Miến dong Bình Liêu

Lần nào đến với Bình Liêu tôi cũng muốn về xã Húc Động để được tận mắt xem, được sẻ chia vui, buồn với bà con Sán Chỉ khi thu hoạch dong riềng và làm miến dong.

"Lộc" trời ban cho miền đất khó

Câu chuyện của tôi và anh La Văn Lộc, Phó Chủ tịch UBND xã Húc Động, bên ấm trà đầu xuân quanh đi quẩn lại thế nào vẫn là cây dong riềng và sợi miến. Anh Lộc bảo: “Chắc tôi chẳng nói thì anh cũng biết miến dong giá trị thế nào”.

Anh Lộc không nói nhưng tôi còn biết rằng xã Húc Động đất lẫn đá khô cằn. Có lẽ rễ cây dong riềng đã lách qua khe đá mà hấp thụ tinh hoa từ đất. Lá dong thì hứng những giọt sương mai tinh khiết từ trời để rồi ngưng đọng thành thứ củ thơm ngon, ít xơ, nhiều bột.

Bột dong sau khi tráng được bà con Sán Chỉ đem phơi khô.

Nếu như cây dong riềng là "lộc" trời ban cho vùng đất này thì sợi miến là thành quả của quá trình lao động cần cù và sáng tạo của bà con. Chẳng biết tự khi nào, củ dong riềng đã được bàn tay khéo léo của đồng bào người Sán Chỉ chế biến ra thành miến. Đây là món ăn ngon nên thường chỉ dùng dâng cúng tổ tiên và thiết đãi khách quý.

Miến dong ở đây khó lẫn ở đặc tính dai, giòn, vị mát, nấu đi nấu lại nhiều lần mà vẫn không bị dính, bị nát. Miến lại có màu hơi xanh, hoặc ngả xám, dáng mộc mạc chứ không bóng bẩy, bắt mắt như các loại miến khác. Sợi miến dài, nhỏ, bình dị như tính cách người Sán Chỉ nơi đây. Không sử dụng phụ gia và hóa chất trong quá trình chế biến nhưng miến dong không hề có vị chua và vẫn bảo quản được lâu. Bởi vậy, trong ba lô của lữ khách đến Bình Liêu khi quay về không thể không có gói miến làm quà đường xa. Ông Trạc A Cấy, thôn Lục Ngù, xã Húc Động, ngâm nga một câu hát soóng cọ, rồi bảo với tôi rằng: "Từ bao đời nay, củ dong riềng đã là người bạn gắn bó thủy chung, nuôi sống bà con Sán Chỉ trong cơn đói giáp hạt khi xưa”. Hiện miến dong Bình Liêu đã có mặt trên nhiều kệ hàng của các siêu thị, điểm bán hàng nông sản trong và ngoài tỉnh. Giá của 1kg miến dong Bình Liêu tại nơi sản xuất khoảng 80.000 đồng, cao hơn nhiều so với miến thông thường nhưng vẫn được nhiều người tiêu dùng tin tưởng lựa chọn. Vì thế miến dong lại giúp bà con Sán Chỉ thoát nghèo, vươn lên làm giàu hôm nay.

"Nước mắt" dong riềng

Nhưng niềm hy vọng đổi đời nhờ cây dong riềng của bao nhiêu bà con Sán Chỉ ở xã Húc Động đã bị một cá nhân trong xã có lúc làm cho lung lay. Vì hám lợi, một chủ cơ sở chế biến ở thôn Lục Ngù đã đánh tráo nguyên liệu đầu vào khi nhập củ dong ở Sơn La với giá chỉ bằng nửa giá địa phương rồi sản xuất ra dán nhãn “miến dong Bình Liêu”. Việc này chẳng khác gì "lấy đá ghè chân mình", đánh cắp niềm tin của người tiêu dùng. Khi đó, không chỉ Húc Động thiệt hại mà cả huyện đều thiệt hại. Đã có những du khách đến Húc Động nhưng nghi ngại sản phẩm miến trắng đóng gói có nhãn mác mà vào tận nhà dân chọn loại miến đen do bà con làm thủ công không nhãn mác, xuất xứ để tránh mua phải miến dong nơi khác.

Sau khi thái nhỏ, sợi miến dài, mảnh dai nhưng nấu rất mềm.

Điều nguy hiểm hơn nữa là nhập giá rẻ về sẽ "giết chết" cây dong của cha ông và nghề trồng dong riềng truyền thống. Hiện tại, bà con bán được khoảng hơn 3.000 đồng/kg củ tươi thì mới có lãi. Nhưng giá này gấp đôi giá nhập củ dong nơi khác về.

