"Làm công tác sưu tầm, bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hoá phi vật thể phải xuất phát từ tâm huyết và tình yêu vốn cổ"

Bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hoá phi vật thể là tôn chỉ, mục đích và là công việc trọng tâm của Hội Văn nghệ dân gian (VNDG) Quảng Ninh. Nhân bàn về vấn đề này, phóng viên Báo Quảng Ninh đã có cuộc trao đổi với ông Nguyễn Quang Vinh, Chủ tịch Hội VNDG Quảng Ninh.

- Thưa ông, nhìn lại công tác bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hoá phi vật thể trong thời gian qua, ông có thể cho biết, Hội VNDG Quảng Ninh đã làm được những gì?

Ông Nguyễn Quang Vinh, Chủ tịch Hội VNDG Quảng Ninh.

+ Chúng tôi đã tìm được và bảo tồn tôn vinh nghệ nhân ở nhiều loại hình văn hoá phi vật thể khác nhau, nhiều dân tộc khác nhau. Hội cũng đã tập hợp được một đội ngũ những người có bề dạy kinh nghiệm trong việc sưu tầm khảo cứu VNDG, đưa ra một thống kê đồ sộ gồm mấy trăm di sản văn hoá phi vật thể ở Quảng Ninh. Chúng tôi cũng đã thực hiện được 2 dự án lớn rất thành công là bảo tồn di sản ca dao Vùng mỏ và Dự án Bảo tồn di sản văn hoá phi vật thể hát nhà tơ, hát cửa đình. Kết quả của dự án này là cuốn “Ca dao Vùng mỏ” được ấn hành 2 ngàn bản.

Sau đó, Hội lại hoàn thành công trình nghiên cứu, bảo tồn di sản văn hoá hát nhà tơ, hát cửa đình, sắp tới Hội VNDG Việt Nam cũng sẽ giúp đỡ xuất bản công trình này. Các hội viên của Hội đã sưu tầm được trên 1.000 câu hát, trên 30 băng đĩa bảo tồn nghệ nhân, hơn 600 tấm ảnh phục dựng các hoạt động văn hoá VNDG và in được mấy chục đầu sách. Thực hiện chỉ đạo của Thường trực Tỉnh uỷ, tại văn bản số 12-VP/TU, ngày 15-1-2016, Hội VNDG Quảng Ninh đã tặng 2.585 đầu sách cho các đơn vị bộ đội, nhà trường, thư viện trong tỉnh...

- Di sản văn hoá phi vật thể gắn liền với nghệ nhân. Vậy trong thời gian qua, Hội VNDG đã quan tâm đội ngũ này thế nào, thưa ông?

+ Chúng tôi luôn xác định phương châm của mình là bảo tồn, tri ân và tôn vinh những nghệ nhân cao tuổi, lớp người đã có công lưu giữ truyền dạy kho tàng văn hoá dân gian. Chúng tôi cũng đã đề nghị Hội VNDG Việt Nam, UBND tỉnh tặng kỷ niệm chương, bằng khen, giấy khen và tiền thưởng, tiền trợ cấp một lần đối với các cụ làm hồ sơ để các cụ được Nhà nước phong tặng danh hiệu Nghệ nhân Ưu tú. Hội coi trọng nghệ nhân vì các cụ là “báu vật nhân văn sống”.

Hội cũng đã nghiên cứu, lập hồ sơ báo cáo Hội VNDG Việt Nam phong tặng Nghệ nhân Dân gian Việt Nam và đề xuất phong tặng Nghệ nhân Ưu tú. Đợt gần đây nhất, ngày 25-12-2016, Hội VNDG Việt Nam đã phong tặng 6 Nghệ nhân dân gian thuộc lĩnh vực văn hoá phi vật thể ở Quảng Ninh. Tổng số Nghệ nhân dân gian được phong tặng là 49 nghệ nhân, trong đó có 21 nghệ nhân ưu tú...

