Hội làng Bằng Cả

Xã Bằng Cả (huyện Hoành Bồ) là nơi có nhiều dân tộc anh em cùng chung sống, trong đó có đồng bào dân tộc Dao Thanh Y. Người Dao nơi đây có vốn văn hoá truyền thống phong phú với những truyền thuyết về tình yêu đôi lứa, lao động sản xuất; lễ hội truyền thống đầu xuân với các trò chơi dân gian, kinh nghiệm trong lao động hay những tri thức về chu kỳ vòng đời người như lễ cưới, lễ đặt tên cho con, lễ gia tiên, lễ cấp sắc, v.v.. Đặc biệt, nơi đây có một sinh hoạt văn hoá mang tính truyền thống, tính cộng đồng cao là hội làng Bằng Cả.

Hội làng Bằng Cả diễn ra trong các ngày 1-2; 1-4; 1-7; 1-10 và 20-12 âm lịch, trong đó ngày 1-2 và 20-12 là hai ngày hội quan trọng với ý nghĩa cầu trời, thổ địa, thổ công, thành hoàng làng phù hộ cho dân bản năm mới mưa thuận, gió hoà, làm ăn phát đạt, mùa màng tốt tươi, cầu chúc cho các dòng họ, dân bản hạnh phúc, mạnh khoẻ, đoàn kết, sống vui vẻ thuận hoà… Để có thể duy trì và tổ chức trong nhiều năm qua, hội làng đề ra những quy định rất nghiêm ngặt:

Trích đoạn “Mở đường đi lấy lương thực” trong nghi lễ cầu an tại hội làng Bằng Cả (huyện Hoành Bồ).

Thứ nhất: Người tham dự hội làng phải là chủ hộ, đại diện cho gia đình, nhưng phải là nam giới. Bởi theo quan niệm của người Dao nơi đây, nam giới là người trụ cột trong gia đình, gánh vác các công việc nặng nhọc như làm rẫy, đi rừng, săn bắn thú dữ. Nam giới còn là chỗ dựa vật chất và tinh thần cho gia đình, ngăn chặn sự tác động đến cuộc sống bình yên của gia đình, thể hiện sự quyền uy, sự trường tồn trong xã hội phong kiến.

Thứ hai: Các chủ hộ, các dòng họ, các gia tộc đến với hội làng trên nguyên tắc tự nguyện tự giác không bị ràng buộc. Do đó trong hội làng, hầu hết các hộ, các dòng tộc tham gia. Đây là nét sinh hoạt truyền thống riêng có của người Dao Thanh Y, nó còn là nhu cầu sinh hoạt tâm linh không thể thiếu được trong cuộc sống cộng đồng.

Thứ ba: Người đến tham dự hội làng phải đóng góp những vật phẩm do mình làm ra. Trước kia còn có các vật phẩm của rừng, nhưng hiện nay quy định chung như sau: 1 gà từ 1kg trở lên, 1 bát gạo, 1-2 lít rượu chua (rượu bâu), trứng sống và hương, vàng tuỳ theo. Tất cả vật phẩm trên đều góp cho ông tộc trưởng để làm mâm lễ cầu khấn trong năm, được quy ra thành tiền, sau hội được quyết toán ngay, nếu thiếu đóng thêm, thừa thì lấy về, người nào không có vật phẩm đóng góp thì có thể quy thành tiền để góp.

Thứ tư: Người giữ chức tộc trưởng (người Dao gọi thầy mo) phải là người cha truyền con nối. Nếu tộc trưởng qua đời, người trong các dòng tộc lên thay được các dòng tộc bình chọn, tín nhiệm, đã theo học thầy mo, biết các bài cúng khấn của người Dao.

Thứ năm: Địa điểm diễn ra hội làng tại nhà tộc trưởng, nên nhà tộc trưởng phải rộng rãi, thoáng mát, đủ để cho các chủ hộ, các dòng tộc đến dự và tham gia vào hội làng. Người tham dự hội làng là người đã trồng tỉa xong nương rẫy, mặc trang phục của người Dao Thanh Y, đến từ lúc khởi đầu đến khi kết thúc hội làng.

Ngày nay, mặc dù chịu nhiều ảnh hưởng của đời sống văn hoá, xã hội hiện tại, nhưng hội làng của người Dao Thanh Y xã Bằng Cả vẫn được diễn ra trên nguyên tắc tự nguyện, các hộ ở đây vẫn tham gia đông đủ và chấp hành nghiêm các luật tục. Hội làng vẫn mang một phần quan trọng của ý nghĩa xưa và còn mang thêm nét văn hoá đương đại - tổ chức xây dựng nếp sống văn hoá, tuyên truyền, phổ biến những chính sách, pháp luật của Đảng và Nhà nước, quy ước, hương ước của làng xã, góp phần bảo tồn, phát huy những giá trị văn hoá truyền thống của tộc người Dao Thanh Y nơi đây.

Nguyễn Trung Hà (Sở VH,TT&DL)