Nhận diện các khuynh hướng VHNT từ thực tế Quảng Ninh

Hội thảo khoa học toàn quốc với chủ đề “Các xu hướng vận động của văn học nghệ thuật (VHNT) Việt Nam hiện nay - Thực trạng và định hướng phát triển” do Hội đồng Lý luận, phê bình VHNT Trung ương tổ chức tại TP Hạ Long ngày 5/12 vừa qua đã đem đến một cái nhìn đa chiều về các xu hướng vận động của VHNT Việt Nam. VHNT Quảng Ninh cũng không nằm ngoài những sự vận động đó.

Hội thảo khoa học toàn quốc với chủ đề “Các xu hướng vận động của VHNT Việt Nam hiện nay - Thực trạng và định hướng phát triển”, vừa được tổ chức thành công tại TP Hạ Long.

Nhìn chung, bức tranh VHNT Quảng Ninh hiện nay khá đa dạng, đáp ứng nhu cầu thưởng thức, tiếp nhận ngày càng cao của công chúng. VHNT vẫn tồn tại các xu hướng tập trung phê phán cái xấu, cái ác; xu hướng thể nghiệm, cách tân hình thức; xu hướng nghệ thuật đại chúng; xu hướng hậu hiện đại.

Ở lĩnh vực văn chương, các tác giả Tằng A Tài, Lại Tuấn Hiền, Đinh Phương, Cao Nguyệt Nguyên có nhiều tìm tòi thể nghiệm những hình thức diễn đạt mới. Các họa sĩ: Công Phú, Nguyễn Thị Thiền, Nguyễn Viết Quang, Đinh Công Tuyến, Đào Thế Am đã và đang tìm tòi những lối biểu đạt mới cho hội họa. Tuy nhiên, theo nhà thơ Hữu Thỉnh, Chủ tịch Liên hiệp các hội VHNT Việt Nam, vì VHNT đang trên đà đổi mới mạnh mẽ với nhiều tìm tòi thể nghiệm nên có lúc, có tác giả hay có thời điểm nào đó bỡ ngỡ, bế tắc cũng là điều dễ hiểu.

Công ty Than Nam Mẫu đưa tác phẩm của các cây bút Quảng Ninh vào thư viện để công nhân mỏ dễ tiếp cận.

Trong sự vận động chung, xu hướng thị trường ngày càng tác động đến đời sống VHNT hiện nay, tạo ra động lực phát triển. Ở Quảng Ninh, đã có nhiều tác giả tự tìm được đầu ra cho tác phẩm của mình trong cơ chế thị trường mà không trông chờ vào hỗ trợ của Nhà nước. Trong lĩnh vực hội họa có nhóm họa sĩ Hòn Gai (gồm họa sĩ Nghiêm Vinh, Tùng Lâm và Việt Hùng) bán được tranh vẽ Hạ Long cho du khách; họa sĩ Vũ Tư Khang sống được với nghề nhờ tranh sơn khắc, khắc gỗ. Ở lĩnh vực văn chương, nhà văn Dương Hướng và các tác giả trẻ như: Đinh Phương, Cao Nguyệt Nguyên, Hàn Băng Vũ, Du Phong, Quỳnh Giao đã thường xuyên tìm được các hợp đồng sử dụng bản thảo của các nhà xuất bản, nhà sách. Các tay máy như: Bạch Ngọc Tư, Đỗ Khánh Giang, Cấn Đình Loan, Đinh Ngọc Hưng, Dương Văn Toàn... sống được với nghề nhiếp ảnh.

Ở chiều ngược lại, nhiều người lo ngại về sự tác động bất lợi của cơ chế thị trường và sự phân hóa sâu sắc về thị hiếu thẩm mỹ của công chúng. Theo NSND Đặng Nhật Minh, điện ảnh hiện nay nổi bật lên khuynh hướng giải trí, phim giải trí ngày càng áp đảo. Còn theo nhạc sĩ Đỗ Hồng Quân, một số tác phẩm VHNT, trong đó có âm nhạc, đang chạy theo cơ chế thị trường, bị biến thành hàng hóa, chưa thực sự chú trọng đến nâng cao tính chuyên nghiệp. Thực tế trong thời gian qua, ở Quảng Ninh vẫn có những tác phẩm chạy theo hình thức, hời hợt, bắt chước; không ít ca khúc, tập sách văn chương ra đời dập khuôn, theo các đơn đặt hàng hợp đồng. Nhưng thiết nghĩ, điều này cũng không đáng lo ngại vì những tác phẩm chất lượng thấp chắc chắn sẽ không vượt qua được sự sàng lọc của thời gian.

