Di sản văn hóa phi vật thể: Cần nhận được sự quan tâm nhiều hơn

Với 362 di sản phi vật thể, 613 di sản vật thể, Quảng Ninh là một trong ít địa phương trong toàn quốc có hệ thống di sản văn hóa dày đặc. Trong những năm qua, bằng nhiều nguồn lực, tỉnh đã đầu tư tôn tạo, phát huy giá trị nhiều di sản vật thể, tuy nhiên đối với mảng di sản phi vật thể dường như chưa được quan tâm tương xứng. Trong khi đó, di sản phi vật thể được coi là hồn cốt, nét sống động của văn hóa truyền thống, thể hiện sự trường tồn của giá trị văn hóa.

CLB hát nhà tơ xã Quảng Nghĩa (Móng Cái) truyền dạy hát nhà tơ cho thế hệ trẻ.

Di sản phi vật thể dễ nhận thấy nhất là những lễ hội truyền thống gắn với các di tích, sau đó là những nét văn hóa gắn với đời sống con người, đặc biệt là vùng đồng bào dân tộc thiểu số, như tiếng nói, chữ viết, nghi lễ tín ngưỡng, văn hóa ăn, mặc, kỹ năng nghề truyền thống... Hiện trong 362 di sản văn hóa phi vật thể của tỉnh có 70 lễ hội truyền thống gắn với các đình, đền chùa, miếu mạo; số còn lại đều là văn hóa gắn với đời sống con người.

Các di sản văn hóa phi vật thể Quảng Ninh đều đã được kiểm đếm, đưa vào danh mục kiểm kê di sản của tỉnh, tuy nhiên đây mới chỉ là bước ban đầu, được gọi là “chỉ mặt đặt tên” di sản, chưa có các bước làm sâu cần thiết như xây dựng hồ sơ lý lịch, điều tra, khảo sát, thu thập tư liệu cho từng di sản, xây dựng kế hoạch phục dựng, bảo vệ và phát huy di sản... Chính bởi vậy hiện nhiều di sản văn hóa phi vật thể có nguy cơ mai một, chỉ còn tên gọi hoặc là nét văn hóa trong ký ức, trí nhớ của một lớp người chứ không có hoạt động trong đời sống thực tế.

Lễ hội đình Đền Công (TP Uông Bí).

Đến thời điểm này, tính cả 2 lễ hội truyền thống vừa mới được Bộ VH-TT&DL đưa vào danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia ngày 20/12 vừa qua là lễ hội đình Trà Cổ (Móng Cái), lễ hội đình Quan Lạn (Vân Đồn) thì Quảng Ninh mới có tổng số 6 di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia. Bao gồm: Then nghi lễ (Bình Liêu), hát cửa đình (Móng Cái), lễ hội Tiên Công (Quảng Yên), lễ hội đền Cửa Ông (Cẩm Phả), lễ hội đình Trà Cổ (Móng Cái), lễ hội đình Quan Lạn (Vân Đồn). Một con số ít ỏi so với số lượng và giá trị di sản văn hóa phi vật thể mà tỉnh đang có. Trong khi đó, đối với di sản vật thể, hiện toàn tỉnh có 58 di sản cấp quốc gia, trong đó 5 di sản cấp quốc gia đặc biệt, gấp nhiều lần số di sản văn hóa phi vật thể cùng đẳng cấp.

Lý giải về việc này, đại diện phòng chuyên môn Sở VH-TT cho rằng, quy định hiện hành về việc đưa di sản văn hóa phi vật thể cấp tỉnh vào danh mục cấp quốc gia phức tạp, nhiều điểm chưa rõ, quá trình hoàn tất hồ sơ mất nhiều thời gian. Đơn cử như 2 lễ hội truyền thống đình Trà Cổ và Quan Lạn vừa được Bộ VH-TT&DL đưa vào danh mục quốc gia mới đây, quá trình hoàn thiện hồ sơ mất gần 4 năm. Tuy nhiên, bên cạnh đó còn một nguyên nhân khác, đó là hầu hết các di sản văn hóa phi vật thể thời gian qua chưa nhận được sự quan tâm đầu tư đúng tầm. Trong khi các di tích vật thể được tôn tạo, xây mới, trang bị hoành tráng, thì việc thu thập, phục dựng, truyền dạy, tái hiện các lễ hội, tín ngưỡng, văn hóa ẩm thực, nghề truyền thống... gặp không ít khó khăn vì thiếu kinh phí, nhiệt huyết, nên đạt số lượng nhỏ.

Lễ rước nước đền Thái (Đông Triều). Ảnh: Thu Trang (Trung tâm TT-VH Đông Triều)

Có thể thấy Hoành Bồ, Ba Chẽ, Bình Liêu, Tiên Yên, Móng Cái là những địa phương thời gian qua khá quan tâm đến văn hóa phi vật thể, trong đó trọng tâm chú ý là việc xây dựng các làng văn hóa. Tuy nhiên, đến nay Khu bảo tồn văn hóa người Dao Thanh Y (xã Bằng Cả, huyện Hoành Bồ) trong tình trạng không có nhiều hoạt động, cơ sở hạ tầng có dấu hiệu xuống cấp; dừng xây dựng Bản văn hóa người Tày Đồng Thanh (huyện Bình Liêu) do vướng mắc về đất quốc phòng; Bản văn hóa người Dao Sơn Hải (xã Nam Sơn, huyện Ba Chẽ) hiện mới triển khai những bước ban đầu... Các địa phương còn lại trong tỉnh mặc dù nét văn hóa phi vật thể rất đặc sắc tuy nhiên công tác bảo tồn, phát huy giá trị lại chưa có điểm nhấn.

Được biết hiện nay Sở VH-TT đang tích cực rà soát, lựa chọn, thu thập tư liệu để hoàn thiện hồ sơ các di sản văn hóa phi vật thể để đề xuất tỉnh đưa vào danh mục cấp quốc gia. Trong đó, trước mắt 3 di sản: Hát chèo đường, giao duyên trên Vịnh Hạ Long; lễ cấp sắc của người Dao Quảng Ninh; lễ hội đình Đầm Hà sẽ được trình bộ sớm nhất. Đây đều là những di sản văn hóa phi vật thể đặc sắc của tỉnh Quảng Ninh.

Người dân tộc Dao, xã Thượng Yên Công (TP Uông Bí) biểu diễn nghệ thuật hát truyền thống.

Phải khẳng định các lễ hội truyền thống, nghi lễ tín ngưỡng, kỹ năng nghề truyền thống... chính là nguồn cội của văn hóa, sẽ là yếu tố để con người có thể trải nghiệm cảm xúc với văn hóa. Riêng các lễ hội truyền thống gắn với di tích còn "thổi hồn" cho chính các di tích này. Thực tế hiện một số di tích của tỉnh đã nâng cao giá trị nhờ biết gìn giữ, bảo vệ và khai thác lễ hội, nghi thức tín ngưỡng truyền thống... như đình Đền Công, chùa Yên Tử (Uông Bí), đền Thái (Đông Triều), đình Giang Võng (Hạ Long)... Thiết nghĩ, đã đến lúc cần phải dành sự quan tâm nhiều hơn cho di sản văn hóa phi vật thể trên địa bàn.

Việt Hoa

[links()]