Ngôi nhà sàn Sán Chỉ cuối cùng ở Tiên Yên

Chúng tôi trở lại Khe Léng, xã Hà Lâu, huyện Tiên Yên để tìm hiểu về ngôi nhà sàn có tuổi đời cao nhất hiện nay của đồng bào dân tộc Sán Chỉ. Thật đáng tiếc, ngôi nhà này giờ đã bị phá mất một nửa để thay bằng ngôi nhà xây có mái bằng bê tông cốt thép. Cụ Nình Coóng Dùng, chủ nhân ngôi nhà đã không còn nữa. Cụ mất khi vừa phá một phần ngôi nhà để làm nhà mới...

Ngôi nhà sàn cũ trước đây.

Còn nhớ, cách đây hơn hai năm, khi đến Khe Léng chúng tôi sững sờ trước ngôi nhà sàn ba gian hai chái của vợ chồng cụ Nình Coóng Dùng và Chíu Móc Múi (dân tộc Sán Chỉ) - một ngôi nhà sàn khác hẳn với những ngôi nhà sàn của đồng bào Tày, Thái ở nhiều nơi mà chúng tôi đã đi qua. Ngôi nhà toạ lạc trên một sườn đồi, quay về hướng Đông Nam. Tường nhà phần dưới được xây bằng đá suối và gạch đất ở phần trên được trát vữa. Mái lợp ngói âm dương. Khung cột, vách ngăn và vì kèo nhà làm bằng gỗ. Sàn được lát bằng ván gỗ. Sàn nhà cao hơn mặt đất chừng hơn một mét. Dưới gầm sàn không dùng để nhốt trâu, bò, lợn như nhà sàn của đồng bào dân tộc Tày, Thái. Mục đích của sàn nhà là để thông thoáng ngăn không cho thú rừng vào nhà và để chứa đựng những dụng cụ phục vụ canh tác và đời sống hàng ngày. Bếp được đặt ở vị trí trung tâm của nhà, phía trên bếp có giàn gác để chứa các loại hạt giống và những đồ dùng được làm bằng tre nứa để chống mối mọt. Một trái nhà không làm sàn, dùng làm nơi để cối xay thóc, giã gạo và nuôi gà. Bậc lên xuống của ngôi nhà được xây bằng đá.

Ngôi nhà sàn giờ đã bị phá mất một nửa để thay bằng ngôi nhà xây có mái bằng bê tông cốt thép.

Anh Nình A Liềng, con trai của cụ Dùng cho biết: “Năm 1955, mẹ tôi sinh ra tôi, đồng thời cha tôi cũng làm ngôi nhà này. Ngôi nhà bằng tuổi của tôi. Những năm gần đây ngôi nhà đã bị xuống cấp nhiều, cha tôi buộc phải phá dỡ đi một nửa để làm nhà khác, cụ tiếc lắm nhưng không làm sao được. Ở Hà Lâu này và có lẽ cả ở huyện Tiên Yên, trước đây dân tộc Sán Chỉ chúng tôi có nhiều nhà sàn như thế này, nhưng bây giờ chỉ còn lại ngôi nhà sàn này và đây là ngôi nhà cao tuổi nhất. Đời sống kinh tế phát triển, người ta xây nhà đổ mái bằng bê tông cốt thép chứ không làm nhà sàn như xưa nữa. Khi phá dỡ một nửa ngôi nhà này cha tôi tiếc lắm, chỉ muốn có tiền làm lại nó thôi”.

Cụ bà Chíu Móc Múi - mẹ anh Nình A Liềng trầm lặng ngồi bên bếp lửa. Có lẽ quá khứ đang hiện về trong tâm trí của bà. Rồi bà lại lật đật ra sân trang thóc. Ngày xưa, cái thời còn trẻ, trên sân nhà này cả ông, bà và những trai gái trong khe bản cùng nhau ngồi hát Soóng cọ. Bây giờ ông đi rồi, ngôi nhà cũng không còn nguyên vẹn nữa, lớp trẻ bây giờ ít biết hát, tiếng Soóng cọ cũng thưa dần...

Bếp được đặt ở vị trí trung tâm của nhà.

Phía trên bếp có giàn gác để chứa các loại hạt giống và những đồ dùng được làm bằng tre nứa để chống mối mọt.

Một chái nhà không làm sàn, dùng làm nơi để cối xay thóc, giã gạo và nuôi gà.

Cụ bà Chíu Móc Múi đang phơi thóc ở sân.

Hoài Giang - Cấn Đình Loan