Bảo tồn, phát huy giá trị đền Xã Tắc

Đền Xã Tắc là một trong những di tích lịch sử lâu đời nhất ở TP Móng Cái. Khu đền đã được UBND tỉnh xếp hạng di tích lịch sử từ năm 2005. Nằm ở vị trí quan trọng bên bờ sông Ka Long, nơi địa đầu Tổ quốc, đền Xã Tắc như một “cột mốc” văn hóa vững bền khẳng định chủ quyền lãnh thổ quốc gia, khắc ghi dấu ấn lịch sử nơi ông cha ta thời trước trấn yên bờ cõi và khẳng định nét đặc trưng trong sinh hoạt văn hoá tín ngưỡng của nhân dân Việt Nam tại vùng biên cương của Tổ quốc.

Đền Xã Tắc như một “cột mốc” văn hóa nơi địa đầu Tổ quốc.

Theo nội dung bia đá cổ còn lưu giữ tại Đền, năm Kỷ Mão (1879), nhân dân trong vùng đã quyên góp tiền của trùng tu lại đền, thường xuyên lui tới chiêm bái như một địa điểm tín ngưỡng linh thiêng, trở thành nơi khẳng định nét đặc trưng trong sinh hoạt văn hóa tín ngưỡng của người Việt nơi địa đầu biên cương. Từ năm 2009, đền đã được TP Móng Cái và Ban Trị sự Giáo hội Phật giáo Quảng Ninh huy động nguồn lực xây dựng khang trang, đủ các hạng mục theo kiến trúc đền thờ thuần Việt. Công trình đền Xã Tắc mới được xây dựng trên diện tích đất rộng hơn 20.000m², bao gồm khu đền chính được xây dựng phục hồi trên nền đền cũ có tổng diện tích 308m², gồm: Cổng nghi môn ngoại, cổng nghi môn nội, nhà Tả vu, Hữu vu; lầu chuông, lầu trống; bình phong bằng đá, miếu thờ thần linh và một số công trình khác. Năm 2018, được sự đồng ý của UBND tỉnh Quảng Ninh, TP Móng Cái đã tổ chức thành công lễ tế đàn Xã Tắc.

Lễ tế Xã Tắc được TP Móng Cái tổ chức dịp tháng 3/2018.

Để tiếp tục khẳng định, tôn vinh các giá trị của di tích lịch sử văn hóa đền Xã Tắc, tập hợp tài liệu để làm căn cứ triển khai công tác lập hồ sơ xếp hạng cấp quốc gia di tích đền Xã Tắc, vừa qua TP Móng Cái đã tổ chức Hội thảo khoa học “Bảo tồn, phát huy giá trị di tích lịch sử đền Xã Tắc”. Tại hội thảo các chuyên gia, học giả, nhà khoa học đến từ Viện Nghiên cứu Hán Nôm, Viện Văn hóa nghệ thuật quốc gia, Viện Khảo cổ học, Trung tâm Nghiên cứu bảo tồn văn hóa tín ngưỡng Việt Nam... đã đóng góp nhiều ý kiến mang tính chất xây dựng, đồng thuận việc phục dựng lại đền Xã Tắc; tiếp tục tổ chức lễ tế Xã Tắc, bảo tồn, phát huy các giá trị di sản văn hóa, đánh dấu “cột  mốc” văn hóa nơi địa đầu biên cương của Tổ quốc. Tín ngưỡng thờ thần Xã Tắc, đền và đàn Xã Tắc, lễ tế Xã Tắc là 3 yếu tố cấu thành của một hiện tượng văn hóa dân gian có liên quan chặt chẽ với nhau và rất cần được bảo tồn, phát huy.

Tháng 6/2018, công trình đền Xã Tắc được Ban Trị sự Giáo hội Phật giáo tỉnh bàn giao cho UBND TP Móng Cái quản lý.

Ông Vũ Văn Kinh, Chủ tịch UBND TP Móng Cái, cho biết: Qua hội thảo khẳng định đền Xã Tắc là một di tích có thật trong lịch sử vùng đất Móng Cái xưa và hàm chứa các giá trị về lịch sử, văn hóa, khoa học. Cùng với đó, căn cứ vào các tư liệu lịch sử, tư liệu Hán Nôm tại di tích, đều khẳng định: Thần Xã - Thần Tắc là hai vị thần chủ trong tín ngưỡng thờ thần Xã Tắc. Do vậy chúng tôi đề nghị Sở Văn hóa - Thể thao tư vấn về chuyên môn để TP Móng Cái phỏng dựng lại đàn tế Xã Tắc, nhằm tạo ra không gian văn hóa, tâm linh hoàn chỉnh (đền thờ và đàn tế), phục vụ cho yêu cầu thực hành tín ngưỡng thờ thần Xã Tắc mà hạt nhân quan trọng là lễ tế Xã Tắc hằng năm. Đồng thời, sở cũng hướng dẫn về chuyên môn để TP Móng Cái triển khai công tác bảo tồn, phát huy giá trị di tích theo đúng nguyên tắc khoa học, phù hợp với yêu cầu tín ngưỡng dân gian. Trước mắt, cần điều chỉnh một số nội dung thờ tự tại đền Xã Tắc theo đúng nghi thức truyền thống, đảm bảo quy định của pháp luật như hoán đổi vị trí đặt chiêng - trống; bố trí ban thờ thần Xã Tắc tại phía trước gian hậu cung; điều chỉnh một số nội dung Hán Nôm tại đền Xã Tắc...

Thời gian tới, TP Móng Cái xác định tập trung nguồn lực để triển khai xây dựng đàn tế trong khuôn viên đền Xã Tắc để làm không gian tổ chức lễ tế thần Xã Tắc, tiếp tục sưu tầm, tổng hợp tài liệu, xin ý kiến tham vấn của một số nhà nghiên cứu văn hóa để hoàn thiện kịch bản tổ chức lễ hội đền Xã Tắc từ năm 2019 và nghiên cứu, điều chỉnh một số nội dung thờ tự tại đền Xã Tắc theo đúng nghi thức truyền thống, đảm bảo quy định của pháp luật. Qua đó làm phong phú thêm nội dung “Bảo tồn, phát huy giá trị di tích lịch sử đền Xã Tắc”, góp phần thực hiện hiệu quả đề án phát triển sản phẩm du lịch địa phương.

Trung Thành