Bảo tồn, phát huy giá trị đặc biệt của di tích Bạch Đằng

Khu di tích lịch sử Chiến thắng Bạch Đằng lưu giữ nhiều hiện vật gốc có giá trị khoa học và lịch sử, minh chứng cho Chiến thắng Bạch Đằng năm 1288...

Quang cảnh đoàn rước trong Lễ hội Bạch Đằng.

Từ năm 1998, UBND tỉnh đã có Quyết định số 2663/QĐ-UB ngày 15/10/1998 phê duyệt Quy hoạch bảo tồn, tôn tạo Khu di tích này. Năm 2012, di tích được xếp hạng Di tích quốc gia đặc biệt. Quảng Ninh đã lập Quy hoạch và dự án bảo tồn, phát huy giá trị quần thể di tích và được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt tại Quyết định số 322/QĐ-TTg ngày 18/3/2013.

Việc bảo tồn, phát huy các giá trị di tích lịch sử Bạch Đằng 1288 trong những năm qua đã được trung ương, tỉnh quan tâm. Qua hơn 20 năm triển khai Quy hoạch tổng thể và các dự án thành phần, đến  nay, những hạng mục di tích gốc đã cơ bản hoàn thành và đón khách tham quan, như: Khu trung tâm di tích (đền Trần Hưng Đạo, miếu Vua Bà, bến đò Rừng, đền Trung Cốc, đình Trung Bản, đình Yên Giang, Bảo tàng Bạch Đằng...) và một số hạng mục thuộc khu vực phát huy giá trị, phục vụ nhu cầu tín ngưỡng, lễ hội, du lịch ở di tích. Từ năm 2003 đến nay đã đầu tư nâng cấp hệ thống giao thông, đường dẫn vào Bãi cọc Bạch Đằng, khu vực bãi đỗ xe và các hạng mục khác của di tích với kinh phí đầu tư tổng thể trên 200 tỷ đồng, từ nguồn vốn chương trình mục tiêu quốc gia về văn hóa, ngân sách tỉnh, thị xã, nguồn công đức và xã hội hóa...

Bãi cọc Bạch Đằng 1288 tại phường Yên Giang, TX Quảng Yên.

Những nỗ lực, cố gắng của TX Quảng Yên thời gian qua đã bước đầu có hiệu quả. Lượng khách du lịch đến với di tích ngày càng tăng, trung bình hằng năm đón từ 85 đến 120 nghìn lượt khách tham quan. Mặc dù vậy, quá trình triển khai thực hiện quy hoạch, dự án vẫn còn nhiều bất cập, khó khăn. Chúng ta đều biết, trong tiềm thức của mỗi người dân Việt Nam, mỗi khi nhắc đến Bạch Đằng ai ai cũng biết, bởi nơi đây đã quá nổi tiếng trong sử sách, thi ca, nhưng lại rất khó nhận biết bằng những dữ kiện “vật thể lịch đại”. Đặc điểm của chiến trường là vậy. Nếu nó gắn với một thành luỹ hay một vùng núi đồi, đồng đất cụ thể thì còn đỡ, đây lại là một vùng bãi sình lầy cửa sông ven biển, nơi mà “vật đổi, sao dời” diễn ra từng ngày, từng phút. Hơn nữa, phạm vi di tích quá rộng và dàn trải, di vật, hiện vật lại rất thưa thớt, khó nhận thấy. Việc phát hiện hàng loạt các bãi cọc được các nhà khoa học trong và ngoài nước nghiên cứu: Bãi cọc Yên Giang, bãi cọc Đồng Vạn Muối, bãi cọc Đồng Má Ngựa ven cửa sông Chanh, sông Bạch Đằng gắn liền với một vùng tâm linh liên quan đến Trần Hưng Đạo và Chiến thắng Bạch Đằng năm 1288 là những bằng chứng lịch sử khẳng định rõ ràng và minh chứng cho Quảng Yên (Quảng Ninh) hiện đang nắm giữ kho tàng di sản quý báu của dân tộc mà không địa phương nào có...

Rước kiệu Đức thánh Trần Hưng Đạo trong Lễ hội Bạch Đằng.

