Báo cáo sơ bộ kết quả khảo sát khảo cổ học thương cảng Vân Đồn

Sáng 14/4, tại TP Hạ Long, Ban Quản lý Di tích – Danh thắng tỉnh và Bảo tàng Quảng Ninh (Sở VH-TT) đã phối hợp tổ chức báo cáo sơ bộ kết quả khảo sát, thám sát khảo cổ học khu vực thương cảng Vân Đồn tại các xã Quan Lạn, Minh Châu (huyện Vân Đồn).

Chương trình do các thành viên Dự án khảo cổ học hàng hải Việt Nam (VMAP) và cán bộ Viện Khảo cổ học  (IA) trực tiếp thực hiện.

Đoàn khảo cổ báo cáo kết quả khảo sát khảo cổ học tại khu vực thương cảng Vân Đồn.

Qua đó cho thấy, các di tích và di vật khảo cổ học xuất lộ trên phạm vi rộng trong khu vực đảo Quan Lạn, khẳng định thêm các giá trị văn hoá nơi đây. Dấu tích cư trú của con người thời kỳ tiền sử thuộc văn hoá Hạ Long được phát hiện phân bố rộng trên gò Đồng Chổi với mật độ dày đặc và số lượng rất lớn mảnh gốm cùng nhiều loại hình công cụ đá. Khu vực Cống Cái - Sơn Hào và khu vực Cái Làng với dòng Cống Cái và dòng sông Mang chắc chắn đã là một vùng giao thương sôi động vào khoảng thế kỷ XII, XIII, thể hiện bằng sự có mặt của dấu tích kiến trúc, nhiều loại hình gốm sứ cao cấp và gốm men dân dụng đã phát hiện trước đây và các đồng tiền thời Tống tìm thấy trong khu vực này. Di tồn của cuộc kháng chiến chống quân Nguyên Mông ở đây được xác định chắc chắn bởi các dấu tích trong các hố khai quật năm 2016 và có thể nhận diện qua khảo sát cảnh quan, địa hình khu vực Cống Cái - Sơn Hào.

Di vật phát hiện tại khu vực đảo Quan Lạn thuộc thương cảng Vân Đồn chủ yếu là gốm và đá với mật độ dày đặc.

Hoạt động của VMAP lần này cũng đã đạt được những kết quả to lớn. Các phương pháp khảo sát, sử dụng máy dò kim loại và flycam để xác định giá trị và tiềm năng của các di tích khảo cổ đã được các thành viên thực hành. Bản đồ phân bố di tích và di vật cho thấy rất có ý nghĩa thực tiễn trong việc quy hoạch bảo tồn, bảo vệ các di tích cũng như quy hoạch sử dụng đất đai và phát triển kinh tế địa phương.

Thực tế khảo sát cũng cho thấy những vấn đề nổi cộm về sự biến dạng nhanh chóng của cảnh quan và các dấu tích văn hoá lịch sử khu vực Cống Cái - Sơn Hào, do hoạt động làm đường và đốt rừng xảy ra vào cuối năm 2017. Khu vực Đồng Chổi đang được quy hoạch, sử dụng làm nghĩa trang cũng đang làm di tích bị tác động nặng nề. Khu vực Cái Làng đang bị biến đổi do các hoạt động phát triển kinh tế như làm đường, đắp bờ nuôi trồng thuỷ sản... dẫn tới đất đai bị xói lở, làm mất cảnh quan và giảm giá trị của di tích.

Di vật đá phát hiện tại gò Đồng Chổi là dấu tích cư trú của con người thời kỳ tiền sử thuộc văn hoá Hạ Long, gồm các loại rìu, đục mài nhẵn, đá mài, chày nghiền, mảnh tước, hạch đá...

Qua đây, các nhà khoa học đã kiến nghị một số giải pháp cấp bách. Đối với khu vực Cống Cái - Sơn Hào (xã Quan Lạn), cần lập ngay hồ sơ di tích, khoanh vùng đưa vào bảo vệ; trong đó, vùng lõi là những nơi xuất lộ các dấu tích khảo cổ học, vùng II là khu vực cảnh quan xung quanh. Không nên khai thác đá, cát, chặt phá rừng bừa bãi trong khu vực bảo vệ; không xây dựng các công trình lớn, ảnh hưởng đến cảnh quan tự nhiên và tầng văn hoá của khu di tích. Khu lò đốt rác cần được di dời và có phương pháp xử lý hiệu quả hơn, để không ảnh hưởng tới môi trường. Di tích Đồng Chổi (xã Minh Châu) trước mắt cần hạn chế việc quy tập mộ về gò Đồng Chổi, nhất là khu vực có dấu tích văn hoá rõ nét đã phát lộ. Cần sớm lập hồ sơ di tích để khoanh vùng bảo vệ và tiếp tục nghiên cứu, khai quật để làm rõ hơn về đời sống của cư dân thời kỳ tiền sử tại đây.

Phan Hằng