Tóm lại, dù phong phú đến đâu nhưng xu hướng ngợi ca chủ nghĩa yêu nước và tinh thần nhân văn, gắn bó với dân tộc, phản ánh chân thực cuộc sống đấu tranh cách mạng và lao động sáng tạo của nhân dân vẫn là chủ đạo trong các sáng tác VHNT. Điều đáng mừng là dù viết về đề tài lịch sử hay đương đại, không ít tác giả đã dựa trên nền tảng mỹ học truyền thống để góp phần đẩy lùi cái ác, cái xấu, vì sự tiến bộ và phát triển của xã hội. Và trên hết, VHNT vẫn đang thu nhận thêm những nguồn năng lượng mới từ thực tiễn công nghiệp hóa, hiện đại hóa, cuộc cách mạng 4.0, thực tiễn lao động sáng tạo, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Đây vẫn sẽ là xu hướng mang lại thành tựu cho VHNT trong tương lai.

Huỳnh Đăng

Ý KIẾN CỦA CÁC VĂN NGHỆ SĨ

Tại hội thảo “Các xu hướng vận động của VHNT Việt Nam hiện nay - Thực trạng và định hướng phát triển” do Hội đồng Lý luận, phê bình VHNT Trung ương vừa tổ chức tại TP Hạ Long, đã có nhiều ý kiến rất tâm huyết để phát triển VHNT trong tình hình mới. PV Báo Quảng Ninh đã ghi lại một số ý kiến tại hội thảo này.

PGS.TS Nguyễn Đỗ Bảo, Chủ tịch Hội đồng Lý luận phê bình Mỹ thuật, Hội Mỹ thuật Việt Nam: “Tác giả muốn sống được bằng nghề phải biết thị hiếu của công chúng”

Theo tôi, ở Quảng Ninh, để đưa tác phẩm đến với thị trường để tác giả sống được với nghề cần giải quyết đồng bộ nhiều vấn đề. Như: Quảng bá tác phẩm, quản lý VHNT, gắn kết tác phẩm với các điểm đến có du khách yêu thích tranh ảnh, sản phẩm lưu niệm, v.v.. Rồi còn câu chuyện nội tại của mỗi tác giả. Mỗi tác giả phải biết được công chúng của mình là ai, họ ở đâu, thị hiếu của họ như thế nào. Họa sĩ phải biết chủ động tìm tới công chúng, tìm tới du khách, biến tranh thành vật kỷ niệm chuyến đi chơi. Về đề tài, cũng cần phải đưa cái tôi, cái tình của nghệ sĩ với vùng đất ấy vào tác phẩm của mình. Tìm được công chúng rồi phải xác định hàm lượng nghệ thuật đầu tư vào đó ra sao, khung tranh thế nào, giá cả phù hợp nữa. Ngược lại, nhà quản lý VHNT, người làm du lịch cũng cần làm thế nào để đưa công chúng đến với VHNT, tiếp cận, thưởng thức và sẵn sàng mua tác phẩm. Tỉnh và ngành Văn hóa nên tạo điều kiện về không gian quảng bá tác phẩm VHNT sao cho hấp dẫn du khách. Hai vế này theo tôi phải đặt ngang hàng với nhau, không thể để cái nọ thấp hơn cái kia được.

Nhà văn Hoàng Quốc Hải, làm báo ở Vùng mỏ giai đoạn 1962-1966, hội viên Hội Nhà văn Việt Nam: “Nên khai thác các đề tài lịch sử ở Quảng Ninh”

Quảng Ninh là vùng đất có bề dày lịch sử và văn hóa. Bởi vậy, đề tài lịch sử ở Quảng Ninh rất phong phú, thỏa sức cho văn nghệ sĩ khai thác. Nhưng trên thực tế, mảng đề tài này rất ít được quan tâm và nói thực là nó cũng rất khó. Nó khó bởi người viết phải có vốn kiến thức cực kỳ phong phú về lịch sử, văn học, văn hóa, dân tộc học, trang phục, v.v.. Nói chung, tác giả rất tốn kiến thức và thời gian khi viết về đề tài lịch sử. Và hơn hết, anh phải đọc nhiều, phải đam mê tâm huyết lắm thì mới viết được. Muốn các nhà văn quan tâm đến đề tài này ở Quảng Ninh cần phải khơi dậy, kích thích phát triển văn hóa đọc, phải làm cho người sáng tác và giới trẻ đam mê đọc sách. Theo quan điểm của tôi, tỉnh Quảng Ninh và ngành Văn hóa cần có chính sách khuyến khích văn nghệ sĩ dấn thân vào mảng đề tài này và đầu tư có chiều sâu cho họ.

