Chuyển đổi Luật HTX: Câu chuyện "bình mới rượu cũ"

Luật HTX (sửa đổi) ban hành năm 2012, có hiệu lực từ ngày 1-7-2013, Luật quy định trong thời gian 3 năm (từ 1-7-2013 đến 30-6-2016) các địa phương trên địa bàn cả nước phải hoàn thành việc chuyển đổi theo luật mới. Đối với những HTX không chuyển đổi sẽ buộc phải giải thể hoặc chuyển sang loại hình khác.

Theo thống kê của Liên minh HTX tỉnh, tính đến thời điểm 30-6-2016, toàn tỉnh có tổng số 260 HTX hoàn thành chuyển đổi và hoạt động theo luật mới. Trong đó có 70% HTX hoạt động lĩnh vực nông, lâm, ngư nghiệp; 30% HTX phi nông nghiệp. Tuy nhiên,  khi hoàn thành việc chuyển đổi theo Luật HTX năm 2012, với nhiều HTX  đây vẫn là câu chuyện “bình mới rượu cũ”.

HTX Nông nghiệp Hồng Hải (phường Hà Phong, TP Hạ Long) ra đời năm 1979 với tổng số gần 200 hộ thành viên. Lĩnh vực hoạt động sản xuất của HTX cải tạo các diện tích đất hoang hoá để trồng lúa, rau màu, phát triển chăn nuôi cung cấp lương thực cho thành viên. HTX đã trải qua giai đoạn bao cấp khó khăn sang cơ chế thị trường, duy trì số lượng thành viên đảm bảo các hoạt động sản xuất và cung ứng dịch vụ đầu vào. Bà Phạm Thị Ngọc Lan, Giám đốc HTX Nông nghiệp Hồng Hải, cho biết: Tháng 6-2016, HTX hoàn thành chuyển đổi theo Luật HTX năm 2012. Theo đó, HTX đã tổ chức đại hội thành viên, kiện toàn ban lãnh đạo, lập hồ sơ chuyển đổi và đăng ký hoạt động sản xuất kinh doanh. Tuy nhiên, mô hình hoạt động sản xuất của HTX vẫn giữ nguyên như trước. HTX vẫn đảm nhận khâu dịch vụ đầu vào cho thành viên. Mặc dù, theo quy định của Luật HTX mới thì thành viên của HTX phải sử dụng dịch vụ về phân bón, thuốc bảo vệ thực vật, giống và các dịch vụ khác được thực hiện bằng cam kết kinh tế. Nhưng thực tế việc cam kết chưa bao giờ được thực hiện vì các thành viên đã quen sử dụng dịch vụ của HTX hàng chục năm nay. Hiện nay, HTX vẫn chỉ đáp ứng được 70% dịch vụ đầu vào cho thành viên còn phần tiêu thụ sản phẩm thì các thành viên phải chủ động tìm nơi tiêu thụ. Tương tự như trên, HTX sản xuất, kinh doanh, dịch vụ nông nghiệp Bình Khê (TX Đông Triều), thành lập năm 1978, hoạt động trong lĩnh vực nông nghiệp và cung cấp dịch vụ cho thành viên và người dân tại địa bàn. Đầu năm 2016, HTX đã hoàn thành việc chuyển đổi theo luật mới và thực hiện quản lý các dịch vụ dùng chung đảm nhận khâu đầu vào gồm, phân bón, thuốc bảo vệ thực vật, giống... nhưng khâu đầu ra cho sản phẩm HTX vẫn chưa đảm nhận được. Do HTX hoạt động liên quan tới lĩnh vực nông nghiệp, nên hoạt động sản xuất của thành viên vẫn phụ thuộc vào kế hoạch cũng như chỉ đạo của chính quyền địa phương. Như vậy, ngoài đổi mới về tên gọi, thì hoạt động của HTX vẫn không có sự khác biệt nhiều so với thời điểm chưa chuyển đổi. Hiện nay, trên địa bàn tỉnh vẫn có tình trạng các HTX thực hiện chuyển đổi và hoạt động không đúng với tinh thần của luật mới quy định.

Ông Lê Trung Thành, Trưởng Ban Chính sách và Phát triển HTX (Liên minh HTX tỉnh) cho rằng: Luật HTX năm 2012 quy định HTX hoạt động không vì lợi nhuận mà vì lợi ích của thành viên trên tinh thần bình đẳng, tự nguyện, cùng có lợi và cùng chịu rủi ro trong sản xuất. Tuy vậy, hiện nay có nhiều cá nhân thành lập HTX trên danh nghĩa nhưng thực chất hoạt động như một doanh nghiệp để hưởng chính sách hỗ trợ của Nhà nước. Một cá nhân đứng ra kêu gọi vài người thành lập HTX, rồi bỏ tiền ra thuê đất của người dân, sau đó thuê chính người dân làm công trên chính diện tích đó và trả tiền họ theo ngày công. Nghiễm nhiên đây là quan hệ chủ doanh nghiệp và người lao động chứ không phải là lãnh đạo với thành viên trong HTX. Trường hợp này, HTX chỉ mang danh nghĩa còn thành viên là lao động làm thuê vậy lợi nhuận thuộc về chủ  HTX còn thành viên chỉ là người làm thuê không có quyền lợi từ sản phẩm do mình làm ra nên hoạt động này không mang tính cộng đồng theo bản chất của Luật HTX. Hiện nay, trên địa bàn tỉnh khoảng 80% HTX hoạt động không đúng theo tinh thần của Luật HTX mới quy định.

Để HTX hoàn thành việc chuyển đổi đúng Luật HTX mới quy định, ông Nguyễn Văn Nghi, Chủ tịch Liên minh HTX tỉnh, cho biết: Hiện nay công tác tuyên truyền phải được coi trọng để các thành viên của HTX hiểu được bản chất của Luật HTX năm 2012. Cùng với đó là kiện toàn bộ máy quản lý nhà nước về kinh tế tập thể xuyên suốt từ trên xuống dưới. Hiện nay cấp xã chưa có cán bộ trực tiếp theo dõi quản lý còn cấp huyện chỉ kiêm nhiệm nên triển khai cơ chế chính sách đến HTX gặp khó khăn. Vì vậy, để việc chuyển đổi Luật HTX năm 2012 đi đúng hướng, phát huy hiệu quả không chỉ dựa vào nội tại của HTX mà còn cần sự vào cuộc của cả hệ thống chính trị, nhằm định hướng hỗ trợ mọi mặt giúp HTX phát triển, nếu không việc chuyển đổi chỉ mang tính hình thức vẫn là câu chuyện “bình mới rượu cũ”.

Dương Trường