Trận đánh của lòng quả cảm

Ngày này cách đây đúng 70 năm trước, ngày 13-11-1945 đã diễn ra trận đánh quả cảm của cán bộ, chiến sĩ Đại đội Ký Con - một trong những đơn vị chủ lực đầu tiên của Chiến khu Đông Triều với quân Pháp trên đảo Cô Tô. Mặc dù thất bại nhưng trận đánh đã thể hiện lòng yêu nước, bản lĩnh chiến đấu kiên cường của cán bộ, chiến sĩ Đại đội...

Các CCB nguyên là cán bộ, chiến sĩ Đại đội Ký Con thắp hương viếng các đồng đội đã hy sinh trong trận đánh đêm 13-11-1945 tại Nghĩa trang liệt sĩ huyện Cô Tô, ngày 19-1-2008 nhân dịp Di tích trận đánh Đồn Cao (Cô Tô) được xếp hạng di tích lịch sử cấp tỉnh.

Một ngày đầu tháng 11, tôi tìm đến gặp cụ Ngô Huy Bỉnh (tên được biết đến nhiều hơn là Như Mai, do thời gian công tác ở Báo Quảng Ninh), nguyên Chính trị viên trung đội của Đại đội Ký Con tham gia trận đánh đồn Cô Tô năm 1945. Căn nhà của cụ Bỉnh nằm ngay bên nhà thờ Hòn Gai, thuộc tổ 42, khu 3, phường Bạch Đằng (TP Hạ Long). Đáng tiếc, ở tuổi 92, dấu thời gian đã khiến cụ Bỉnh không còn minh mẫn để nhớ đến sự kiện ấy nữa. Có chăng, khi gợi lại ký ức xưa, cụ chỉ cười và nhắc: Ờ, phải rồi, Ký Con… Cô Tô… Lê Phú…

Trái ngược với cụ Như Mai, cụ Lê Phú, 90 tuổi, nguyên Đại đội trưởng Đại đội Ký Con - người trực tiếp chỉ huy trận đánh đồn Cô Tô năm 1945 - thủ trưởng cũ của cụ Mai lại cực kỳ minh mẫn. Dịp tháng 8 vừa rồi, nhân tìm hiểu về trận Đại đội Ký Con bắt sống tàu chiến Pháp trên Vịnh Hạ Long năm 1945, cụ Lê Phú đã dành thời gian kể tỉ mỉ cho tác giả bài này diễn biến của trận đánh hôm ấy.

Đại đội Ký Con khi đó đóng quân ở Cát Bà (Hải Phòng) - cụ Phú kể. Sáng ngày 10-11-1945, đơn vị nhận được bức điện của Bộ CHQS liên tỉnh miền duyên hải (sau đổi là Chiến khu 3) lệnh: “Mang 1 trung đội đánh đảo Cô Tô ngày đêm nay”. Nhận thấy rất nhiều khó khăn do ta chưa nắm rõ được lực lượng quân sự địch trên đảo, thời gian gấp rút, đặc biệt tàu thuyền của đơn vị không có lấy 1 chiếc. Sau khi báo cáo rõ những khó khăn trên nhưng điện từ cấp trên truyền đạt xuống: “Tuyệt đối phục tùng mệnh lệnh!”. Lệnh được thi hành ngay. Trung đội 1 được lệnh xuất kích cùng những vũ khí, đạn dược tốt nhất của đơn vị. Cán bộ, chiến sĩ trong đơn vị hầu hết còn rất trẻ, người ít 16 tuổi, người nhiều mới 23, 24 tuổi nhưng tinh thần rất hăng hái, náo nức. Nhiều người mới nhập ngũ được hơn 1 tháng. Do thời tiết cùng với trục trặc việc thuê mướn thuyền nên cuộc hành quân phải hoãn lại.

Sáng hôm sau, biển lặng nên đơn vị xuất kích. Đến sáng 12-11-1945 thì thuyền tới Quan Lạn, ghé lên bờ để cán bộ, chiến sĩ nghỉ ngơi. Lúc này, đơn vị được điều tăng cường 1 tiểu đội từ Cát Bà ra. Theo báo cáo của Trung đội trưởng Đinh Như Tâm được cử đi điều tra tình hình địch, quân Pháp trên đảo Cô Tô có khoảng 1 trung đội và gần 2 tiểu đội. Sau khi thảo luận, Ban Chỉ huy đơn vị quyết định đổ bộ lên đảo, tấn công địch cùng một lúc ở ba điểm chúng đóng quân vào giữa đêm 13-11-1945. Do đã qua mấy trận ra quân chiến thắng như trận đánh đồn Bí Chợ (Uông Bí), đánh chiếm thị xã Quảng Yên, bắt sống tàu Pháp tại bến Đoan (Hòn Gai)… nên cán bộ, chiến sĩ đơn vị ai nấy đều tự tin, hăng hái lập thêm công, quyết tâm chiến thắng.

