Làng An Bài và tên tướng giặc Phạm Nhan

Huyện Đông Triều có nhiều làng xã nổi tiếng trong lịch sử Việt Nam. Làng An Sinh, quê gốc họ Trần, sau là đất phong cho Trần Liễu từ năm 1237, cho đến khi bị tịch thu, để biến thành sơn lăng, xây cất lăng mộ các vua Trần (tịch thu toàn bộ đất 5 làng xã đã phong cho Trần Liễu là Yên Sinh, Yên Phụ, Yên Dưỡng, Yên Hưng và Yên Bang). Vì sau khi Yên Sinh vương Trần Liễu chết, ngày 1-4 âm lịch, tức ngày 23-4-1251, thọ 41 tuổi, con thứ 2 Trần Liễu là Vũ Thành vương Trần Doãn (em ruột Hưng Ninh vương Trần Tung, anh ruột Hưng Đạo vương Trần Quốc Tuấn) sợ nhà Trần trả thù vì đã cùng cha nổi loạn trên sông Cái (sông Hồng) để giành lại ngôi vua cho mình là ngành trưởng, đã đưa cả gia đình trốn sang Trung Quốc và bị bắt ở biên giới. Làng Phúc Đa, quê hương của hai anh em nhà thơ Trần Đình Thâm và Trần Công Cận, đặc biệt là Trần Đình Thâm, một nhà ngoại giao cự phách ở thời Trần, chỉ qua một cuộc đối đáp ở triều đình nhà Minh khi sang sứ Trung Quốc, tháng 9 (âm lịch) năm 1377 mà vua Hồng Vũ nhà Minh phải ra lệnh bãi bỏ cuộc Nam chinh đang được chuẩn bị, bớt cho dân tộc ta bao nhiêu xương máu. Hay làng Bắc Mã, quê hương chiến khu Trần Hưng Đạo anh hùng trong cuộc Cách mạng tháng Tám vĩ đại năm 1945...

Ngoài những làng xã nổi tiếng vẻ vang như thế, còn có một làng cũng rất nổi tiếng, nhưng ngày nay chúng ta ít nói đến, là làng An Bài, quê hương của tên tướng giặc Phạm Nhan. Dân gian ai cũng thuộc tên hắn, cũng biết tên quê hắn, vậy thì chúng ta cũng nên biết vì tính khách quan của lịch sử. Phạm Nhan nổi tiếng là tàn ác, lại càng nổi tiếng khi được chính Hưng Đạo vương chém đầu. (Được Hưng Đạo vương chém đầu, cũng là một vinh dự lớn cho cuộc đời phản bội của hắn).

Đã có một quyển sách nổi tiếng từ thời Lê, trong đó có một chuyện viết riêng về hắn. Đó là cuốn Tục biên Công dư tiệp ký của Trần Trợ (tức Trần Quí, lịch sử văn học trung đại Việt Nam và sách giáo khoa  ghi tên ông là Trần Quí Nha), bản in mới nhất là của nhà xuất bản Văn học năm 2008, do PGS - TS Nguyễn Đăng Na, một chuyên gia hàng đầu về văn học Hán Nôm ở Việt Nam, dịch và giới thiệu. Theo đó, hắn tên là Bá Linh, họ Nguyễn. Phạm Nhan là tên chữ khi hắn đi thi và làm quan. Anh hùng dân tộc Nguyễn Thiện Thuật, lãnh tụ cuộc khởi nghĩa Bãi Sậy, khi làm thơ động viên nhân dân đánh giặc Pháp đã viết về giặc Pháp: “Độc ác còn hơn cả Bá Linh”, tức là hơn tên này.

Bố Nguyễn Bá Linh là người Quảng Đông, Trung Quốc, sang buôn bán ở chợ Đông Hồ (có thể là chợ Cột sau này) đã lấy vợ ở làng An Bài rồi sinh ra hắn tại đây. Lớn lên hắn về quê cha học thêm rồi đi thi, đỗ tiến sĩ. Vốn có tài làm thuốc, hắn được tuyển vào cung, rồi thông dâm với một cung nữ, bị khép án chém đầu. Đúng lúc đó, vua Nguyên khởi binh đánh Đại Việt lần thứ 3, hắn xin cho lấy công chuộc tội, vì hắn rất thông thuộc “sào huyệt” của Tiết chế (tức Tổng tư lệnh) Hưng Đạo vương Trần Quốc Tuấn. Vua Nguyên ưng, phong hắn làm tướng tiên phong, cùng Nguyên soái - Bình chương sự (tức Tể tướng) Ô Mã Nhi, theo Tiết chế Trấn Nam vương Thoát Hoan, con vua Nguyên, dẫn quân theo đường Lạng Sơn đánh thẳng vào Kiếp Bạc. Đây là đạo quân mạnh nhất của giặc. Các con của Hưng Đạo vương: Trần Quốc Nghiễn, Trần Quốc Tảng theo cha đánh giặc ở phòng tuyến này. Trong trận đối đầu với hắn ở ải Phú Lương, ngày 14-3 (âm lịch) năm 1287, Hưng Đạo vương phải lui quân vì thế địch rất mạnh. Hắn kéo quân từ Kiếp Bạc về Đông Triều, dọc đường đã tàn sát nhân dân ta vô cùng dã man. Thêm một căn cứ để bác bỏ ý kiến cho rằng vua Trần Nhân Tông đã đóng quân ở làng Đức Sơn, xã Yên Đức, vì đây là vùng đất kiểm soát của Phạm Nhan. Vua Trần đánh trận Bạch Đằng đã kéo quân Thánh Dực từ phía Thái Bình về, qua Kiến An. Đến khi lâm trận Bạch Đằng, chiều ngày 9-4-1288, Phạm Nhan bị bắt sống. Trước khi chết, hắn xin được đưa về An Bài để lạy tạ đất mẹ đã sinh ra hắn và xin được Hưng Đạo vương chém đầu hắn tại đây. Có lẽ vì thế chăng, mà xã An Bài sau này mang tên Hưng Đạo (vương). Truyền thuyết kể rằng, quân sĩ chém đầu này, hắn lại mọc đầu khác, cho đến khi Hưng Đạo vương chém thì mới đứt hẳn. Vương cho vứt xác hắn xuống sông, vì không có tấc đất nào có thể chôn hắn được.  Sau đó, từng mảnh xác thân hắn rữa ra biến thành những con đỉa, chuyên đi hút máu người...

Ngẫm lại mới thấy chuyện kể đó thật sâu sắc và cũng thật hiện đại.

Trần Nhuận Minh