"Việc ứng xử với Bảo vật Quốc gia của Quảng Ninh được đánh giá rất cao..."

Cùng với việc tổ chức công bố quyết định công nhận 2 Bảo vật Quốc gia là Bình gốm Đầu Rằm và Hộp vàng Ngọa Vân - Yên Tử vào cuối tháng 4 vừa qua, Bảo tàng Quảng Ninh cũng đồng thời khai trương không gian riêng trưng bày cho 2 bảo vật này. Để có những thông tin đầy đủ, toàn diện hơn xung quanh các Bảo vật cũng như việc phát huy giá trị các Bảo vật Quốc gia, phóng viên Trung tâm Truyền thông tỉnh đã có cuộc trò chuyện với ông Kiều Đinh Sơn, Giám đốc Bảo tàng Quảng Ninh.

Ông Kiều Đinh Sơn, Giám đốc Bảo tàng Quảng Ninh.

- Thời gian qua có ý kiến băn khoăn về cái tên Hộp vàng Ngọa Vân - Yên Tử, bởi thực tế việc phát hiện ra hộp vàng là trên đường đến quần thể di tích Ngọa Vân (Đông Triều). Vậy ông có lý giải như thế nào về việc này?

+ Trong hồ sơ dự thảo, chúng tôi đề xuất là Hộp vàng Trại Lốc (tên gọi khác là Hộp vàng hình hoa sen), gắn với địa điểm thôn Trại Lốc, xã An Sinh, TX Đông Triều là nơi phát hiện di vật. Tuy nhiên, tại cuộc họp tư vấn và cho ý kiến về nội dung hồ sơ của Hội đồng bảo vật quốc gia Quảng Ninh, phần lớn các thành viên thảo luận đều tán thành theo ý rằng, Trại Lốc là một cái tên mới, không gắn nhiều với các giá trị lịch sử, văn hóa lẫn giá trị tinh thần nói chung cho cả không gian văn hóa nhà Trần liên quan đến hiện vật hộp vàng. Trong khi đó, việc phát hiện và nghiên cứu về hộp vàng cho thấy di vật này có mối quan hệ gắn với Thiền phái Trúc Lâm và 3 vị tổ là Trần Nhân Tông, Pháp Loa, Huyền Quang với không gian mở rộng, kéo dài suốt cả dãy Yên Tử. Yên Tử ở đây không thể hiểu là riêng Yên Tử ở Uông Bí bây giờ mà là dãy Yên Tử trong lịch sử, vốn kéo dài từ Uông Bí, Đông Triều và sang cả Bắc Giang, Hải Dương nữa theo vệt của Thiền phái Trúc Lâm. Ngọa Vân là một điểm, hộp vàng được phát hiện ra trên đường từ thôn Trại Lốc, xã An Sinh đi vào suối Phủ Am Trà, rồi lên Ngọa Vân. Vì vậy, gắn Ngọa Vân - Yên Tử là như vậy!

Với ý nghĩa như vậy, Hội đồng thống nhất tên gọi là Hộp vàng Ngọa Vân - Yên Tử. Dấu gạch ngang giữa Ngọa Vân - Yên Tử thể hiện mối quan hệ giữa 2 thực thể, gắn với câu chuyện tu hành đắc đạo của tổ thứ nhất Thiền phái Trúc Lâm. Yên Tử là nơi Trần Nhân Tông về đây tu hành vào năm 1299, lập ra phái thiền Trúc Lâm Yên Tử, còn Ngọa Vân là nơi kết thúc quá trình tu tập của Ngài.

Hộp vàng Ngọa Vân - Yên Tử (trái) và Bình gốm Đầu Rằm (phải).

Cũng tương tự như vậy, Bình gốm Đầu Rằm lúc đầu đề xuất gọi là Bình gốm Hoàng Tân, về sau mới điều chỉnh lại. Bởi lẽ, Hoàng Tân là nơi phát hiện ra di vật nhưng ít người biết, còn cái tên Đầu Rằm gắn với di chỉ Đầu Rằm vốn đã được định vị trong các di chỉ khảo cổ học của giai đoạn đấy rồi, cho nên nói bình gốm Đầu Rằm là đã ấn định cho hiện vật vào di chỉ ấy và di chỉ ấy ở Hoàng Tân là một điều hiển nhiên.

- Xét về cảm quan bình thường, Hộp vàng Ngọa Vân - Yên Tử tuy nhỏ bé nhưng dễ gây ấn tượng về mặt thẩm mỹ hơn so với Bình gốm Đầu Rằm. Vậy nét độc đáo, đặc sắc nhất làm nên giá trị Bảo vật Quốc gia của 2 bảo vật là gì?

+ Bình gốm Đầu Rằm có niên đại Phùng Nguyên muộn, cách ngày nay từ 3.400 đến 3.000 năm nhưng có độ nguyên vẹn nhất so với các hiện vật gốm tiền - sơ sử giai đoạn này, được biết đến cho đến giờ. Các nét về họa tiết, hoa văn, kỹ thuật chế tác của giai đoạn Phùng Nguyên thì quá rõ rồi. Tiêu chí của Bảo vật Quốc gia là độc bản, tức là cho đến nay không có cái thứ hai như Bình gốm Đầu Rằm ở giai đoạn văn hóa Phùng Nguyên. Với hộp vàng Ngọa Vân - Yên Tử cũng như vậy, đây là chiếc hộp vàng hình hoa sen thời Trần xuất sắc nhất cho đến thời điểm này. Hộp được xác định là Cốc Át già sử dụng trong các nghi lễ Phật giáo. Riêng về kỹ thuật, nó cho thấy trình độ điêu luyện của người thợ kim hoàn thời Trần qua việc làm chủ các công nghệ gò, hàn, chạm, khắc...