Ông Trạc A Cấy cho biết, dong nơi khác năng suất cao, củ to nhưng nhạt thếch, chỉ được cái giá rẻ. Nếu kẻ nào hám lợi chạy theo giá trị kinh tế mua về trộn vào thì dong lạ sẽ lấn át và chiếm chỗ dong nhà. Cả mồ hôi, nước mắt của người nông dân Sán Chỉ đổ xuống gốc cây dong giờ càng thêm mặn chát. Thảo nào mà củ dong ở Húc Động không nhạt như dong nơi khác.

Cũng may là câu chuyện này đã được “phanh” lại đúng lúc. Anh Lộc cho biết, bà con trồng miến và các hợp tác xã đã đoàn kết cùng nhau "tẩy chay" người làm ăn gian dối. UBND huyện cũng vào cuộc, thu hồi nhãn hiệu “Miến dong Bình Liêu” đối với cơ sở sản xuất miến của hộ sản xuất đó.

Từ sau “sự cố” này, các đoàn kiểm tra của huyện thường xuyên về xã thị sát. Có khi đích thân Chủ tịch UBND huyện đi “vi hành” để theo dõi sát sao, bảo vệ cho bằng được uy tín và danh tiếng của sản phẩm miến dong Bình Liêu. Anh Trạc A Thìn, Bí thư Chi bộ kiêm Trưởng thôn Lục Ngù bảo, dân ở đất này sống nhờ cây dong riềng và nghề làm miến nên bà con kiên quyết không chấp nhận những kẻ làm ăn gian dối, phá hoại.

Cơ hội phát triển mới

Theo anh La Văn Lộc, nếu cứ giữ lề lối làm ăn chụp giật, trục lợi bằng mọi giá thì công lao bao năm nay lãnh đạo huyện, xã trăn trở tìm đầu ra cho loài cây bản địa này cũng sẽ đổ theo bã dong. Huyện còn có quy hoạch vùng sản xuất, từ bỏ lối làm miến nhỏ lẻ hướng đến sản xuất tập trung, xây dựng thương hiệu. Đồng thời, vận động bà con trồng dong riềng, xây nhà xưởng, tận dụng nguồn nước tự nhiên dùng cho việc rửa sạch củ dong, đưa vào nghiền xát và ngâm, gạn, lắng bột cho trắng sao cho đảm bảo hợp vệ sinh, lại còn tận dụng bã dong cho chăn nuôi, không xả bừa bãi ra môi trường, bán miến ở đâu, in bao bì thế nào...

Công đoạn đóng gói thành phẩm miến dong.

Có sản phẩm rồi thì phải lo vận chuyển đi bán hay kêu gọi thương lái về tận xã để nhập miến. Muốn vậy, đường giao thông phải làm tốt, dễ đi. Xã Húc Động đã tận dụng các nguồn vốn đầu tư, cải tạo, nâng cấp hệ thống giao thông khá hoàn thiện. Mới đây nhất là việc hoàn thiện xây dựng con đường dài hơn 7km từ thôn Thông Châu, xã Húc Động, huyện Bình Liêu nối với thôn Nà Cam, xã Đại Thành, huyện Tiên Yên, nhờ dồn khoản hỗ trợ của Chương trình 135 từ mấy năm liền. Con đường không chỉ tạo ra sự liên thông mới giữa 2 xã, 2 huyện mà còn là "con đường dong riềng" bởi cả 2 xã đều có nghề trồng cây dong riềng và sản xuất miến dong truyền thống. Từ đây sẽ hình thành vùng sản xuất tập trung, nguyên liệu tập trung và cùng chung thị trường, bạn hàng. Các cụ xưa nay dạy “Buôn có bạn, bán có phường” là như thế.

Vậy là từ Húc Động, miến dong có thể đi ra ngoài xã, ngoài huyện với nhiều con đường khác nhau. Theo đường bê tông mới mở, miến dong từ Thông Châu sẽ sang Nà Cam của Đại Thành về Tiên Yên, theo đường cũ thì ra Bình Liêu rồi về đường 18C, hoặc theo vành đai biên giới để xuống Hải Hà. Miến dong có thể đi con đường quy mô hơn, bài bản hơn, đó là con đường OCOP, một chương trình độc đáo của tỉnh. Miến dong là sản phẩm OCOP chủ lực của huyện Bình Liêu. Nhờ hiệu ứng lan tỏa chung của các sản phẩm OCOP mà Quảng Ninh dày công xây dựng, miến dong Bình Liêu đã lấy được niềm tin của đông đảo người tiêu dùng trong và ngoài tỉnh.

Chẳng những vậy, thời gian gần đây, người dân Húc Động còn mở rộng diện tích trồng dong riềng. Tháng 3/2017, xã Húc Động đã lập dự án trồng dong riềng với 126 hộ tham gia dự án tại 9 thôn, trồng trên 33,925ha. Tính chung toàn xã năm 2017 đã trồng được 89,6ha dong riềng, bằng 128% kế hoạch năm; sản lượng đạt 3.250 tấn, bằng 228% so với cùng kỳ, năng suất đạt hơn 40 tấn/ha, tăng so với những năm trước.

