Niềm vinh quang giữa những ngày khốc liệt (Nhân đọc tiểu thuyết "Âm vang dòng sông", NXB Văn học 2016 của Thi Sảnh)

Bạn đọc Quảng Ninh vốn quen với thơ Thi Sảnh, trường ca Thi Sảnh nhưng thật bất ngờ từ năm ngoái đến nay ông đã liên tục  trình làng 2 cuốn tiểu thuyết. Sự thay đổi này với các nhà văn cũng không có gì lạ, nhưng với nhà thơ Thi Sảnh thì khác. Tôi biết ông đã bị chứng tai biến làm cho sức khoẻ suy sụp nhanh chóng, chắc chắn nếu không có bản lĩnh vượt qua bệnh tật thì khó lòng mà tiếp tục con đường sáng tác.

Sau cuốn tiểu thuyết “Chân trời ám ảnh” ra đời năm 2015. Năm nay, ông lại cho ra đời cuốn “Âm vang dòng sông” dài gần 600 trang mang sứ mệnh lịch sử của một dòng sông giới tuyến đầy oai hùng và không kém phần khốc liệt trong cuộc chiến tranh chống Mỹ.

Cầm cuốn tiểu thuyết trên tay, tôi đã đọc cẩn trọng từng trang và nhận ra, nhà văn Thi Sảnh đã dốc sức vào cuốn sách thật công phu. Ông là người trong cuộc, là nhà lịch sử, là công dân của mảnh đất Gio Linh (Quảng Trị) giàu truyền thống văn hoá và tinh thần đấu tranh cách mạng kiên cường ấy. Những làng, những rú, những chợ... là tiếng địa phương hầu như đi suốt chiều dài cuốn tiểu thuyết khiến người đọc không khỏi xúc động. Những người như ông Tác - nhân vật chính của tiểu thuyết, nếu không biết cách để sống cùng nhân dân, không dùng trí tuệ của mình thì khó lòng thoát khỏi những cạm bẫy của kẻ thù ở ngay cạnh mình.

Đọc tiểu thuyết “Âm vang dòng sông” có cảm giác cuộc đấu tranh tưởng chừng không có hồi kết giữa hai bờ giới tuyến, sự bức bối giữa những bờ sông. Cùng với sự phát triển của cuộc đấu tranh cách mạng kiên cường đó là lớp lớp các thế hệ cách mạng làng Cẩm, làng Thuỷ, làng Bách Lộc, sông Rào Chợ... Trong mỗi thôn làng của vùng giới tuyến tạm thời năm 1954 sau Hiệp định Giơ-ne-vơ ngày ấy đều có người bên bờ Bắc, kẻ ở bờ Nam.

Cuộc chiến không chỉ có tiếng súng mà là cuộc chiến lòng dân cực kỳ khó khăn. Người trung kiên, kẻ phản bội lại vẫn sống cùng nhau, chung nhau một bến sông, một phiên chợ, là bà con của nhau... Sự thật bị lẫn trong sự giả dối, lường gạt của cái đài tâm lý chiến phía bên kia cứ dội xuống đầu nhân dân hai bên bờ sông. Phải vững tâm lý mới hòng thoát khỏi những sự lừa gạt của kẻ thù để bảo vệ cán bộ của ta. Ông Tác là một cán bộ hoạt động lâu năm, âm thầm góp công cho ngày chiến thắng của cả hai miền Nam Bắc.

Nhà văn khắc hoạ về cuộc chiến khốc liệt ấy: “Rút kinh nghiệm về cuộc đấu tranh của dân làng Cẩm... ông Nguyễn Văn Tác sau khi biểu dương tinh thần bất khuất, kiên trung của đảng viên Lê Mao dù bị kẻ thù dùng cực hình tra tấn dã man đến chết vẫn không khai đã nói: - Ưu điểm của cuộc đấu tranh này là huy động được sức mạnh đông đảo của quần chúng, được tổ chức chặt chẽ, đối phó linh hoạt... đưa kẻ thù vào thế bị động, phải chấp nhận thất bại. Đã kết hợp giữa phương thức đấu tranh bạo lực chính trị với đấu tranh hoà bình trên cơ sở pháp lý của Hiệp định Giơ-ne-vơ...”.

Suốt chiều dài cuốn tiểu thuyết, nhà văn khi vào vai nhân vật chính, khi vào vai nhà sử học nhận định về cuộc chiến. Nhà văn Thi Sảnh còn đề cập khá nhiều đến các chi tiết, tư liệu lịch sử (ngày, tháng, năm, địa điểm đánh phá, đấu tranh... của hai bên) khiến người đọc hơi... oải vì những sự kiện đó thật khô khan trong không gian của tiểu thuyết văn học. Nếu dùng có liều lượng phù hợp trong một cuốn tiểu thuyết thì có thể chấp nhận. Còn việc sử dụng tư liệu dày đặc về các trận đánh, các cuộc đấu tranh từ nguồn tư liệu lịch sử thì theo tôi, phải dùng phương pháp sáng tác khác để biến các con số biết nói ấy làm đúng thiên chức của nó để minh chứng cho sự kiện lịch sử có giá trị ấy. Đó là thiển ý của người đọc. Tuy nhiên có thể đó là dụng ý của tác giả muốn dùng nguồn tư liệu lịch sử để cung cấp đầy đủ cho độc giả hiểu sâu sắc hơn về cuộc đấu tranh cách mạng của quê hương ông ngày ấy...

Nói chung, “Âm vang dòng sông” đã để lại cái sự “âm vang” ấy cho người đọc về những điều mà ta vẫn nghe nhưng chưa thẩm thấu về cuộc đấu tranh giữa hai bờ giới tuyến đầy cam go, khốc liệt. Nhân dân Quảng Trị nói chung và những người Việt Nam yêu chuộng hoà bình cuối cùng đã giành chiến thắng to lớn. Hy vọng, ở cái tuổi thất thập nhưng với nội lực còn sung mãn, nhà thơ Thi Sảnh sẽ còn cống hiến cho bạn đọc những tác phẩm mới nhiều sáng tạo giữa một miền chữ nghĩa mênh mông.

Nhà văn Vũ Thảo Ngọc