Nhà thơ Trịnh Công Lộc, Văn phòng Hội đồng Lý luận, phê bình VHNT Trung ương, nguyên Phó Trưởng Ban Tuyên giáo Tỉnh ủy Quảng Ninh: “Hãy khơi dậy trách nhiệm công dân của văn nghệ sĩ”

Văn nghệ sĩ phải xác định được trách nhiệm công dân. Vì có trách nhiệm công dân nên có trách nhiệm với cộng đồng, với quê hương, đất nước và với chính sáng tác của mình. Theo tôi, đây là yếu tố thứ nhất có tính quyết định khả năng, tư chất của văn nghệ sĩ trước thời cuộc. Các nhà văn đứng trước thời cuộc trước vấn đề xã hội cần nắm bắt được những quy luật của xã hội để xây dựng tác phẩm mang giá trị lớn. Có nhiều xu thế nhưng xu thế quan trọng và chủ đạo vẫn là hướng về dân tộc, về Tổ quốc, về giá trị lịch sử. Đại đa số văn nghệ sĩ vẫn đi theo hướng này dù là trước đây hay bây giờ. Quảng Ninh cũng hòa nhập trong cái chung đó. Văn nghệ sĩ Quảng Ninh, âm sắc của Quảng Ninh bao giờ cũng hòa nhịp cùng cả nước. Đây cũng chính là thành công nhất của VHNT Quảng Ninh.

Nhà nghiên cứu phê bình nhiếp ảnh Vũ Đức Tân, giảng viên Đại học Sân khấu- Điện ảnh Hà Nội:
“Khai thác đề tài cuộc sống của người thợ mỏ vẫn sẽ là xu hướng chính của nhiếp ảnh”

Quảng Ninh có nguồn đề tài vô tận về công nghiệp khai thác than và hình ảnh người thợ mỏ. Thực tế, không nhiều tay máy có điều kiện xuống lò nên đề tài này khó mà lặp lại. Thêm nữa, nếu chụp chân dung thợ lò thì mỗi con người lại có một gương mặt riêng không hòa lẫn. Chụp con người trong lao động khai thác than, trong cuộc sống phố mỏ, trong sinh hoạt hằng ngày thì còn khai thác được rất nhiều và không lo bị lặp lại.

Không riêng gì nhiếp ảnh, các loại hình VHNT khác cũng có nhiều mảnh đất rộng và màu mỡ khi đi vào đề tài khai thác, sản xuất than cũng như đời sống công nhân mỏ. Tuy nhiên, đề tài này có cái khó xuất phát từ đặc thù nghề nghiệp. Khai thác than lộ thiên thì dễ tiếp cận, còn khai thác than hầm lò thì khó hơn, nhất là đối với nghệ thuật nhiếp ảnh. Riêng hầm lò cần phải đảm bảo sự an toàn cao trong quá trình sản xuất. Nghệ sĩ nhiếp ảnh đi sáng tác lại lỉnh kỉnh nhiều máy móc điện tử và chưa được trang bị kỹ năng đảm bảo an toàn cao như thợ lò. Điều này không phải tay máy nào trước khi xuống lò cũng nắm được và nắm một cách đầy đủ.

Nhà phê bình điện ảnh Ngô Ngọc Ngũ Long, Phó Chủ tịch Hội Điện ảnh TP Hồ Chí Minh: “VHNT nói chung có tác động nhiều đến sự phát triển kinh tế"

Không thể thả nổi VHNT hoàn toàn cho thị trường mà Nhà nước vẫn cần phải tài trợ. Đối với điện ảnh, cần cho phép các doanh nghiệp được lập quỹ tài trợ, trích nguồn quảng cáo, trích lợi nhuận bán vé để đầu tư cho quỹ phát triển điện ảnh.

Riêng Quảng Ninh có thể tháo gỡ bằng cách khác. Quảng Ninh nên khai thác phim ảnh để gắn kết với hoạt động du lịch bởi vì tỉnh có bối cảnh không chỉ các nhà làm phim trong nước mà cả nước ngoài cũng thích. Tôi nhớ từ phim Đông Dương mà Quảng Ninh thu hút được rất nhiều du khách, trong đó có du khách người Pháp. Hay như phim Tuổi thanh xuân phối hợp với Hàn Quốc cũng có cảnh quay ở Quảng Ninh. Quảng Ninh lên phim rất nhiều. Như vậy, VHNT nói chung có tác động nhiều đến sự phát triển kinh tế.

Phạm Học (Thực hiện)

[links()]