Sở hữu nguồn tài nguyên di sản Bạch Đằng quý giá như vậy, nhưng để triển khai được các dự án bảo tồn và phát huy giá trị cũng rất khó khăn. Khó khăn về kinh phí là điều quan ngại nhất ở Bạch Đằng, vì nguồn kinh phí đầu tư từ ngân sách trung ương, tỉnh cho việc bảo tồn, tôn tạo di tích còn quá ít, việc xã hội hóa rất khó khăn, ảnh hưởng không nhỏ đến tiến độ của dự án. Trong đó có nhiều hạng mục khó thực hiện, bởi tính chất đặc biệt của di tích. Ngoài nguồn vốn đầu tư lớn, dự án còn gặp khó khăn về kinh nghiệm chuyên môn của đơn vị tư vấn, đơn vị thi công cần được tham vấn các chuyên gia và Hội đồng Di sản văn hóa quốc gia, như: Hạng mục dự án bảo tồn các bãi cọc Bạch Đằng, dự án xây dựng tượng đài Trần Hưng Đạo... Công tác tổ chức, quản lý ở di tích đến nay vẫn chưa xây dựng được mô hình tổ chức, bộ máy quản lý xứng tầm với giá trị đặc biệt của di tích. TX Quảng Yên vẫn đang giao cho các địa phương có di tích trực tiếp quản lý, do vậy, việc phát huy giá trị di tích với du lịch vẫn còn nhiều hạn chế, lượng khách đến tham quan chưa nhiều, do di tích chưa thực sự hấp dẫn...

Phối cảnh tổng thể Khu trung tâm Di tích Bạch Đằng 1288 tại TX Quảng Yên.

Để việc bảo tồn, phát huy giá trị di tích lịch sử Bạch Đằng 1288 trong thời gian tới đạt hiệu quả, ngoài nỗ lực của địa phương, rất cần có sự quan tâm ưu tiên đầu tư đặc biệt từ ngân sách trung ương, ngân sách tỉnh và huy động nguồn xã hội hóa từ các doanh nghiệp, nhà đầu tư trong, ngoài nước, để đẩy nhanh tiến độ triển khai các dự án ở di tích Bạch Đằng. Bên cạnh đó, cần đẩy mạnh công tác tuyên truyền, giáo dục, giới thiệu về di tích Bạch Đằng và Chiến thắng Bạch Đằng 1288 để nhân dân, du khách trong, ngoài nước hiểu biết thêm về di tích. Định hướng cộng đồng dân cư sinh sống trong vùng di tích cùng tham gia công tác bảo tồn, tôn tạo, phát huy giá trị di tích. Tổ chức tốt các lễ hội truyền thống Bạch Đằng hằng năm, góp phần tăng tính hấp dẫn cho di tích để thu hút khách. Phát huy tốt các giá trị của di tích Bạch Đằng thu hút khách du lịch, qua đó mang lại lợi ích cho cộng đồng dân cư, tăng thu nhập, nâng cao đời sống văn hóa, tinh thần, tăng nguồn thu cho di tích, từ đó có nguồn để tái đầu tư, đồng thời gắn kết trách nhiệm của cộng đồng và người dân với việc bảo vệ, phát huy giá trị di tích.

Quảng Ninh với nguồn tài nguyên di sản văn hóa quý giá, có những định hướng mang tính chiến lược “đột phá” trong thu hút đầu tư, phát triển kinh tế - xã hội, đặc biệt là phát triển du lịch, dịch vụ. Ngoài việc quan tâm đầu tư các công trình trọng điểm về giao thông, đô thị, tỉnh cũng cần có sự quan tâm đầu tư cho Di tích Bạch Đằng, để Bạch Đằng cùng với Yên Tử và Vịnh Hạ Long sẽ trở thành một trung tâm du lịch di sản mang tính “lịch sử - sinh thái - tâm linh” độc đáo, riêng có, gắn với một “đô thị thông minh”, “đô thị xanh” Quảng Yên, để mỗi du khách khi về thăm Bạch Đằng lại thấy hồn thiêng sông nước Bạch Đằng đang vang vọng...

Ngô Đình Dũng (Phòng VHTT Quảng Yên)