- Với một tổ chức hội phần lớn là những hội viên cao tuổi, vậy hoạt động có quá sức không, thưa ông?

+ Năm 2008, Hội VNDG Quảng Ninh được thành lập trên cơ sở Chi hội VNDG Việt Nam tại Quảng Ninh và Chi hội VNDG thuộc Hội VHNT tỉnh. Kể từ đó đến nay, Hội VNDG tỉnh đã và đang góp phần bảo tồn có chiều sâu giá trị văn hoá phi vật thể, khơi dậy hoạt động văn hoá, VNDG gắn với các hoạt động chính trị của địa phương và phục vụ đời sống văn hoá của nhân dân. Hội VNDG Quảng Ninh có tôn chỉ, mục đích riêng đã được quy định tại một số văn bản cụ thể của UBND tỉnh. Theo đó, đây là tổ chức chính trị - xã hội - nghề nghiệp của công dân sinh sống, cư trú trên địa bàn tỉnh tự nguyện tham gia sưu tầm, nghiên cứu, phổ biến, truyền dạy và biểu diễn VNDG...

Hiện nay, Hội VNDG Quảng Ninh có trên 300 hội viên. Phải khẳng định ngay rằng đội ngũ những người làm sưu tầm, nghiên cứu bảo tồn văn hoá phi vật thể của Hội hoàn toàn có đủ khả năng để làm việc bởi vì ở họ hội đủ những yếu tố, như có bề dày công tác lâu năm trong ngành Văn hoá, ở khắp các địa phương trong toàn tỉnh lại có tâm huyết, có tình yêu vốn quý di sản của ông cha. Chúng tôi thường xuyên huy động những cán bộ làm công tác trong ngành Văn hoá nay đã nghỉ hưu, những đồng chí làm chuyên môn ở các phòng văn hoá - thông tin cấp huyện cùng vào cuộc. Đa số các huyện đều có chi hội VNDG và thường thì chi hội trưởng là đồng chí phó trưởng phòng phụ trách chuyên môn sẽ đảm trách. Tất nhiên, họ làm việc chủ yếu vì cái tâm, vì tình yêu chứ thù lao chẳng đáng là bao.

Hội còn có sự gắn kết với hàng trăm nghệ nhân đang nắm giữ rất nhiều loại hình di sản quý giá; họ đã và đang tin tưởng truyền dạy cung cấp cho Hội lưu giữ nhiều loại hình di sản phong phú đã được ghi chép thành văn được ghi hình ghi âm có thể làm tư liệu nghiên cứu rất tốt. Bởi thế tôi có thể nói rằng, năng lực của Hội VNDG là rất lớn. Và dường như chưa được đánh giá đúng mức. Nếu không khai thác hết khả năng này, e rằng sẽ rất lãng phí; vừa lãng phí tài năng, tâm huyết, vừa lãng phí vốn di sản nhân văn sống là các nghệ nhân dân gian...

Ông Nguyễn Quang Vinh thay mặt Hội VNDG Quảng Ninh trao thưởng cho các nghệ nhân và hội viên.

- Nghe ông nói thì dường như người làm VNDG đang phải đối diện với nhiều khó khăn, thưa ông?

+ Đúng thế. Cán bộ Hội VNDG thường phải lặn lội đi tìm các giá trị trong dân ở vùng sâu, vùng xa, biên giới hải đảo. Tìm được một nghệ nhân thực sự có tầm để tôn vinh quả là công phu lắm, khó khăn lắm. Cái chúng tôi đang cần nhất hiện nay là có một địa điểm để đặt văn phòng Hội. Nơi ấy sẽ là chỗ để hội viên gặp gỡ trao đổi kinh nghiệm; cũng là nơi giới thiệu các giá trị văn hoá phi vật thể với bạn bè nước ngoài. Tỉnh dự định bố trí cho Hội một gian ở Cung Quy hoạch, chúng tôi rất biết ơn nhưng nói thật tôi đang lo đến chuyện lấy nguồn nào để trả cho chi phí điện nước. Quay đi quay lại vẫn là câu chuyện kinh phí. Thực tế chúng tôi phải tận dụng mọi nguồn kinh phí trong những năm qua. Chúng tôi dựa vào các dự án xuất bản sách của Hội VNDG Việt Nam; quỹ hỗ trợ đầu tư của Chính phủ; giải thưởng văn nghệ các cấp để có tiền bù đắp kinh phí xuất bản. Tuy nhiên, nguồn dự án của Hội VNDG đến 2017 cũng hết, còn trông chờ vào các giải thưởng thì khác gì “tính cua trong lỗ” không nói trước được. Bởi thế, nhiều hội viên vì quá say mê đã tự bỏ tiền túi ra để xuất bản sách...

