Nghệ nhân tâm huyết với nghề điêu khắc than đá

Dù đã ở tuổi "xưa nay hiếm" nhưng ông Nguyễn Tiến Chín (ngõ 7, đường Nguyễn Văn Cừ, TP Hạ Long) vẫn bền bỉ, miệt mài "thổi hồn" cho than đá. Ông là một trong số ít người đang góp sức, duy trì nghề điêu khắc than đá vốn đang dần mai một ở Vùng mỏ.

Ông Chín chia sẻ: Nghề điêu khắc than đá có từ cuối thế kỷ 19, sau đó phát triển khá rực rỡ với lớp nghệ nhân tài năng của Vùng mỏ. Các sản phẩm mang đặc trưng vùng than đã trở thành món quà trang trọng đi khắp mọi miền đất nước, xuất khẩu ra nước ngoài, làm quà cho các Nguyên thủ… Vang bóng là vậy nhưng vất vả, độc hại khiến nhiều người không còn thiết tha, tâm huyết bám nghề.

Dù cao tuổi nhưng ông Chín vẫn miệt mài sáng tác, say mê điêu khắc than đá.

Ông Chín sinh năm 1954, từng là thợ cơ khí có tay nghề ở Nhà máy Cơ khí Hòn Gai. Câu chuyện ông đến với than đá thật tình cờ. Nhờ bạn bè giới thiệu mà ông quen bà Vũ Thị Phương (sinh năm 1962), vốn là học sinh khóa 3 lớp Mỹ thuật Mỹ nghệ của Công ty Mỹ thuật Mỹ nghệ Quảng Ninh thời đó. Có lẽ  "khi yêu, yêu cả đường đi lối về", tới năm 1981, khi lấy nhau, ông cũng bắt đầu tìm hiểu nghề. Thấy nghề này vất vả, nặng nhọc, ông ra tay giúp đỡ vợ. Ban đầu chỉ là giúp đỡ những việc đơn giản, vận chuyển, cưa than. Sau ông dùng máy đục, máy mài than đá để giảm bớt sức lao động của vợ. Dần dần, vẻ đẹp, sự hấp dẫn của những sản phẩm mỹ nghệ than đá đã cuốn hút ông. "Nghề này cũng có phần nào giống nghề cơ khí, đều làm theo một khuôn mẫu, cần sự chính xác và đẹp mắt. Điều khác biệt là mỹ nghệ than đá không cứng mà mềm mại, có "hồn", đặc biệt khi người sáng tác có những sáng tạo, lối đi riêng..." - Ông Chín chia sẻ.

Vì thế, ngoài giờ làm, ông vừa hỗ trợ vợ, vừa kiên trì học điêu khắc suốt 5-7 năm trời. Dần dần "máu" nghề đã ngấm để rồi ngày càng có nhiều tác phẩm đẹp, sắc nét được du khách đánh giá cao ra đời. Đây là giai đoạn mỹ nghệ than đá thịnh, nghệ nhân được trọng dụng, sản phẩm làm ra được đánh giá cao, bán rất "chạy", được đưa đi triển lãm nước ngoài, xuất khẩu... Điều này là động lực tiếp thêm sức mạnh để ông theo đuổi nghề.

Say nghề, ông Chín luôn tâm niệm làm ra những sản phẩm có "hồn" và sự khác biệt. Những tác phẩm than đá thường khá đồ sộ, cứng nên ông luôn ấp ủ sáng tạo những tác phẩm nghệ thuật mềm mại, uyển chuyển. Không theo hướng sáng tác những tác phẩm lớn, đồ sộ, ông chỉ tập trung sáng tác về con giống (con vật, 12 con giáp...), cảnh Vịnh Hạ Long và lục bình. Không chỉ học hỏi từ bạn bè, nghệ nhân lành nghề, ông còn dày công tìm đọc sách, nghiên cứu các hình mẫu, từ đó đúc rút ra kinh nghiệm cho mình.

Miệt mài nghiên cứu cách đi riêng, sau gần 10 năm theo nghề, năm 1990, ông Chín đã cho ra lò những tác phẩm tinh tế, khắc tạc công phu, mềm mại. Vốn lành nghề cơ khí, ông còn sáng tạo ra máy đánh bóng từ mô-tơ cuốn giấy giáp để giúp sản phẩm có độ bóng, nhẵn; các loại máy mài, máy khoan... hỗ trợ cho việc cưa đục, tạo hình viên than mà không tốn nhiều sức. Chính những sáng tạo này đã giải phóng sức lao động, giúp nghệ nhân có nhiều thời gian tạc khắc, tạo hình cho sản phẩm than đá.

Ông Chín tự hào với những tác phẩm mềm mại, có hồn được chế tác từ than đá.

Trong gần 40 năm theo nghề, ông cùng vợ đã sáng tác hàng chục nghìn tác phẩm từ than đá, trong đó có nhiều tác phẩm được người trong giới đánh giá cao. "Chúng tôi mong đào tạo, truyền nghề nhưng lớp trẻ không kiên trì theo. Có lẽ nghề này bụi bặm, vất vả nên bọn trẻ... chê! Lớp người đi trước nhiều người không còn sáng tác, có người đã mất, chúng tôi cũng già yếu, để mai một nghề này thật là tiếc..." - Ông Nguyễn Tiến Chín trăn trở.

Tạ Quân