Một cách nhìn mới về nhân vật lịch sử của nhà văn Võ Khắc Nghiêm

Nhà văn Võ Khắc Nghiêm đã được Giải thưởng Nhà nước về Văn học nghệ thuật năm 2017. Ông gắn bó với Quảng Ninh và thành danh trên văn đàn từ những trang viết đầu tiên về Vùng mỏ. Ông là một trong những nhà văn của Quảng Ninh có gia tài văn chương, sân khấu, điện ảnh đồ sộ.

Trang bìa tiểu thuyết.

Cuốn tiểu thuyết “Thị Lộ chính danh” do Nhà xuất bản Hội Nhà văn ấn hành theo như ông nói là cuốn tiểu thuyết ông trăn trở từ lâu, muốn bằng ngôn ngữ văn chương tái hiện một Thị Lộ theo cách của mình. Nguyễn Thị Lộ là một nữ quan triều Lê sơ và là vợ lẽ của Nguyễn Trãi. Nếu ai đã quan tâm tới nhân vật lịch sử Thị Lộ thì đều biết bà gắn liền với những huyền thoại còn phủ bức màn huyền bí với câu chuyện mang tên thảm án Lệ chi viên. Chính sử cũng chỉ có vài dòng ít ỏi về Thị Lộ với danh xưng được vua Lê ban tặng là “Lễ nghi học sĩ”. Nhưng với những huyền thoại xung quanh người đàn bà đẹp, tài giỏi này, những trang huyền tích kỳ bí gây sự tò mò cho nhiều độc giả quan tâm đến tận ngày hôm nay. Màn sương mù phủ huyền thoại ấy còn tiếp tục gây ảnh hưởng tới nhiều học giả, các nhà văn viết dã sử. Trước nhà văn Võ Khắc Nghiêm, nhà văn Hà Văn Thùy cũng đã tái hiện Thị Lộ qua tiểu thuyết Nguyễn Thị Lộ, năm 2005.

Với “Thị Lộ chính danh”, nhà văn Võ Khắc Nghiêm đã cố gắng bằng những cảm quan của mình lý giải về Thị Lộ qua gần 500 trang sách với nhiều cảm xúc thăng hoa cùng nhân vật và những kiến giải có lý của ông về Thị Lộ, về Nguyễn Trãi, về cả một thời điểm lịch sử nhà Lê. Với khối lượng tư liệu chính sử và dã sử lớn, ông đã dành sự trân trọng bằng những trang viết với các bậc nhân thần tài giỏi trong lịch sử như Nguyễn Trãi, Thị Lộ. Với ánh sáng của ngôn ngữ học, của cảm xúc nhà văn, Võ Khắc Nghiêm đã mô tả về Thị Lộ qua những trang văn rất đỗi dung dị nhưng lại chất chứa đầy tình cảm của ông dành cho nhân vật của mình. Ông cố minh chứng họ là những con người có đủ mọi vinh quang và cay đắng của một kiếp người, dù là bậc thánh nhân hay là người bình thường.

Cuốn sách với hàng trăm nhân vật chính, phụ, những mưu sự của vua tôi trong triều đình ngày đó, cái thiện, cái ác cũng chen lấn sang nhau, khiến cho cái đạo “vua sáng, tôi hiền” cũng không dễ phân biệt giữa chính tà rối ren ở thời điểm lịch sử ấy. Với những cảm quan của ông, với những lý do của riêng ông, Thị Lộ được khắc họa là một bậc tài nhân, vừa là người đàn bà tài sắc vẹn toàn và cũng là bậc nữ nhi thường tình như đoạn văn ông viết mở đầu phần III, chương XI có tên “Đỉnh cao quyền lực”: “Sau phiên thiết triều xử tội Lê Ngân, nhiều quan đại thần đã gặp và khen ngợi Lễ nghi học sĩ. Nàng chỉ cười, khiêm tốn: “Vua ta thông minh, sáng suốt phi thường đấy. Lâu lắm, Thị Lộ mới có một buổi chiều thanh thản dạo quanh Hoàng cung...”."

Võ Khắc Nghiêm đã mô tả về Thị Lộ qua những trang văn rất đỗi dung dị.

Với tinh thần ấy, nhà văn Võ Khắc Nghiêm đã cố gắng để lý giải theo cách của ông về huyền sử và nhân vật Thị Lộ đầy trắc ẩn. Bằng ngôn ngữ điện ảnh, sân khấu thế mạnh của mình, nhà văn vẽ ra một nhân vật Thị Lộ có gương mặt sáng, có vóc dáng của một đấng hiền nhân xứng đáng với những gì bà có mà lịch sử còn chưa thể minh chứng cho bà. Như cách ông lý giải ở trang 53 khi Nguyễn Trãi nói với Thị Lộ: “...Ta tự biết không thể làm thầy của nàng mà chỉ có thể là bạn, là... có lẽ nàng là người duy nhất nhìn thấy rõ cái “mầu thâu đêm” nên ta cầu mong nàng sẽ là “hồng nhan tri kỷ” của ta... Nàng không chỉ có vẻ đẹp hoàn mỹ với thần thái trời ban cho mà còn toát lên sự chân thực, tháo vát, tự tin tràn đầy sức sống nhân ái...”.

Những dòng này đủ để thấy Võ Khắc Nghiêm dựng nên một Thị Lộ hoàn mỹ như ý đồ của ông, rất nhân ái, rất nhân văn để nhấn mạnh thêm cái căn cốt của cặp trời sinh tài ba bạc mệnh Thị Lộ và Nguyễn Trãi. Nhưng sau đó, nhà văn còn cố gắng lý giải bằng ngôn ngữ hiện sinh mô tả chuyện Thị Lộ ân ái với Nguyễn Trãi, tôi thấy không đồng tình với cách lý giải này của ông về họ... Để kết thúc bài viết ngắn của mình về tiểu thuyết “Thị Lộ chính danh”, tôi xin mượn lời của nhà văn Nguyễn Quang Thiều: “Qua chính con người Thị Lộ - một Thị Lộ của sáng tạo văn chương trên trục chính của sự thật lịch sử - nhà văn Võ Khắc Nghiêm đã làm cho những sáng tối, những đúng sai, những bi hài của triều đại ấy lần lượt hiện ra...”.

Nhà văn Vũ Thảo Ngọc