Ông lão nặng lòng với hát đúm

Dù đã bước qua cái tuổi “Thất thập cổ lai hy” nhưng với nghệ nhân nguyễn văn Luyện, 85 tuổi, khu 2, phường Phong Cốc, TX Quảng Yên tình yêu ông dành cho nghệ thuật dân gian vẫn dạt dào. Ông vẫn đau đáu truyền dạy cho những lớp trẻ kế cận, hiểu và học được cách hát những câu hát cổ địa phương.

Nghệ nhân Nguyễn Văn Luyện (thứ hai, phải sang) và các bạn hát.

Sinh ra và lớn lên ở vùng đảo Hà Nam, TX Quảng Yên, ông Luyện cũng giống như bao chàng trai cô gái ở vùng đất này, hiểu và đam mê với những làn điệu hát đúm quê hương. Hồi nhỏ, ông Luyện đã đam mê những câu hát của mẹ, rồi lớn lên ông lại theo những câu hát của cha khi đi đánh cá trên sông, trên biển. Để rồi năm 15 tuổi, ông theo chúng bạn đi muôn ngả khắp đảo Hà Nam hát đúm. Những câu hát đúm đã đi sâu vào trong ông  kể cả trong giấc ngủ, bữa ăn.

Ông kể: “Thuở tôi 15, một chàng trai với nhiệt tình của tuổi trẻ, tôi cùng chúng bạn trong làng đi hát với những cô gái, chàng trai làng bên, có những canh hát thâu đêm, hát mấy ngày. Ăn cơm xong lại hát, hát say sưa như thể không biết mệt mỏi. Có lúc hát trong các lễ hội, hát trước biển cả, lao động hăng say. Rồi có khi ông còn được những thầy Đội, thầy Cai mời hát. Họ thích nhất là hát những bài đi lính,  đi học. Phải chăng những câu hát đã chạm vào trong nhịp tim của họ để rồi họ thêm yêu và trân trọng nghệ thuật dân gian? Nhiều canh hát họ hay thưởng cho chúng tôi nhiều thứ lắm, trong đó có thuốc lá, rồi tiền…”. Ông Luyện còn kể cũng đã từng làm nghề biển, đánh cá trên sông, biển. Có lần thuyền đánh cá đi tận Vân Đồn, Móng Cái. Những lúc rảnh rỗi ông cũng thường hát đúm khi đi trên biển. Thật may, ngư dân ở những thuyền chài đó, họ cũng biết hát đúm. “Cũng chính vì mê hát đúm, mà bà nhà cũng đã thầm thương trộm nhớ tôi. Bà nhà tôi thì không biết hát, nhưng mê hát lắm. Cứ mỗi lần hội của làng, hay các dịp chơi xuân bà ấy thường theo chân các chị, các anh đi xem hát. Và từ những câu hát rất đỗi mộc mạc thân thương đó mà chúng tôi nên vợ chồng” - ông Luyện bộc bạch.

Hiện, ông Luyện, còn lưu giữ và sáng tác được hơn 400 bài hát đúm. Bao gồm nhiều thể loại như hát mời trầu, hát gặp, hát chào, hát tìm (hay còn gọi là hát giao duyên), hát đi lính. Theo ông Luyện, để hát đúm được hay trước tiên cần phải có niềm đam mê và hiểu. Bởi lẽ, hát đúm là một thể tài của văn học dân gian, đòi hỏi phải am hiểu cả vốn sống và phong tục của quê hương mới hát được những câu hát đúm này. Chia sẻ thêm, ông Luyện cũng đang sáng tác thêm các bài hát đúm mới với các thể loại như hát đối, hát đi học. Điều đặc biệt hơn ông vẫn sáng tác với những bài hát đúm cổ dựa vào các sự tích của truyện Lục Vân Tiên, truyện Kiều và một số tích truyện xưa. Và cũng thỉnh thoảng ta bắt gặp được những câu đố rất đỗi mộc mạc, chân chất. Nhưng đó là sự thử thách, thử thách không chỉ để hiểu nhau mà còn cho chúng ta thấy sự uyên bác, tinh tế trong văn học dân gian mà người xưa để lại qua những câu hát đúm. Các câu hát đúm cổ bằng cách hát giản dị nhưng chứa đựng hàm lượng tri thức lớn về cuộc sống, thiên nhiên, quê hương mà mình đang sống. Chắc hẳn những câu hát đúm cũng đã lần lượt được tiếp truyền không chỉ một vùng cửa biển từ Quảng Yên đến Phả Lễ (Thuỷ Nguyên, Hải Phòng) mà còn được bắt nhịp ăn sâu vào trong chính vùng biên cương của Tổ quốc, để nó như mạch ngầm của văn hoá dân gian, dân tộc. Nếu không có những biện pháp và công trình nghiên cứu chuyên sâu về nghệ thuật dân gian hát đúm thì trong nay mai, di sản này cũng mai một dần đi.

Thêm vào đó cần có những chính sách thoả đáng với các nghệ nhân như ông Luyện, để từng bước sưu tầm, truyền dạy nghệ thuật hát đúm của vùng biển Quảng Ninh này.

Long vũ (CTV)