Chương trình OCOP: Cần nâng tầm sản xuất chuyên nghiệp hơn

Sau hơn 2 năm triển khai, Chương trình “Mỗi xã, phường một sản phẩm” (OCOP), Quảng Ninh đã có 206 sản phẩm, nhóm sản phẩm đăng ký tham gia với 55 doanh nghiệp, hợp tác xã, tổ hợp mới được thành lập. Chương trình đang dần khẳng định trở thành thương hiệu riêng của tỉnh Quảng Ninh. Song để Chương trình thực sự bền vững, đã đến lúc phải chú trọng phát triển theo hướng sản xuất hàng hoá mang tính chuyên nghiệp hơn.

SỐ LƯỢNG CHƯA ỔN ĐỊNH

Trò chuyện cùng chúng tôi, bà Phạm Thị Măng, chủ cơ sở Thanh Măng, tổ 4, khu 4, thị trấn Cô Tô, huyện Cô Tô, cho biết: Tham gia Hội chợ OCOP Quảng Ninh Xuân 2016 vừa qua, chúng tôi đã bày bán, giới thiệu các sản phẩm đặc sản của địa phương như sá sùng, cá đục, cá bơn, cá kìm… Hội chợ diễn ra từ 29-1 đến 2-2 song đến ngày 31-1 các sản phẩm như cá kìm, cá đục, cá bơn, cá duội, sá sùng đã không còn hàng để bán. Nguồn nguyên liệu khá dồi dào song các cơ sở đều sử dụng phương pháp phơi, sấy, chế biến thủ công nên năng suất không cao, số lượng sản phẩm ít. Hiện nay, để đầu tư một xưởng phơi sấy có công nghệ hiện đại, đòi hỏi vốn đầu tư lớn vượt quá khả năng của chúng tôi.

Không riêng gì cơ sở Thanh Măng mà tình trạng “cháy” hàng cũng diễn ra phổ biến tại các gian hàng OCOP khác. Điều này cho thấy cung đã không đủ cầu. Được biết, nguyên nhân của tình trạng này là do hầu hết các cơ sở sản xuất trên địa bàn hiện nay đều là cơ sở nhỏ lẻ, năng lực hạn chế, nguồn vốn ít. Ngoài ra, việc mở rộng diện tích sản xuất của một số sản phẩm lại đang gặp khó khăn như vải chín sớm Phương Nam, nước mắm Cái Rồng, miến dong Bình Liêu... Ví dụ như vải chín sớm Phương Nam, năm 2016, TP Uông Bí sẽ tiếp tục nâng diện tích lên 350ha tập trung chủ yếu ở các khu Bạch Đằng 1, Bạch Đằng 2, Đá Bạc, Cẩm Hồng. Song đây cũng gần như “ngưỡng” cuối cùng để phát triển diện tích của cây vải chín sớm trên địa bàn phường. Bởi giống vải chín sớm này chỉ phù hợp với thổ nhưỡng khu vực phường Phương Nam, khi đưa sang trồng ở các địa phương khác giống cây bị thoái hoá, quả chín muộn, nhiều gai nhọn và chua, có năm còn không cho thu hoạch. Trong khi đó, diện tích phường Phương Nam thì không thể mở rộng.

THIẾU LIÊN KẾT GIỮA CÁC ĐỊA PHƯƠNG

Một trong những bất cập hiện nay còn là sự liên kết phát triển sản phẩm OCOP giữa các địa phương, nhất là trong khâu tiêu thụ sản phẩm chưa chặt chẽ. Điều này đã dẫn đến tình trạng không ít trung tâm OCOP tại các địa phương sau khai trương chỉ trưng bày lèo tèo một vài sản phẩm, nhiều kệ hàng bỏ trống, thường xuyên thiếu hàng. Thậm chí, ngay cả trung tâm được đánh giá là có hiệu quả tốt nhất hiện nay là Trung tâm OCOP Bình Liêu hiện cũng chỉ bày bán các sản phẩm chủ yếu của địa phương như: Miến dong, dầu sở, lá tắm…

