Xếp hạng các di tích lịch sử, văn hoá - Ý nghĩa "2 trong 1"

Quảng Ninh hiện có hơn 600 di tích lịch sử, văn hoá, trong đó có hơn một trăm di tích đã được xếp hạng. Mỗi năm tỉnh xét duyệt hồ sơ xếp hạng cho khoảng từ 5 đến 7 di tích. Điều này có ý nghĩa rất quan trọng trong việc quản lý, đầu tư kinh phí tôn tạo và phát huy giá trị di tích...

Giá trị phong phú, đặc sắc

Năm 2016, toàn tỉnh có 11 di tích được lập hồ sơ đề nghị xếp hạng cấp quốc gia (3 di tích) và cấp tỉnh (8 di tích). Các di tích đều có ý nghĩa lịch sử, văn hoá khá đặc sắc. TX Đông Triều có 2 di tích đề nghị xếp hạng cấp quốc gia đợt này, có giá trị vào 2 thời kỳ lịch sử khác nhau. Trong đó, đền Nữ tướng Lê Chân thờ phụng một nữ anh hùng đã cùng Hai Bà Trưng thắp sáng ngọn cờ giải phóng dân tộc vào buổi đầu dựng nước. Di tích Đồn Cao với hệ thống đồn bốt quân sự của lính Pháp là dấu tích của thời kỳ lịch sử mà đất nước ta phải chịu ách thống trị của thực dân, nhắc nhở thế hệ trẻ hôm nay về những năm tháng gian khổ, hy sinh của cha ông trong cuộc đấu tranh bảo vệ Tổ quốc của dân tộc.

Hậu cung đình Giang Võng là phần kiến trúc được tu bổ lại từ năm 1996 của di tích.

TP Cẩm Phả có 2 di tích, trong đó Di tích địa điểm Bác Hồ thăm mỏ Đèo Nai năm 1959 vừa qua đã được xếp hạng cấp quốc gia. Mỏ Đèo Nai là một cái nôi của phong trào công nhân, nơi nổ ra cuộc bãi công của hàng vạn thợ mỏ năm 1936. Đây cũng là đơn vị duy nhất của ngành Than được đón Bác về thăm. Cũng là nơi ghi dấu tình cảm của Bác Hồ với Quảng Ninh, trong số các di tích kể trên còn 2 di tích khác, là Di tích lưu niệm Bác Hồ tại phường Trà Cổ (TP Móng Cái) năm 1961 và Di tích lưu niệm sự kiện Bác Hồ về thăm Uông Bí năm 1965. Các di tích thể hiện tình cảm, lòng biết ơn của cán bộ, người dân vùng biên cương Đông Bắc với Bác, là địa chỉ đỏ giáo dục truyền thống cho thế hệ trẻ hôm nay.

Nhiều trong số các di tích gắn với quá trình lập làng, lập xã của tiền nhân, cũng là cơ sở cách mạng trong các cuộc kháng chiến của dân tộc ta sau này, như: Đình Giang Võng (TP Hạ Long), đình Quang Hanh (TP Cẩm Phả), miếu Thác Mã Đại vương (TP Móng Cái). Hay như di tích đền thờ Anh nghị Đại Vương - Tiến sĩ Vũ Phi Hổ (huyện Hoành Bồ) thờ vị tiến sĩ đầu tiên của huyện và của tỉnh. Di chỉ khảo cổ Hòn Ngò (huyện Tiên Yên) độc đáo với các di vật khảo cổ thuộc 2 giai đoạn phát triển sớm, muộn khác nhau thời kỳ tiền - sơ sử...

Ý nghĩa về nhiều mặt

Ông Nguyễn Trung Hà, Trưởng Phòng Quản lý di sản (Sở VH-TT) cho hay: Mặc dù có giá trị về nhiều mặt nhưng khi đưa vào đề nghị xếp hạng, đa phần các di tích này chỉ còn là phế tích, nhiều công trình đang xuống cấp. Một số công trình được xây dựng mới trên cơ sở nền móng cũ chủ yếu do nhân dân đóng góp kinh phí xây dựng, khó có thể đảm bảo về các nguyên tắc trong trùng tu di tích. Nhiều nơi chưa thành lập được ban quản lý di tích. Như đình Giang Võng (TP Hạ Long), năm 2009 Sở VH-TT đã phục dựng lại lễ hội, phần vật thể còn lại chỉ là gian hậu cung và mảng tường toà đại đình. Từ đó đến nay, lễ hội vẫn được tổ chức, đình thì ngày càng xuống cấp. Đình nằm trên địa bàn phường Hà Khánh, nhưng những người trông coi di tích chủ yếu sống tại phường Cao Xanh. Đình hiện nằm trong khu vực quản lý của Công ty Công nghiệp hoá chất mỏ, nên càng khó khăn cho công tác quản lý, bảo tồn và phát huy giá trị di tích...

Nhiều di tích kể trên cũng có thực trạng tương tự. Di tích Đồn Cao Đông Triều, nay các công trình nhà ở đều bị mất mái che, tường nhiều chỗ bị sệ, miệng các đường hầm hầu hết bị sạt đất, cây cối mọc um tùm. Di chỉ khảo cổ Hòn Ngò, hiện chưa được giao cho đơn vị, cá nhân nào quản lý; đồng thời có hiện tượng xâm hại như đào bới, di chuyển cây cảnh trái phép tại khu vực di tích. Hệ thống thờ tự tại một số miếu trong hệ thống đình Quang Hanh cần được sắp xếp lại, đặc biệt là miếu Hàm Rồng và miếu Xóm Đá Hang hiện nay việc phối thờ rất hỗn tạp. Đền Thác Mã Đại vương được trùng tu gần đây nhất là năm 2014, nhưng quy mô vẫn rất nhỏ bé, chưa đáp ứng nhu cầu tín ngưỡng của người dân. Nơi đây cũng phối thờ đa thần, không đúng với lịch sử của di tích, vừa làm mất đi sự linh thiêng của đền, vừa làm lu mờ thần chủ đền...

Để khắc phục những tồn tại trên, việc xếp hạng di tích là vô cùng quan trọng. “Thực tế, các di tích kể trên tối thiểu cũng đã nằm trong danh mục di tích, xét về quyền lợi cũng như các di tích khác đã xếp hạng nhưng khi chưa được xếp hạng thì thông tin về di tích rất ít, không có ranh giới và chưa thành lập được Ban quản lý di tích, việc đầu tư tu bổ, tôn tạo di tích ít được quan tâm. Do đó, việc xếp hạng các cấp cho di tích là cơ sở pháp lý cao nhất cho việc bảo tồn, tôn tạo và phát huy giá trị di tích sau này” - ông Nguyễn Trung Hà khẳng định.

Ngọc Mai