- Thưa ông, vậy còn nguồn đầu tư từ các dự án theo đơn đặt hàng, rồi thì nguồn xã hội hoá nữa?

+ Phải nói thực là mấy năm nay, Hội chưa nhận được dự án nào theo kiểu đơn đặt hàng của tỉnh. Đối với di sản vật thể thì còn dễ chứ xã hội hoá trong bảo tồn di sản văn hoá phi vật thể là chuyện rất khó khăn. Bởi thế chúng tôi mạnh dạn đề xuất rằng, tỉnh nhà nên quan tâm để cơ quan quản lý nhà nước về văn hoá tập trung làm công tác quản lý; cái nào cơ quan quản lý không làm hoặc không làm được, mà nếu Hội có năng lực thì để Hội làm theo đơn đặt hàng. Cơ quan quản lý nhà nước về văn hoá có trách nhiệm hướng dẫn để chúng tôi thực hiện đạt kết quả tốt hơn...

- Quảng Ninh là tỉnh có thế mạnh phát triển du lịch, vậy sao không phát huy giá trị di sản văn hoá phi vật thể biểu diễn phục vụ du khách để có thêm nguồn thu, thưa ông?

+ Cái này thực ra cũng rất khó. Thực tế chúng tôi đã thành lập và tập huấn cho nhiều câu lạc bộ nhưng chưa có đơn vị nào nhận được hợp đồng biểu diễn. Trong khi các đoàn nghệ thuật dân tộc của tỉnh cũng đang khó khăn tìm kiếm đơn đặt hàng thì các câu lạc bộ của Hội cạnh tranh sao nổi. Tôi thấy đáng buồn là dường như giữa bảo tồn và phát huy; giữa di sản văn hoá phi vật thể và du lịch vẫn chưa được gắn kết chặt chẽ. Đơn cử như thế này nhé: Chúng tôi đề xuất xây dựng Đài Liệt sĩ Pò Hèn thành điểm đến du lịch, trong đó kết hợp bảo tồn văn hoá người Dao Thanh Y ở Quảng Sơn lâu rồi vẫn chưa được. Hay như chuyện đề xuất in sách Địa danh Quảng Ninh với hơn 14.000 địa danh, ban đầu, một cơ quan có thẩm quyền chỉ đồng ý chọn hơn 40 cái...

- Theo ông, để công tác sưu tầm, bảo tồn và phát huy giá trị văn hoá phi vật thể đạt kết quả cao hơn, trong thời gian tới chúng ta cần làm gì?

+ Tôi nghĩ nên gắn hoạt động của các CLB VNDG với bảo tồn văn hoá truyền thống, phục vụ cho xây dựng đời sống văn hoá ở khu dân cư, xây dựng nông thôn mới, đô thị văn minh và phục vụ cho phát triển du lịch ở địa phương. Bên cạnh đó, cơ quan quản lý nhà nước về văn hoá cần có những hướng dẫn cụ thể hơn để các tổ chức hội, các tập thể và cá nhân say mê VNDG cũng vào cuộc bảo tồn giá trị di sản...
- Xin cảm ơn ông về cuộc trò chuyện này!

Phạm Học (Thực hiện)