Để di tích có thể tự "nuôi" mình

Theo Quy hoạch tổng thể 3 khu di tích (KDT) trọng điểm của tỉnh đã được T.Ư phê duyệt, Yên Tử có tổng vốn đầu tư khoảng 1.800 tỷ đồng, Đông Triều khoảng 1.400 tỷ đồng, Bạch Đằng hơn 800 tỷ đồng. Số vốn này sẽ lấy từ nhiều nguồn khác nhau, trong đó nguồn vốn nhà nước chủ yếu tập trung cho việc tu bổ, tôn tạo các điểm di tích. Nhằm thúc đẩy tiến độ các dự án trong KDT, tỉnh đã giao quyền chủ động cho các địa phương để huy động các cá nhân, tổ chức đầu tư.

Dự án chờ vốn

Thực tế cho thấy, việc huy động tại KDT Yên Tử có thuận lợi hơn cả. Trong đó, Tỉnh hội Phật giáo xin đầu tư tại nhiều điểm di tích, như chùa Hoa Yên, các am thất, tháp khu Mắt Rồng, am Dược, am Hoa, v.v.. Công ty CP Việt Nam Tinh Hoa xin đầu tư Khu văn hoá nhà Trần kết hợp Trường quay phim cổ trang Việt Nam tại Yên Tử. Công ty CP Phát triển Tùng Lâm xin lập dự án đầu tư mở rộng đường giao thông, 8 phân khu chức năng chính theo ý tưởng con đường khai sáng - hướng đạo, như dự án Mai vàng - vườn thuốc Yên Tử kết hợp nghỉ dưỡng, trung tâm lễ hội, Tuệ Tĩnh đường… Ông Bùi Đình Tuấn, đại diện của Công ty CP Phát triển Tùng Lâm, giới thiệu thêm về các dự án này: Khu bến xe hiện nay sẽ dịch chuyển một phần sang bến xe Nam Mẫu, phần bến xe còn lại đưa xuống tầng hầm. Khu dịch vụ của người dân tại khu vực chùa Hoa Yên sẽ được chuyển về đây. Khu bến xe hiện nay, phía trên sẽ quy hoạch thành các công trình văn hoá phật giáo như vườn tượng, vườn Thiền Uyển tập anh... Các công trình văn hoá này ở phía dưới, sát chân núi Yên Tử và thiên về tính giáo dục, còn lớp trên là khu vực tâm linh với hệ thống chùa chiền, am, tháp cổ…

Hai ngôi tháp cổ tại khu vực Thông đàn là một trong số ít các điểm phế tích của KDT Đông Triều mới được tu bổ từ nguồn xã hội hoá.

Hai KDT còn lại đều ít nhiều vướng trong việc huy động kinh phí. Như KDT nhà Trần tại Đông Triều, hầu hết các điểm di tích là phế tích, nên cần nguồn vốn đầu tư tu bổ, tôn tạo rất lớn. Hiện Tỉnh hội Phật giáo đã xin huy động kinh phí để tôn tạo một số chùa tại đây; đền Thái cũng có cá nhân xin công đức một phần để tu bổ lại. Tuy nhiên, với tiến độ khá chậm, nhiều di tích đòi hỏi nguồn vốn lớn, lại nằm trên địa hình núi cao hiểm trở, thì đây vẫn còn là một chặng đường xa.

Khó nhất là KDT Chiến thắng Bạch Đằng 1288 (TX Quảng Yên) chỉ còn một điểm thờ tự duy nhất là đình Yên Giang, nhưng từ nhiều năm nay vẫn “đắp chiếu” chờ vốn từ chương trình mục tiêu quốc gia về văn hoá để đầu tư. Dự án đường giao thông kết nối vào các điểm di tích như bãi cọc Đồng Má Ngựa, bãi cọc Đồng Vạn Muối, đền Trung Cốc, đình Trung Bản chỉ có tổng mức đầu tư 7,5 tỷ đồng mà huy động mãi chưa được. Dự án lớn nhất là khu trung tâm di tích, nơi có các điểm di tích gắn trực tiếp đến chiến thắng này như bến đò Cổ, bãi cọc Yên Giang, đền Trần Hưng Đạo - miếu Vua Bà, thì giờ mới chậm chạp triển khai. Dự án này hiện tắc về vốn, dù địa phương đã hứa hẹn cho doanh nghiệp đầu tư rồi thu phí để hoàn vốn, mà vẫn chưa tạo đủ sức hấp dẫn.

