Di tích lịch sử khu căn cứ kháng chiến chống Pháp ở Bằng Cả

Bằng Cả (huyện Hoành Bồ) là khu vực có địa thế hiểm trở, là nơi có vị trí chiến lược hết sức thuận lợi cho hoạt động cách mạng. Vì vậy, trong thời kỳ kháng chiến chống thực dân Pháp, Bằng Cả cùng với xã Sơn Dương, đã trở thành khu căn cứ cách mạng vững chắc...

Pít-tông xe của Pháp bị ta phá huỷ và chiếc liềm có liên quan đến di tích Bằng Cả đang được lưu giữ tại Bảo tàng Quảng Ninh.

Từ cuối năm 1949, Đặc khu uỷ Hòn Gai đã chọn Bằng Cả làm căn cứ kháng chiến chống Pháp. Cũng trong năm 1949, một trung đội của Đại đội Hồ Chí Minh và một số cơ quan đoàn thể của tỉnh đã về Bằng Cả đóng quân tại Khe Chính, Khe Mai. Tháng 1-1950 khi giặc Pháp đánh phá khu căn cứ cách mạng tại xã Sơn Dương, cơ quan lãnh đạo của huyện đóng tại Sơn Dương đã di chuyển lên xã Bằng Cả.

Trong thời gian đóng quân ở khu căn cứ kháng chiến Bằng Cả, Đặc khu uỷ đã tổ chức nhiều cuộc họp quan trọng đề ra các chỉ thị, nghị quyết, chủ trương để lãnh đạo, chỉ đạo các địa phương, đơn vị, đoàn thể, trong Đặc khu tham gia kháng chiến. Bằng Cả còn là nơi diễn ra nhiều trận chiến đấu bảo vệ an toàn cho Đặc khu Hòn Gai và các cơ quan lãnh đạo của huyện đóng trên địa bàn.

Sau này khu căn cứ cách mạng xã Bằng Cả được công nhận là “Di tích lịch sử kháng chiến”. Do thời gian đã quá lâu không được bảo tồn nên những dấu tích xưa đã thay đổi nhiều. Khu di tích kháng chiến Bằng Cả hiện nay được xác định gồm 4 địa điểm chính là: Núi Gác, sân bóng, khu trung tâm và đài tưởng niệm.

Núi Gác có tên khi quân dân Bằng Cả dùng nơi này làm trạm quan sát và canh gác cho các cơ quan của ta ở Khe Chính. Trên đỉnh Núi Gác vẫn còn hệ thống giao thông hào mà bộ đội và du kích xã Bằng Cả đã đào để ẩn nấp, di chuyển và quan sát. Do thời gian lâu ngày, bị mưa nắng xói mòn, sạt lở nên giao thông hào đã bị vùi lấp một phần. Hiện nay độ sâu của giao thông hào còn khoảng 40-60cm, chiều rộng khoảng 50-60cm. Dưới chân núi Gác hiện vẫn còn dấu tích 3 hố bom rất sâu do máy bay của Pháp ném xuống khu căn cứ của ta trong trận càn ngày 5-3-1953, đường kính mỗi hố bom khoảng 10-15m. Hiện nay, các hộ dân sống ở gần đã sử dụng các hố bom này làm ao thả cá.

Sân bóng có diện tích khoanh vùng bảo vệ là 2.000m2. Đây là bãi đất được bộ đội, các cơ quan của Đặc khu Hòn Gai và huyện Hoành Bồ dùng để làm sân luyện tập thể thao, đá bóng. Hiện nay, khu sân bóng này cây rừng đã mọc rậm rạp.

Khu trung tâm căn cứ có diện tích khoanh vùng bảo vệ là 2.384,7m2. Đây là nơi ở của công an, Đặc khu uỷ, Huyện uỷ và là khu đất để tăng gia sản xuất. Hiện nay còn lại dấu tích những luống đất trồng rau rộng từ 1-1,2m, mặt luống cỏ thấp mọc kín. Tại đây còn một nền nhà dài khoảng 10m, rộng 5m quay hướng Nam, lòng nhà cây cỏ cũng đã mọc kín.

Đài tưởng niệm có diện tích khoanh vùng bảo vệ là 5.380,68m2 là một trong những địa điểm quân ta đã bố trí mai phục chặn địch trong trận chống càn ngày 5-3-1953.

Do chưa được quan tâm đúng mức nên hầu hết các địa điểm kháng chiến ở Bằng Cả hiện nay cũng đã thay đổi rất nhiều so với trước kia. Chỉ còn một số hiện vật đang được lưu giữ tại Bảo tàng Quảng Ninh như: Pít-tông xe GMC của Pháp bị ta phá huỷ trong trận chống càn ở Đồng Mưa, vỏ của quả bộc lôi được lưu giữ lại trong trận đánh tháng 1-1951 của Đại đội Hồ Chí Minh, một chiếc liềm, một dụng cụ dùng đựng thức ăn được làm từ ống tre, một diệp cày và lưỡi cày, đều là những hiện vật Đại đội 23 dùng trong thời gian hoạt động ở xã Bằng Cả, con dấu của Xã đội xã Bằng Cả và con dấu của Đoàn Thanh niên xã Bằng Cả.

Ngày 1-10-2008, UBND tỉnh Quảng Ninh xếp hạng di tích cấp tỉnh cho Di tích lịch sử khu căn cứ kháng chiến chống Pháp Bằng Cả. Để phát huy giá trị khu di tích, ông Dương Văn Vĩnh, Chủ tịch UBND xã Bằng Cả, cho biết: “Trong thời gian tới chúng tôi sẽ khoanh vùng bảo vệ, trùng tu, phục dựng lại một số công trình. Chúng tôi cũng sẽ thử nghiệm đưa du khách trong một số tour du lịch sinh thái, văn hoá, dân tộc đến tham quan những điểm của di tích như: Khe Chính, Đèo San, sông Đồn, núi Gác v.v..”.

Huỳnh Đăng