14 giờ chiều ngày 13-11-1945, 4 con thuyền buồm chở 4 tiểu đội dời bến Minh Châu chạy thẳng đến Cô Tô. Khi tới gần Cô Tô thì trời đã tối, đơn vị bỗng phát hiện 1 chiến hạm thả neo gần đảo nhưng Đại đội trưởng Lê Phú quyết định vẫn đổ bộ đảo như kế hoạch và lệnh trên. Thuyền vào bờ, 4 mũi quân tiến nhanh đến mục tiêu. Dàn quân vào vị trí thì trong đồn có tiếng động gọi quân, Lê Phú lệnh cho chiến sĩ Bùi Văn Ngoạn khai hoả, bắn lựu đạn vào đồn. Địch phản ứng ngay lập tức, cùng lúc đèn pha từ chiến hạm quét vào. Bấy giờ mới biết chiến hạm là của địch. Qua ánh sáng đèn pha, địch từ trong lô cốt bắn ra chính xác khiến nhiều chiến sĩ bị thương, hy sinh. Quân ta không tiến lên được, nằm sát mặt đất. Rạng sáng, Đại đội trưởng Lê Phú lệnh cho các tổ rút lui, tìm nơi ẩn nấp chờ đến đêm tìm thuyền trở về. Ở mũi tiến công nhà kho chứa quân trang, lương của địch, mũi do Trung đội trưởng Đinh Như Tâm chỉ huy áp sát đã phát hiện lực lượng địch được tăng cường so với ban đầu. Sau khi nổ súng, ném lựu đạn tiêu diệt một số tên. Đại bác địch và pháo sáng lập tức bắn vào làm nhiều chiến sĩ bị thương. Mũi tiến công địch ở đền Mã Viện do Trung đội phó Lê Hai chỉ huy đã xông được vào đền đồng loạt bắn và ném lựu đạn. Khi có tiếng súng nổ, lập tức tàu chiến địch ngoài biển rọi đèn pha chiếu sáng quanh đảo.

Mờ sáng, địch điều thuỷ phi cơ bay thấp phía trên, còn bên dưới, 1 trung đội địch dàn hàng ngang bắn và ném lựu đạn vào nơi có quân ta. Từ ngày 14 đến 18-11-1945, quân địch từ chiến hạm phối hợp với quân trên đảo có sự hướng dẫn của tên bang trưởng người Hoa trên đảo đã bao vây bắt được 22 cán bộ, chiến sĩ của Đại đội Ký Con và 4 người lái thuyền. Chỉ có 12 người thoát được theo thuyền của ngư dân về Cát Bà. Trong trận này, 17 cán bộ, chiến sĩ của Đại đội Ký Con và 1 ngư dân đảo Minh Châu làm nhiệm vụ dẫn đường đã hy sinh. Sau này ta mới biết, ngay sau khi đồn Vạn Hoa bị ta tấn công đêm 10-11-1945, quân Pháp đã đề phòng điều quân và chiến hạm từ nơi khác đến bảo vệ Cô Tô mà ta không hay biết.

22 cán bộ, chiến sĩ Ký Con bị địch đưa lên chiến hạm vào giam tại Khám lớn Sài Gòn và đến ngày 23-4-1946 thì bị đưa ra toà án binh xét xử. Lê Phú và Trung đội trưởng Nhâm Ngọc Bình bị kết án tử hình (sau xuống chung thân), 20 chiến sĩ khác bị án chung thân khổ sai, các ngư dân thì được tha bổng. Đến tháng 5-1946, tất cả cùng bị đày ra Côn Đảo giam cầm cho đến ngày 1-10-1954 mới được trao trả ở Sầm Sơn (Thanh Hoá). Lúc này chỉ còn 15 người do 1 người qua đời ở xà lim, 6 người đã hy sinh trên biển khi vượt ngục trở về).

70 năm đã trôi qua, số cán bộ, chiến sĩ của Đại đội Ký Con tham gia trận đánh Cô Tô ngày ấy, số đã hy sinh, số mất vì tuổi cao, bệnh tật nên ngày một vơi đi. Cụ Lê Phú cho biết, các cựu chiến binh của Đại đội rất vui khi di tích trận đánh Đồn Cao Cô Tô ngày 13-11-1945 đã được xếp hạng Di tích lịch sử cấp tỉnh. Tỉnh Quảng Ninh và huyện Cô Tô cũng đã có nhiều việc làm thể hiện tri ân các liệt sĩ. Tuy nhiên, mong muốn của các cán bộ, chiến sĩ và thân nhân các liệt sĩ đã hy sinh trong trận đánh Cô Tô ngày 13-11-1945 đó là xây dựng 1 tượng đài tưởng niệm các liệt sĩ tại khu vực Đồn Cao (tỉnh đã có chủ trương từ năm 2010). Kinh phí xây dựng sẽ từ nguồn xã hội hoá. Trao đổi với tôi, Phó Chủ tịch UBND huyện Cô Tô Lê Hồng Giang cho biết huyện ủng hộ việc làm ý nghĩa này.

Trần Minh