Đền thờ hai vị trung thần có công dẹp loạn

Đền Quan Đại (xóm Chùa, thôn La Khê, xã Tiền An, TX Quảng Yên) là di tích lịch sử cấp Quốc gia thờ hai vị danh tướng là Trương Quốc Dụng và Văn Đức Giai.

Đền Quan Đại ở xã Tiền An.

Đền Quan Đại thờ 2 vị tướng có công đánh đuổi bọn giặc cướp nước và bè lũ tay sai của thực dân Pháp để bảo vệ biên cương, vùng hải đảo thuộc miền Đông Bắc của Tổ quốc. Theo sử sách ghi lại, đại học sĩ Trương Quốc Dụng sinh năm 1801 quê ở Hà Tĩnh, là một danh tướng, một người văn võ toàn tài, từng thi đỗ Tiến sĩ năm Kỷ Sửu (1829). Ông làm quan liên tiếp ở 3 đời vua nhà Nguyễn, từng giữ nhiều chức vụ quan trọng như: Lang trung Bộ Hình, Tả thị lang Bộ Lễ, Bộ Lại, Bộ Hình, Tả tham tri Bộ Công, Thượng thư Bộ Hình, Phó tổng tài Quốc sử quán, Hiệp biện đại học sĩ... Theo sách “Đăng khoa lục”, ông tinh thông lý học, các kinh điển lịch gia trước bị thất truyền, ông lại đem truyền học tiếp. Lúc làm quan thì hoà nhã, thường nhàn rỗi ghi chép lại các trước tác. Khi ông mất, vua Tự Đức đã viết văn viếng ông và truy tặng ông hàm “Đặc tiến vinh lộc đại phu Đông Các đại học sĩ.

Còn Tiến sĩ Văn Đức Giai (còn gọi là Văn Đức Khuê) sinh năm 1807, quê ở Nghệ An cũng là nhà khoa bảng, tài cao đức trọng, là vị quan thanh liêm, khí tiết, yêu nước. Ông từng làm đốc học 4 tỉnh Quảng Nam, Quảng Ngãi, Bình Định, Phú Yên, rồi làm chức Ngự sử của triều đình. Sau đó vì ông đánh thắng nhiều trận lớn, được thăng tới chức Bố chính Phú Yên, Hiệp biện ty Hình bộ, được vua Tự Đức ban khen, cho đổi tên từ “Giai” sang “Khuê” (viên ngọc quý). Đầu năm 1863, Triều đình cử ông ra làm Tuần phủ Quảng Yên kiêm Tán lý quân vụ ở quân thứ Hải Yên (gồm Hải Dương và một phần của Quảng Ninh ngày nay) cùng với Trương Quốc Dụng đánh dẹp giặc.

Năm Tự Đức thứ 17 (1864) thực dân Pháp đưa Tạ Văn Phụng sang Hương Cảng (Trung Quốc) huấn luyện, rồi đưa về nước thành một kẻ gây bạo loạn ở Quảng Yên, Hải Dương, Bắc Ninh quấy rối hậu phương, chuyên đi cướp phá, giết chóc dân lành, thu thập tin tức tình báo cung cấp cho quân Pháp. Phụng cải danh là Lê Duy Minh, xưng là hậu duệ nhà Lê, khởi binh làm loạn tại Hải Dương. Triều đình nhà Nguyễn đã cử Trương Quốc Dụng và Văn Đức Giai đi dẹp cuộc nổi dậy của Tạ Văn Phụng. Bị quan quân triều đình dẹp loạn, chúng ra vùng biển Đông Bắc sắm sửa thêm tàu thuyền, cấu kết với bọn thổ phỉ, cướp biển chuyên đi cướp phá, giết chóc dân lành suốt cả vùng duyên hải từ Nghệ An đến Móng Cái (Quảng Ninh). Chúng xây dựng các căn cứ trên biển ở Hải Phòng và Quảng Ninh và tìm cách giao kết với các thế lực chống triều đình ở một số tỉnh lân cận. Sau đó, Phụng kéo quân ra biển, đổ bộ vào Quảng Yên cướp bóc. Trương Quốc Dụng, Văn Đức Giai đã hạ quyết tâm tiêu diệt Phụng ở đồn La Khê (xã Tiền An, TX Quảng Yên ngày nay). Nhưng vì đối đầu với quân địch quá mạnh nên Trương Quốc Dụng và Văn Đức Giai cùng với hầu hết tướng sĩ đã hy sinh.

Theo truyền thuyết, sau khi hai ông tử trận, hai con voi của họ đã đưa chủ soái của mình vào rừng trúc, cào đất mai táng rồi nằm phục bên mộ nhịn đói cho đến chết. Để tỏ lòng biết ơn hai vị công thần đã hy sinh vì dân, vì nước, người dân địa phương đã lập đền thờ hai ông, quanh năm hương khói. Vì thần chủ của đền là 2 vị trung thần, nên xưa kia người dân trong vùng còn gọi là đền Quan Đại là Song Trung từ. Đồng thời nhân dân trong vùng đã lấy ngày mất của hai ông làm ngày mở hội đền, còn gọi là ngày giỗ trận. Anh Phạm Việt Đức, nhân viên Ban Quản lý đền Quan Đại cho biết, hiện nay, đền chưa có thủ nhang để lo việc hương khói hàng ngày nhưng với tấm lòng thành kính ngưỡng mộ hai vị trung thần, bà con trong vùng vẫn thường xuyên chăm sóc ngôi đền chưa bao giờ để hương tàn khói lạnh.

Tương truyền, đền Quan Đại xưa nằm ở khu rừng trúc, vốn có kiến trúc kiểu chữ Nhị. Trải qua sự băng hoại của thời gian và biến thiên lịch sử đền chỉ còn lại nền móng và bia mộ. Ngôi đền ngày nay được người dân Tiền An góp công, góp của xây dựng vào năm 1993 với ba gian bái đường và 3 gian hậu cung. Hiện nay, trong đền vẫn còn lưu giữ nhiều hiện vật có giá trị như: Bia ký, sắc phong, ảnh, đồ thờ tự. Năm 2014, Bộ Văn hoá - Thể thao và Du lịch đã xếp hạng di tích đền Quan Đại là di tích lịch sử cấp quốc gia.

Huỳnh Đăng