Ba Chẽ: Bảo tồn, phát huy các giá trị văn hoá dân tộc thiểu số

Cùng với tốc độ hội nhập, phát triển nhanh như hiện nay, sự du nhập của nhiều luồng văn hóa khác nhau vào đời sống xã hội của người dân Quảng Ninh nói chung, huyện Ba Chẽ nói riêng đã gây ảnh hưởng, tác động mạnh đến văn hoá truyền thống các dân tộc, nhất là nguy cơ làm phai mờ, biến dạng bản sắc dân tộc của địa phương. Vì vậy, việc bảo tồn, phát huy văn hoá các dân tộc ở địa phương có đến 9 dân tộc anh em cùng sinh sống được huyện đặc biệt quan tâm.

Đến thôn Lò Vôi, xã Nam Sơn vào sáng ngày mưa rả rích, ngay từ đầu đường vào thôn chúng tôi đã nghe thấy văng vẳng tiếng hát đối của người Dao Thanh Y từ xa vọng lại. Theo chị cán bộ Phòng Văn hoá - Thông tin huyện, đấy là giọng hát của nghệ nhân Lý A Nhì, một trong những gia đình nghệ nhân dân gian tiêu biểu của huyện mà chúng tôi đang đến thăm. Ngôi nhà nhỏ của ông Lý A Nhì hôm ấy đông vui, rộn ràng. Bên ngoài hiên ông Nhì hát, còn bên trong nhà, lớp học thêu thổ cẩm của vợ ông - nghệ nhân Bàn Thị Bích, vẫn chăm chú từng đường kim, mũi chỉ. Lớp này được huyện mở từ tháng 5 năm ngoái với hơn 30 học viên là người dân trên địa bàn xã. Dù đã kết thúc từ tháng 8, đến nay các chị em vẫn thường xuyên đến nhà giảng viên của lớp để ôn bài. Chị Phùn Thị Thắm cho biết: “Là thế hệ trẻ nên tôi không biết cách thêu những trang phục truyền thống của dân tộc mình. Vì thế khi huyện mở lớp này, tôi cùng nhiều bạn đã đăng ký tham gia. Qua lớp học, tôi đã biết thêu khăn, mũ, áo, yếm và một số trang phục cơ bản của người Dao Thanh Y. Hiện thi thoảng tôi vẫn đến nhà bà Bích học thêm một số kỹ năng khác để thêu quần áo, mũ, nón cho chồng, con mặc hàng ngày”.

Phụ nữ địa phương học thêu thổ cẩm của dân tộc Dao Thanh Y tại nhà nghệ nhân Bàn Thị Bích (thôn Lò Vôi, xã Nam Sơn, huyện Ba Chẽ).

Lớp thêu thổ cẩm ở xã Nam Sơn chỉ là một trong số nhiều lớp học bảo tồn văn hoá dân tộc đã được huyện triển khai thời gian qua. Từ năm 2013 đến nay, huyện tổ chức thành công 9 lớp truyền dạy cho gần 420 học viên; trong đó có lớp hát đối của dân tộc Dao Thanh Y, hát soóng cọ của dân tộc Sán Chay, hát then, đàn tính của dân tộc Tày, thêu thổ cẩm của dân tộc Dao Thanh Phán... Huyện hướng dẫn thành lập, hướng dẫn ban hành quy chế hoạt động cho 9 CLB văn hoá phi vật thể tại các xã Nam Sơn, Đồn Đạc, Đạp Thanh, Thanh Lâm, Thanh Sơn; đồng thời, xây dựng đĩa VCD, ký sự và phóng sự với 15 nội dung giới thiệu, quảng bá về truyền thống lịch sử, văn hoá, ẩm thực của các dân tộc trên sóng phát thanh, báo in, truyền hình huyện và tỉnh. Huyện tiếp tục phát huy, bảo tồn 3 lễ hội tổ chức theo định kỳ: Lễ hội đình Làng Dạ, xã Thanh Lâm; lễ hội và hội “Lồng Tồng” tại các xã; lễ hội Miếu Ông - Miếu Bà, xã Nam Sơn, thu hút hơn 20.000 lượt du khách/năm. Tại các lễ hội, huyện tập trung thực hiện phần tế lễ, dâng hương, trình diễn trang phục dân tộc và tổ chức các trò chơi dân gian. Huyện cũng phối hợp với Bảo tàng Văn hoá các dân tộc Việt Nam thực hiện sưu tầm tại 8 xã, thị trấn về trang phục, đồ dùng sinh hoạt, công cụ sản xuất, nhạc cụ thuộc các dân tộc Dao, Sán Chay trên địa bàn. Hiện các trang phục và dụng cụ thuộc 2 dân tộc này đang được trưng bày tại Bảo tàng Văn hoá các dân tộc Việt Nam tỉnh Thái Nguyên và Bảo tàng Quảng Ninh. Huyện phối hợp với Sở VH-TT kiểm kê di sản văn hoá phi vật thể thuộc các loại hình tiếng nói, chữ viết, ngữ văn dân gian, lễ hội truyền thống, nghệ thuật trình diễn dân gian, tập quán xã hội, nghề thủ công, tri thức dân gian. Từ đó đã thu thập được từ các nghệ nhân một số tư liệu có liên quan, cụ thể: Sách làm Lễ Phùn Vòng, sách so tuổi đám cưới của người Dao Thanh Y và Thanh Phán.

Ba Chẽ còn chú trọng phối hợp với Hội VHNT tỉnh thường xuyên mở trại sáng tác cho các văn nghệ sĩ thâm nhập thực tế để sáng tác, nghiên cứu, sưu tầm về văn hoá dân gian của các dân tộc; tổ chức tham gia trình diễn trang phục dân tộc và lễ cấp sắc của dân tộc Dao Thanh Y tại các lễ hội Carnaval Hạ Long, tham gia Ngày hội Văn hoá - Thể thao các dân tộc của tỉnh; tổ chức 2 kỳ Hội thi Văn hoá - Thể thao các dân tộc huyện Ba Chẽ với các nội dung trình diễn trang phục dân tộc, ẩm thực, tung còn, bắn nỏ... với hơn 1.000 lượt diễn viên, vận động viên tham gia. Huyện chỉ đạo Trường PTDT nội trú tổ chức cho học sinh mặc trang phục dân tộc vào buổi chào cờ thứ 2 hằng tuần và các ngày lễ lớn; vào dịp Tết, tổ chức cho các em thi nấu các món ăn truyền thống và các trò chơi dân gian; chỉ đạo các trường học trên địa bàn tổ chức định kỳ phiên chợ vùng cao vào ngày 26-3 hằng năm...

Ông Hoàng Trường Sơn, Trưởng Phòng Văn hoá - Thông tin huyện, cho biết: Việc giữ gìn bản sắc văn hoá các dân tộc là tiền đề cần thiết để làm sống dậy một tiềm năng văn hoá, coi đó như một nguồn lực thúc đẩy mạnh mẽ sự tăng trưởng kinh tế và tiến bộ xã hội trong giai đoạn hiện nay. Tuy nhiên, để bản sắc văn hoá các dân tộc của huyện thực sự phát huy được giá trị của nó, thời gian tới huyện còn nhiều việc cần làm, như phát huy một số lớp văn hoá phi vật thể gắn với phát triển du lịch huyện; xây dựng nhà truyền thống, nhà lưu niệm tại Trung tâm vui chơi thanh, thiếu nhi huyện để trưng bày bản sắc văn hoá dân tộc; hỗ trợ kinh phí chỉ đạo các trường học truyền dạy các lớp văn hóa phi vật thể cho học sinh...

Hoàng Anh