Khó ngay từ cây chủ lực

Cây ba kích được xác định là cây trồng chủ lực, ưu tiên đầu tiên trong chiến lược phát triển cây dược liệu của Quảng Ninh. Đây là định hướng và lựa chọn đúng đắn, phù hợp, bởi cây ba kích Quảng Ninh có những ưu thế khác biệt so với ba kích của các vùng miền khác. Thế nhưng, hiện nay việc phát triển cây chủ lực này vẫn chưa có sự đầu tư bền vững.

Cây ba kích giống được nuôi cấy bằng phương pháp giâm hom của gia đình ông Nguyễn Văn Thành, xã Thanh Sơn (huyện Ba Chẽ).

Từ nhiều đời nay, cây ba kích đã phát triển rộng khắp, kéo dài từ Đông Triều, Uông Bí, Hoành Bồ, đến Ba Chẽ, Bình Liêu, Hải Hà… và đã được chứng minh có chất lượng, hàm lượng dược chất cao, là nguyên liệu tốt để chế biến các sản phẩm dược liệu nhằm chăm sóc sức khoẻ con người. Hiện nay, tỉnh đã bước đầu làm chủ về giống, kỹ thuật, cho phép nhân rộng diện tích ba kích trồng với sản lượng và giá trị cao hơn gấp hàng chục lần so với các mô hình canh tác nông nghiệp khác. Đến thời điểm này, toàn tỉnh có 3 doanh nghiệp đang triển khai trồng cây ba kích ở Ba Chẽ, Hoành Bồ và Hải Hà với tổng diện tích gần 300ha. Ngoài ra người dân trồng nhỏ lẻ khoảng trên 50ha. Theo tính toán, công suất thiết kế 1ha ba kích đạt 100 tấn củ; công suất thực tế khoảng 6-7 tấn/ha; với giá thu mua như hiện nay (150.000 đồng/kg), 1ha ba kích có thể cho thu tới gần 8 tỷ đồng.

Về lý thuyết là vậy, tuy nhiên, trong quá trình triển khai trồng cây ba kích đã phát sinh nhiều khó khăn mà nếu không được tính tới và có giải pháp khắc phục thì chắc chắn sẽ không đạt được kết quả như mong muốn. Trước hết, đối với vấn đề về giống. Gần đây, qua quá trình nghiên cứu, một số đơn vị đã đưa công nghệ nuôi cấy mô để sản xuất giống ba kích, thay thế phương pháp giâm hom trước đây. Giống từ nuôi cấy mô được cho là có ưu thế vì đã có sự lựa chọn, sức sống tốt, sạch bệnh, tuy nhiên, khi đưa ra trồng thực tế lại có yêu cầu quy trình chăm sóc và điều kiện thời tiết khắt khe hơn, ít nhất trong năm đầu tiên. Cũng giống như các mô hình nông nghiệp khác, trồng cây ba kích phụ thuộc lớn vào thời tiết tự nhiên và quy trình kỹ thuật. Trong quý I vừa qua, mô hình gần 100ha ba kích tại Ba Chẽ được trồng từ nguồn giống nuôi cấy mô của HTX Toàn Dân đã bị hỏng (cây bị giảm sức đề kháng, bị nhiễm bệnh rồi tự thối rễ và chết) khi gặp đợt rét đậm, rét hại kèm mưa liên tục vào thời điểm đầu năm 2016. Trong khi đó mô hình 100ha ba kích trồng tại Đồng Sơn (Hoành Bồ) của Công ty Dược phẩm Đức Minh được trồng cùng thời điểm và cùng bị ảnh hưởng bởi đợt thời tiết bất lợi đó nhưng lại hoàn toàn khoẻ mạnh. Việc này cho thấy ngay từ khâu giống cũng cần phải có những nhìn nhận lại. Hiện ba kích Quảng Ninh bước đầu được xác định có tới 17 loài khác nhau, nhưng lại chưa có công trình khoa học nào xác định loài có hàm lượng dược chất cao nhất để nhân giống trồng đại trà, nhằm mang lại chất lượng tốt nhất, đáp ứng nhu cầu sử dụng làm nguyên liệu để chế biến các sản phẩm lược liệu. Trong khi đó, việc chăm sóc cây ba kích khá kỹ lưỡng và cần vốn đầu tư lớn. Theo tính toán, quá trình chăm sóc cây ba kích trong thời gian ít nhất 3 năm đầu, cho đến khi cây cho củ với chi phí làm đất, cây giống, chăm sóc, làm cỏ, bón phân… lên đến 700-800 triệu đồng/ha. Với chi phí cao như trên không phải ai cũng đầu tư được, nhất là người dân khu vực nông thôn, miền núi. Vốn đầu tư lớn, sản phẩm làm ra còn phải đối mặt với nguy cơ cạnh tranh với hàng nhập khẩu từ Trung Quốc. Hiện nay giá ba kích của tỉnh dao động từ 200.000-300.000 đồng/kg, còn giá ba kích nhập từ Trung Quốc chỉ khoảng 80.000 đồng/kg. Điều này đã khiến cho nhiều người dân, doanh nghiệp không mặn mà đầu tư quy mô lớn vào loài cây này.

Một bất cập nữa trong khâu tiêu thụ ba kích là sản phẩm này vẫn chủ yếu mua để ngâm rượu, tuy nhiên, nguồn tiêu thụ này không bền vững và khó nâng cao được sản lượng. Bởi thực tế các sản phẩm rượu không phải người nào cũng dùng được. Hiện cũng đã có một số đơn vị bước đầu thử nghiệm sử dụng củ ba kích làm nguyên liệu chế biến các sản phẩm thông dụng, dễ tiêu dùng hơn như kẹo, cao, trà, viên nén ba kích… Nhưng đến thời điểm hiện tại các sản phẩm này chưa có trên thị trường, chưa dự đoán được tình hình tiếp nhận của thị trường.

Chính bởi vậy, các đơn vị quản lý cũng như thực hiện, trong quá trình phát triển cây ba kích cần phải có những chính sách hỗ trợ cụ thể với người dân, tăng cường công tác truyền thông, có những nghiên cứu cụ thể và khuyến cáo về nguy cơ dịch bệnh trong việc nhân giống trồng đại trà, không nên chạy theo số lượng và những tính toán lý thuyết mà quan trọng nhất phải là hiệu quả thực tế.

Việt Hoa