Giải bài toán khó?

Đều là di tích quốc gia đặc biệt, nhưng việc đầu tư tại các KDT trọng điểm của tỉnh không giống nhau, vì khả năng phát huy giá trị di tích khác nhau. Thực tế, Yên Tử đã là điểm đến của người hành hương tham quan, lễ phật từ lâu. Nhất là những năm gần đây, số du khách về Yên Tử  lên tới cả triệu lượt người và có xu hướng ngày càng tăng. Ngoài Tỉnh hội Phật giáo, thì Công ty Tùng Lâm cũng đã đứng chân ở đây tới chục năm với nhiều công trình dịch vụ gắn với phát huy giá trị của Yên Tử. Vì vậy mà khi huy động để đầu tư, nơi đây có những ưu thế khó cạnh tranh là dễ hiểu.

Cũng có những giá trị văn hoá gắn liền với triều đại nhà Trần, nhưng KDT tại Đông Triều được nhiều người biết đến muộn hơn Yên Tử vì nhiều công trình là phế tích, đã chìm sâu dưới lòng đất hàng trăm năm nay. Việc đầu tư vì vậy cũng mới tập trung đi vào tu bổ lại các công trình là chính, chưa thể đi sâu vào hướng phát huy. Hay như KDT Bạch Đằng chỉ còn những công trình tín ngưỡng tâm linh trên bờ, một vùng chiến trường oanh liệt khi xưa nay chỉ còn những bãi cọc chìm trong bùn lầy. Việc bảo tàng hoá khu di tích trung tâm chính là hướng phát huy giá trị di tích này, nhưng làm sao để hiện thực hoá nó và sử dụng phương thức nào cho hiệu quả, hấp dẫn du khách vẫn là bài toán khó, đang đi tìm cách giải.

Ông Bùi Đình Tuấn đã nêu ý tưởng tại cuộc họp BCĐ triển khai quy hoạch tổng thể các KDT trọng điểm của tỉnh ngày 11-2 vừa qua: “Nếu các dự án triển khai tại di tích Bạch Đằng gắn kết với du lịch thì sẽ có được những ý tưởng đầu tư tốt hơn. Tôi sẽ tài trợ dự án nghiên cứu về những ý tưởng phát triển sản phẩm đầu tư vào Bạch Đằng, vì Bạch Đằng có lịch sử, có thể gắn với giáo dục, du lịch và vì Bạch Đằng khác biệt hoàn toàn với Yên Tử hay Hạ Long…”.

Hưởng ứng quan điểm bảo tồn phải gắn chặt với phát triển, cũng tại cuộc họp kể trên, các đồng chí lãnh đạo tỉnh đã có định hướng cho các địa phương. Đồng chí Đỗ Thông, Phó Chủ tịch Thường trực UBND tỉnh nhấn mạnh: “Đông Triều cần quan tâm đến việc phát huy, nếu chỉ khôi phục di tích mà không có hướng phát triển thì khó. Quảng Yên có thể lấy kinh nghiệm từ các nước hiện đại để nâng tầm dự án khu trung tâm lên!”. Đồng chí Nguyễn Văn Đọc, Chủ tịch UBND tỉnh đề nghị: “Lập dự án tại Bạch Đằng phải có tầm thì mới làm được du lịch, chứ chỉ moi bãi cọc lên mà để cũng hư hỏng đi. Đây là một trong những trận thuỷ chiến rất lớn, oanh liệt trong lịch sử, vì vậy cần khôi phục lịch sử trận chiến bằng công nghệ hiện đại như phim ảnh, có những phác hoạ, thậm chí biểu diễn thực cảnh chẳng hạn. Quan điểm đầu tư là khôi phục và phát triển, phải có dịch vụ lành mạnh để có thể “nuôi” di tích, nếu không chúng ta sẽ cứ mãi phải bỏ tiền ra khôi phục di tích...”.

Ngọc Mai