Văn hóa biển trên đảo tiền tiêu Cô Tô

Biển cả rộng lớn và giàu có tài nguyên đã mang đến cho người dân huyện đảo Cô Tô nguồn lợi thủy sản phong phú, đảm bảo đời sống cho họ. Quá trình quần cư và lao động gắn với biển đã tạo cho người dân Cô Tô nét văn hóa vùng biển, cũng như cho họ tình yêu để vun đắp, phát triển vốn văn hóa biển của mình. 

Từ đặc thù nghề biển cần sức khỏe và sự tương trợ nhau đã khiến các hộ dân Cô Tô từ chỗ mỗi người mỗi quê dần gắn kết với nhau; tạo ra các vùng quần cư, làng, xã. Làng biển Hải Tiến (xã Đồng Tiến) và làng biển khu 1, khu 4 (thị trấn Cô Tô) ngày nay là những làng biển đầu tiên của huyện Cô Tô. Tại các làng này, trừ những lúc ra biển, thời gian còn lại người dân cùng phát động và tham gia các hoạt động văn hóa, thể thao tập thể. Những dịp như thế đều tạo không khí vui vẻ và khí thế trong làng, trong mỗi người dân của làng, đồng thời cũng định hình nét văn hóa của làng biển.

Học sinh Cô Tô tham quan, học tập tại Khu di tích lưu niệm Chủ tịch Hồ Chí Minh trên đảo Cô Tô.

Bà Nguyễn Thị Trác, 80 tuổi, xã Đồng Tiến, từ cô thôn nữ Thái Bình vừa độ đôi mươi năm nào đến nay đã có mặt ở Cô Tô gần 50 năm. Bà cho biết: Vào những ngày lễ, tết hay dịp nghỉ đi biển, chúng tôi thường ngân nga những câu hát cho nhau nghe. Ai có “đặc sản quê” nào thì thể hiện “đặc sản” đó, ví như tôi hát chèo, mấy anh chị em Hà Tĩnh thì hát ví, hát dặm, hò biển, anh chị em Bắc Ninh, Bắc Giang thì hát quan họ… Dần dần rồi các con, cháu học theo, hát theo, trở thành phong trào. Tuy nhiên chúng hát hiện đại hơn, có nhạc, có trang phục, có đạo cụ… nhiều tiết mục còn được biểu diễn rộng rãi.

Có thể thấy, chính những hoạt động văn hóa, văn nghệ, thể thao phát sinh từ đời sống của người dân làng biển Cô Tô đến nay đã trở thành nền tảng để Cô Tô xây dựng, phát triển đời sống văn hóa trong khu dân cư. Hiện tại, xã Đồng Tiến và thị trấn Cô Tô đã có những câu lạc bộ hát dân ca, chèo, quan họ, có đội thể thao mạnh, hoạt động thường xuyên và sôi nổi. Họ cũng là nòng cốt, hạt nhân của Cô Tô khi tham gia các sân chơi văn hóa, thể thao quần chúng cấp huyện, tỉnh. 

Cùng với các hoạt động văn hóa quần chúng, nét văn hóa tín ngưỡng của người Cô Tô hiện nay cũng mang đậm dấu ấn biển. Khát vọng về những lần ra biển an toàn, tôm cá đầy khoang khiến người dân Cô Tô đặt niềm tin vào các vị nhân thần, thiên thần. Những người già ở Cô Tô cho rằng dọc ven biển quanh đảo Cô Tô từng có nhiều ngôi miếu nhỏ để người dân thờ cúng. Quy mô các ngôi miếu không lớn như trong đất liền, song lúc nào cũng được người dân chăm lo, sửa sang.

Đến ngày nay, do nhiều nguyên nhân, những ngôi miếu này không còn. Nhờ nỗ lực khảo sát, tìm kiếm dấu tích, huyện Cô Tô đã tìm thấy nền móng của 2 ngôi miếu cổ tại Bắc Vàn (xã Đồng Tiến) và xã Thanh Lân. Theo chị Ngô Thị Minh Sao, cán bộ Phòng VH&TT huyện Cô Tô, hiện cả 2 ngôi miếu này đều đã được đưa vào danh mục di tích của tỉnh, tương lai khi có điều kiện phù hợp sẽ được huyện ưu tiên đầu tư, phục dựng.

Đáng mừng hơn, từ ý thức vun đắp, làm giàu nét văn hóa trên đảo, thế hệ trẻ đảo Cô Tô hiện nay không chỉ phát huy vốn văn hóa của các thế hệ trước để lại, mà còn rất tôn trọng các di tích, di sản văn hóa phi vật thể trên địa bàn. Bởi vậy, vốn văn hóa của người dân trên đảo Cô Tô tiền tiêu hiện nay đã thêm phần đặc sắc và có tính riêng biệt.

Việt Hoa