy bản ngâm nát trộn với vôi nung vỏ hà, sò nên rất chắc, tường không bị bong tróc. |
 |
| Thêm một ngôi nhà mốt "tam sơn" trăm tuổi của cụ Lê Thị Giảng (90 tuổi) cùng ở khu Nam Thọ. Theo ông Nguyễn Văn Thiết (con trai cụ Giảng, đang là Phó Giám đốc Công ty CP Phát triển Tùng Lâm), ngôi nhà nay đang được dùng là từ đường của gia đình. |
 |
| Gian phòng ngủ lui phía sau chỉ đủ kê chiếc giường. |
 |
| Một kiểu nhà “hiên tây máng thượng” hiện thuộc sở hữu của ông Nguyễn Văn Điển. Ngôi nhà được xây dựng năm 1923 bởi cụ Nguyễn Hữu Lợi, Chánh tổng Trà Cổ. Hiện ngôi nhà cũng được dùng làm từ đường gia đình. |
 |
| Kiến trúc, bài trí trong ngôi nhà vẫn được ông Điển sắp xếp như từ thời ban đầu của các cụ (ngoại trừ phần trần nhựa). |
 |
| Sinh thời, cụ Lợi có nhiều công lao với làng xã, được triều đình nhà Nguyễn ban phẩm Hàn lâm đại chiếu. Năm 1913, một người bạn tên là Phú Mỹ hiệu là Trang Hạ ở phố Phúc Kiến (nay là phố Lãn Ông), Hà Nội đã tặng cụ bức đại tự "Quốc sủng gia khánh" này. |
Bao năm qua, nhờ được các gia đình ý thức giữ gìn, coi đây là di sản của ông cha để lại, những ngôi nhà cổ này vẫn còn chắc chắn, nguyên vẹn. Đây là nguồn tư liệu rất quý để các nhà nghiên cứu lịch sử, văn hoá tìm hiểu về kiến trúc nhà những năm đầu thế kỷ 20. Nếu được bảo tồn, phát huy hợp lý, có thể kết nối xây dựng thành sản phẩm, tour du lịch hấp dẫn. Đặc biệt, những ngôi nhà cổ này lại hiện hữu ở Trà Cổ- mảnh đất thiêng liêng nơi địa đầu Tổ quốc.
Trần Minh
Ý kiến ()