Nói rõ hơn về vấn đề này, ông Nguyễn Xuân Bách, Phó Giám đốc Công ty CP Thương mại và Dịch vụ Bình Liêu, cho biết: Trung tâm OCOP Bình Liêu là điểm dừng chân của hầu hết các đoàn khách du lịch khi đến Bình Liêu, nên việc tiêu thụ hàng hoá rất tốt. Tuy nhiên, việc liên kết giữa các địa phương chưa thật sự chặt chẽ nên tại Trung tâm chỉ có khoảng 10% các sản phẩm của các địa phương khác. Để đưa được các sản phẩm của các địa phương khác bày bán tại Trung tâm, tôi phải tận dụng các mối quan hệ của mình, đi đến từng địa phương, làm việc với từng cơ sở sản xuất để kết nối, đặt hàng, vận chuyển hàng về trung tâm. Trong khi đó, không ít các cơ sở sản xuất  nhỏ lẻ nên không mặn mà với việc đưa hàng vào bày bán tại Trung tâm bởi quy mô sản xuất nhỏ lẻ, tư duy về sản xuất hàng hoá còn hạn chế, không đáp ứng đủ nhu cầu về số lượng với các đơn hàng lớn, chi phí vận chuyển cao, tỷ lệ chiết khấu thấp chỉ từ 15-20%.

Một nguyên nhân quan trọng nữa theo đánh giá của Ban Điều hành OCOP tỉnh, đó là nhận thức của một số ngành về Chương trình còn hạn chế, chưa thực sự vào cuộc. Hệ thống tổ chức từ tỉnh đến huyện mới bước đầu được hình thành, làm việc theo chế độ kiêm nhiệm, còn thiếu và chưa chuyên nghiệp; hầu hết các huyện đều chưa bố trí cán bộ chuyên trách; năng suất, chất lượng, số lượng sản phẩm còn thấp; trình độ quản trị sản xuất, kinh doanh của các HTX, doanh nghiệp, chủ cơ sở sản xuất kinh doanh còn thấp; kinh phí hạn hẹp...

Hiện nay, nhiều địa phương đều có cùng những chủng loại sản phẩm như gà, rượu ba kích, khau nhục, bánh chưng cơm lông, cam… song mẫu mã, bao bì, nhãn mác của các sản phẩm lại không có sự đồng nhất. Điều này không chỉ làm người tiêu dùng nhầm lẫn, đánh đồng tất cả các sản phẩm, khó nhận diện được sản phẩm mang thương hiệu của tỉnh mà còn khiến hàng giả, hàng nhái dễ trà trộn, bất lợi cho việc xây dựng thương hiệu. Điển hình là sản phẩm rượu ba kích, đến nay, Sở Công Thương (đơn vị quản lý nhãn hiệu) mới cấp quyền sử dụng nhãn hiệu cho 2 đơn vị là Công ty CP Xây dựng và Sản xuất bia rượu, nước giải khát Cẩm Phả và Doanh nghiệp tư nhân Trung tâm Dạy nghề Thanh Xuân; 2 đơn vị là Công ty TNHH Sản xuất thương mại và Dịch vụ Thức Hoài và Công ty CP Hương Yến đang hoàn thiện các hồ sơ. Con số trên cho thấy số lượng các đơn vị được cấp quyền sử dụng nhãn hiệu còn quá ít ỏi. Trong khi đó, mỗi địa phương hay mỗi cơ sở sản xuất lại có một kiểu dáng, mẫu mã, bao bì và nhãn hiệu khác nhau như: Rượu ba kích Yên Tử của Nhà máy bia Thăng Long (TP Uông Bí), rượu ba kích Ba Chẽ (huyện Ba Chẽ)... tạo ra sự không thống nhất. Nguyên nhân là do các đơn vị sản xuất, kinh doanh rượu ba kích chủ yếu nhỏ lẻ, thủ công nên rất ít cơ sở có đủ điều kiện cấp quyền sử dụng nhãn hiệu. Ngoài ra, nguồn nguyên liệu (rượu, ba kích), quy trình sản xuất, thời gian ngâm chưa có tiêu chuẩn chung. Phải nói thêm rằng, các sản phẩm OCOP hầu hết đều chưa có nghiên cứu, đánh giá, công bố đầy đủ về đặc tính, công dụng, hiệu quả của các sản phẩm.

Hy vọng rằng những khó khăn hiện nay sớm được tháo gỡ để Chương trình OCOP phát triển bền vững, thúc đẩy kinh tế nông thôn, góp phần xây dựng nông thôn mới.

Cao Quỳnh