Để hát then - đàn tính Bình Liêu thành sản phẩm du lịch

Nhằm phát huy tiềm năng của địa phương, góp phần tạo ra bước đột phá mới trong phát triển du lịch, Trung tâm Truyền thông và Văn hóa Bình Liêu vừa được huyện giao xây dựng đề án “Tổ chức hoạt động Câu lạc bộ Không gian hát then- đàn tính Bình Liêu”. Đây là đề án cần thiết và có giá trị đặc biệt, góp phần đưa nét sinh hoạt văn hóa này hội tụ đầy đủ những yếu tố để trở thành một sản phẩm du lịch đặc sắc.

Thanh âm đàn tính và lời hát then của thiếu nữ Tày sẽ hấp dẫn du khách đến với Bình Liêu.

Không gian hát then - đàn tính Bình Liêu được hiểu là nơi sinh hoạt, bảo tồn loại hình văn hóa đặc sắc của dân tộc Tày - đã được công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia. Đây cũng là sân khấu trình diễn các tác phẩm then qua các thời kỳ, đồng thời là nơi giới thiệu đến du khách làn điệu then của các vùng miền.

Để đạt được mục đích đó, Ban Tổ chức xây dựng chương trình hằng tuần theo các chủ đề, như: Trích đoạn then cổ, then xây dựng hợp tác xã, then thời đổi mới, then trong đám cưới, then đối đáp, kịch then, giao lưu hát then đàn tính, ra mắt tác phẩm mới, v.v.. Hằng tháng, tại Bình Liêu còn có các chuyên đề thảo luận về nội dung hát then - đàn tính để các nghệ nhân dân gian tham gia, nhằm tìm ra sự thống nhất trong quá trình bảo tồn, phát huy loại hình di sản này.

Đề án này thực hiện dựa trên bối cảnh có nhiều điều kiện thuận lợi. Theo thống kê, người Tày ở Bình Liêu chiếm trên 51% dân số toàn huyện, là cộng đồng dân tộc đông nhất và là đại diện những nét văn hóa đặc trưng tộc người Tày ở Quảng Ninh. Theo ông Tô Đình Hiệu, Phó Giám đốc Trung tâm Truyền thông và Văn hóa Bình Liêu, từ xưa, đất canh tác ở Bình Liêu đã ít lại bạc màu, giao thông không thuận tiện, cộng đồng người Tày thường cư trú thành các bản cạnh suối hoặc trong các thung lũng để thuận tiện cho việc canh tác lúa nước. Ở thời kì cuộc sống còn nghèo nàn, then được coi như một biện pháp trị liệu tinh thần của cộng đồng người Tày. Do đó, các gia đình người Tày sắm sửa lễ vật để mời bà then về nhà làm lễ giải hạn, cầu phúc lộc, cầu sức khỏe để bắt tay vào công việc mới.

Do đó, hát then vốn là diễn xướng dân gian gắn với nghi thức tâm linh của người Tày, có giai điệu, tiết tấu, nhịp phách rõ ràng, khi hát bao giờ cũng kèm theo tính tẩu và chùm xóc nhạc. Lời hát then là thể thơ thất ngôn, chữ thứ 5 của câu sau vần với chữ thứ 7 câu trước, vốn là những câu chữ được dân gian chắt lọc, vừa là những câu thơ trữ tình, giàu nhạc điệu, vừa là lời khuyên răn, khích lệ, vừa là những kinh nghiệm về đối nhân xử thế... Cho nên lời hát then sẽ chắt lọc chứa đựng nhiều tri thức dân gian về cuộc sống, về cách ứng xử với thiên nhiên và ứng xử với cộng đồng.

Ngày nay, then được các nghệ nhân đặt lời mới, cải tiến nhạc để dễ thực hành trong cuộc sống và biểu diễn trên sân khấu. Nội dung phản ánh sinh hoạt, tình cảm, mang hơi thở cuộc sống của đồng bào gắn liền với thiên nhiên miền núi, phản ánh tinh thần tiến bộ, xây dựng cuộc sống ngày càng ấm no, văn minh. Đối với người Tày Bình Liêu, hát then được thể hiện trong nhiều nội dung sinh hoạt của đời sống, mọi nơi, mọi lúc. Đặc biệt, vào dịp lễ hội, dịp tết, đám cưới, tổ chức cuộc vui, sinh hoạt văn hóa, văn nghệ quần chúng, người Tày không những chỉ hát then mà còn thi đối then, thi đặt lời then, v.v..

CLB Hát then đàn tính xã Tình Húc biểu diễn hát then.

Nhằm bảo tồn và phát huy những giá trị đặc sắc đó, thời gian qua, huyện Bình Liêu đã phối hợp với các cơ quan chuyên môn sưu tầm lời then giai đoạn 1962 - 1973; tuyển tập Sliêng Then Tày làu của cố nghệ nhân dân gian Ngô Đức Nguyên; 4 bài then cổ của cụ Vi Thị Mè. Huyện cũng đã phối hợp với Sở Văn hóa - Thể thao phục dựng nghi lễ Lảu Then của người Tày ở địa phương; tổ chức kê khai di sản văn hóa phi vật thể đối với 3 loại hình di sản (nghệ thuật biểu diễn dân gian; ngữ văn dân gian; tập quán xã hội và lễ hội truyền thống); xây dựng các câu lạc bộ đàn tính hát then, sáng tác then và mở các lớp dạy đàn tính hát then.

Hằng năm, huyện cũng tổ chức các lớp truyền dạy đàn tính cho học sinh, các nghệ nhân truyền dạy hát then, đàn tính trong cộng đồng, bảo tồn nghề chế tác đàn tính 2 dây bằng vỏ quả bầu khô trong nhân dân. Huyện đã làm hồ sơ đề nghị công nhận Nghệ nhân dân gian Việt Nam cho ông Lương Thiêm Phú (xã Tình Húc), người duy nhất biết chế tác đàn tính.

Cách bảo tồn hiệu quả nhất vẫn là đưa hát then vào hoạt động du lịch. Nhằm phát triển nghệ thuật hát then - đàn tính thành sản phẩm du lịch, Văn phòng Du lịch Bình Liêu đã tổ chức nhiều cuộc làm việc với các công ty lữ hành để thành lập một đội hát then - đàn tính chuyên biểu diễn phục vụ khách du lịch, phù hợp với các tour du lịch trải nghiệm văn hóa. Sự phát triển của xã hội, quá trình toàn cầu hóa, hội nhập quốc tế đã tác động rất lớn đến nghệ thuật hát then - đàn tính của người Tày Bình Liêu nói riêng. Do đó, việc đưa không gian hát then - đàn tính Bình Liêu vào hoạt động để phục vụ nhu cầu thưởng thức văn hóa của nhân dân và du khách là việc làm thiết thực để vừa bảo tồn bản sắc văn hóa dân tộc, vừa phát huy thành sản phẩm du lịch. Khi đề án này thành công, du lịch Bình Liêu sẽ tạo ra được sản phẩm du lịch mang bản sắc riêng so với các địa phương khác trong tỉnh.

Phạm Học[links()]