- Được biết, Hộp vàng Ngọa Vân - Yên Tử phát hiện vào tháng 6/2012, còn Bình gốm Đầu Rằm đã phát hiện và trưng bày rất lâu rồi tại Bảo tàng Quảng Ninh. Vậy tại sao đến năm 2018 mới lập hồ sơ để công nhận Bảo vật Quốc gia, thưa ông?

+ Điều này có nhiều lý do, cả khách quan và chủ quan. Thực tế trong vòng khoảng 7 năm trở lại đây, cả nước mới có 7 đợt xét công nhận Bảo vật Quốc gia với tổng số 164 hiện vật và nhóm hiện vật được xếp hạng Bảo vật Quốc gia.

Chúng ta biết rằng, khi xây dựng hồ sơ Bảo vật Quốc gia thì quan trọng nhất là phải làm rõ giá trị đặc sắc, tiêu biểu của hiện vật. Vì vậy, dưới sự chỉ đạo của Sở VH-TT, Bảo tàng Quảng Ninh đã tổ chức nghiên cứu, đánh giá giá trị và làm rõ những giá trị nổi bật của 2 bảo vật này. Nhờ cách làm bài bản như vậy, hồ sơ 2 bảo vật nằm trong số ít hồ sơ nhận được 100% phiếu đồng thuận của Hội đồng Di sản văn hoá Quốc gia.

Bảo vật Quốc gia là niềm tự hào của mỗi địa phương đang lưu giữ, quản lý nó. Để có thể trưng bày, quảng bá và phát huy giá trị của bảo vật đòi hỏi cơ sở hạ tầng tương xứng. Bảo tàng Quảng Ninh được đầu tư cơ sở hạ tầng khang trang như bây giờ, việc có và phát huy giá trị Bảo vật Quốc gia cũng đáp ứng yêu cầu tốt hơn. Điều này thể hiện sự quan tâm sát sao của tỉnh trong việc đầu tư cơ sở vật chất rồi các điểm nhấn cho công trình Bảo tàng Quảng Ninh, mà việc lập hồ sơ công nhận Bảo vật Quốc gia là một ví dụ. Có thể nói, đây là giai đoạn hội đủ các yếu tố “thiên thời, địa lợi, nhân hòa”, vì việc lập hồ sơ công nhận Bảo vật Quốc gia với 2 hiện vật kể trên đều đã từng được đề cập tới trước đây, nhưng vì nhiều lý do mà chưa được hiện thực hóa.

- Như ý của ông thì Bảo tàng Quảng Ninh đã có đủ các điều kiện để phát huy tốt các Bảo vật Quốc gia?

+ Hiện nay, Cục Di sản văn hóa, cơ quan thường trực cho Hội đồng Di sản quốc gia, đang có khuyến cáo. Đó là với các tập thể, cá nhân, đơn vị có Bảo vật Quốc gia khi chưa có thì háo hức làm hồ sơ công nhận bằng được nhưng khi có rồi lại chưa phát huy được bao nhiêu. Đó là chưa kể một số nơi có Bảo vật Quốc gia nhưng việc ứng xử, đối xử với Bảo vật Quốc gia cũng không khác gì với các hiện vật khác. Chính vì thế, khi Bảo tàng Quảng Ninh nói riêng, tỉnh Quảng Ninh nói chung làm lễ công bố và khai trương luôn phòng trưng bày riêng cho 2 Bảo vật Quốc gia vừa mới được công nhận cũng là một điều đáng ghi nhận, được Cục Di sản văn hóa đánh giá rất cao việc ứng xử với Bảo vật Quốc gia.  

Du khách tham quan các Bảo vật Quốc gia tại không gian trưng bày riêng của Bảo tàng Quảng Ninh.

Quay trở lại câu chuyện về cơ sở vật chất, hiện chúng tôi đang báo cáo cơ quan quản lý và báo cáo tỉnh đề xuất đầu tư cho đơn vị một không gian trưng bày đặc biệt. Phòng trưng bày chuyên đề này sẽ khác hơn so với các phòng hiện có, từ hệ thống ánh sáng, âm thanh chung cho đến tủ trưng bày đúng tiêu chuẩn đảm bảo độ an toàn, độ ẩm, ánh sáng tôn vinh và bảo quản tốt hiện vật... Mục tiêu trước tiên là để trưng bày 2 Bảo vật Quốc gia, sau đó là giới thiệu các hiện vật quý, quý hiếm và cũng có thể trở thành Bảo vật Quốc gia của Bảo tàng. Thêm nữa, chúng tôi có thể phối hợp với các bảo tàng khác trong cả nước để tổ chức các triển lãm chuyên đề trong điều kiện không gian trưng bày của Bảo tàng Quảng Ninh đáp ứng đủ tiêu chuẩn...

Khi có không gian trưng bày đủ tiêu chuẩn như thế, trong lộ trình, Bảo tàng Quảng Ninh dự kiến cũng sẽ tiếp tục lập hồ sơ đề nghị công nhận Bảo vật Quốc gia đối với những hiện vật quý, đáp ứng tiêu chuẩn Bảo vật Quốc gia của đơn vị.

- Xin cảm ơn ông về cuộc trò chuyện!

Phan Hằng (Thực hiện)