Vui hơn nữa khi Húc Động cũng là một trong những xã đang thực hiện dự án ứng dụng khoa học công nghệ xây dựng mô hình sản xuất và bảo quản bột dong riềng sạch tại huyện Bình Liêu. Theo đó, tất cả các khâu từ lựa chọn vùng sản xuất, chọn giống, xây dựng cơ sở hạ tầng và bố trí thiết kế lắp đặt thiết bị, máy móc; tập huấn kỹ thuật cho nông dân về sản xuất, chế biến bột dong riềng sạch; bảo quản theo tiêu chuẩn an toàn thực phẩm..., đều được thực hiện một cách bài bản, khoa học.

Trong quý IV năm 2017, xã đã xây dựng phương án hỗ trợ kinh phí mua dây chuyền chế biến miến dong cho 3 HTX có đăng ký sản phẩm OCOP với tổng số tiền hỗ trợ trên 220 triệu đồng. Hiện tại toàn xã có 4 HTX sản xuất miến dong, là: HTX Phát triển Đình Trung và HTX Dịch vụ nông lâm nghiệp Húc Động (thôn Nà Ếch), HTX Thương mại và dịch vụ Khe Vằn (thôn Khe Vằn) mới thành lập và HTX Gia Hưng (thôn Lục Ngù) bước đầu hoạt động. Điều đáng mừng là lãnh đạo các HTX đều là thanh niên dân tộc thiểu số hừng hực nhựa sống.

Thể hiện sức trẻ đi đầu trong việc làm giàu trên chính quê hương mình là anh La A Nồng, Giám đốc HTX Đình Trung. Không cam chịu cách làm miến manh mún, nhỏ lẻ, mất nhiều nhân lực, tháng 7/2014, La A Nồng thành lập HTX với 8 xã viên đều là anh em, bà con thân thiết và từng bước đầu tư máy móc vào sản xuất để giảm chi phí, tăng sản lượng và hiệu quả đầu tư. Hiện nay, chàng trai dân tộc Tày La A Nồng đã nắm trong tay 2 máy rửa củ, 3 máy xát, 1 máy tráng, 2 máy thái cùng hệ thống bể ngâm, 12 thùng inox gạn lắng bột, khu sản xuất, sân phơi… với tổng trị giá gần 800 triệu đồng. HTX còn thuê thêm 3ha đất trồng dong và hợp đồng thu mua dong củ với bà con nông dân trong xã và các xã lân cận để chủ động nguồn nguyên liệu sản xuất. Nguồn nguyên liệu dự trữ của anh Nồng có khi lên đến 600 tấn mỗi năm. Mỗi năm, HTX của anh sản xuất khoảng 50 tấn miến thương phẩm với doanh thu khoảng 3 tỷ đồng, tạo việc làm cho 15 lao động địa phương, với mức thu nhập hơn 4 triệu đồng/người/tháng. Đầu năm 2018, HTX Phát triển Đình Trung của anh Nồng là đại diện duy nhất của Quảng Ninh được tuyên dương điển hình liên kết sản xuất nông nghiệp toàn quốc.

Cùng với anh La A Nồng, còn có anh Trần Văn Thắng, Giám đốc HTX Gia Hưng, hoạt động rất hiệu quả với 10 lao động thời vụ. Chàng trai người Sán Chỉ này sở hữu diện tích 150m², 1 máy xát dong, 1 máy tráng, 1 máy rửa củ, tổng trị giá tài sản lên đến trên 700 triệu đồng.

Không chỉ ở 2 HXT này mà toàn bộ nguồn nguyên liệu của nông dân trồng ra đều được các HTX bao tiêu đầu vào, Công ty CP Thương mại và Dịch vụ Bình Liêu bao tiêu sản phẩm đầu ra. Trong khi miến ở nhiều địa phương còn chạy vạy ngược xuôi lo khâu tiêu thụ thì điều đáng mừng là miến dong Bình Liêu sản xuất ra không đủ để bán trên thị trường. Năm 2018, xã phấn đấu chế biến 223 tấn miến sợi. Nhưng theo anh Lộc, sản lượng này cũng chưa thấm tháp vào đâu, chưa thể giải được “cơn khát” miến dong Bình Liêu của thị trường, nhất là thị trường trong tỉnh vào dịp giáp Tết.

Lần nào vào Húc Động, tôi cũng được bà con tặng gói miến mang về làm quà. Cầm gói miến trên tay, tôi biết ơn loài cây bền bỉ trên mảnh đất khô cằn, biết ơn giọt mồ hôi của người nông dân Sán Chỉ. Con đường bê tông đưa tôi ra thị trấn phong quang thoáng đãng. Con đường rộng mở như chính hướng đi của thương hiệu miến dong nơi đây.

Huỳnh Đăng

[links()]