Góc nhìn qua một cuộc triển lãm

Từ xưa đến nay, tâm linh có vị trí đặc biệt quan trọng trong đời sống tinh thần của ngư dân. Bởi lẽ, quá trình tồn tại, phát triển gắn với phương thức kiếm sống ở môi trường biển nhiều thuận lợi nhưng cũng lắm hiểm nguy khó lường trước đã khiến người ngư dân coi trọng việc thực hiện các nghi lễ thờ cúng với mong muốn đem lại sự bình an cho con người và đánh bắt được nhiều tôm, cá. Từ đây, những giá trị văn hoá bản địa độc đáo mang đậm yếu tố biển đã hình thành và được duy trì từ đời này sang đời khác...

Đến với Triển lãm đời sống văn hoá tâm linh do Ban Quản lý Vịnh Hạ Long thực hiện tại Trung tâm Văn hoá nổi Cửa Vạn những ngày này, du khách sẽ cảm nhận rõ ràng hơn về điều đó. Thông qua những tư liệu, hiện vật, hình ảnh phong phú, sinh động nhưng chân thực, cụ thể, người xem sẽ có hình dung nhất định về đời sống tín ngưỡng, tâm linh của ngư dân Vịnh Hạ Long. Quan trọng, gắn liền với sự tồn tại và cuộc sống mưu sinh thường nhật của ngư dân chính là thuỷ thần (ông Sông, bà Bể), vị thần thể hiện sức mạnh của biển cả, sóng gió, bão giông nơi mà ngày ngày họ phải đối mặt. Chính vì vậy, miếu thờ thuỷ thần hiện diện ở trên khắp vịnh. Mỗi khi ra khơi đánh bắt hay có việc quan trọng, các gia đình thường làm lễ cúng thuỷ thần cầu cho sóng yên, biển lặng, che chở cho mình vượt qua những khắc nghiệt của thiên nhiên...

Triển lãm trưng bày nhiều tư liệu, hiện vật, hình ảnh sinh động phản ánh đời sống tâm linh ngư dân trên Vịnh Hạ Long.

Song song tín ngưỡng thờ thuỷ thần thì tín ngưỡng thờ nhân thần của ngư dân lại thể hiện tại các di tích ở nhiều điểm ven bờ hay ven chân đảo, núi đá trên các vùng nước của Hạ Long như: Đền Cửa Ông, đền Trần Quốc Nghiễn, đền Cái Lân, đền Bà Men, nghè Trần Khánh Dư, đền Bụt Đầy, đền Đầu Mối... Ngư dân nơi đây quan niệm, họ là những người có công với dân, với nước, khi sống gắn bó với vùng biển nào thì khi hoá vẫn hiển linh cai quản vùng biển đó. Bên cạnh đó, tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên cũng rất thiêng liêng, không thể thiếu trong đời sống tâm linh ngư dân với những nghi lễ riêng. Ngoài ra, ngư dân còn có những nghi lễ khác như: Thanh minh tảo mộ, cúng rằm tháng Giêng, cúng lễ đầu năm, lễ giở mũi thuyền... Từ đây, vai trò của các ông thầy cúng được đề cao, đồng thời họ thường cũng chính là trưởng tộc, nắm giữ việc cúng tế cho cả dòng họ.

Một điểm thú vị nữa khi xem triển lãm là du khách còn được tìm hiểu về Hương ước của hai làng Giang Võng, Trúc Võng, nguồn gốc chính ngư dân sinh sống trên Vịnh Hạ Long hiện nay, với những tục lệ riêng trong thờ cúng, đóng góp rất đặc thù. Rồi những điều kiêng kỵ trong tập quán sinh hoạt của ngư dân nhằm tránh những rủi ro, xui xẻo khi đánh bắt hay phạm vào sự tôn nghiêm của gia đình, ví như: Không được bước qua hoặc giẫm chân lên các ngư cụ; phụ nữ không đứng ở mũi thuyền; không chèo thuyền chắn ngang thuyền người khác khi họ chuẩn bị đi đánh bắt cá; không ngồi giữa cửa nhà; không nướng ốc trong bếp; không nên hỏi về việc mai táng người chết trước đây ở đâu...

Ông Nguyễn Văn Cho, một lão ngư của làng chài Cửa Vạn đến xem Triển lãm chia sẻ: “Đến giờ, bà con nơi đây vẫn còn giữ được gần như nguyên vẹn các giá trị văn hoá tâm linh từ xưa đến nay. Con người ở đây là thế, thuốc men ít, trừ trường hợp đặc biệt mới vào đất liền chữa trị còn những bệnh thông thường thì chỉ lá cây cỏ trên núi hay thắp nén hương cầu tổ tiên phù hộ cho mạnh khoẻ trở lại. Đi đánh bắt đêm hôm thì lo ngại ma quỷ các vùng nước quấy nhiễu, bà con lại làm lễ cầu khấn các thần cho bình yên, được nhiều tôm cá... Triển lãm đã trưng bày những hình ảnh quen thuộc với đời sống tâm linh của chúng tôi nhưng một số điểm di tích giờ đã được làm mới, vững chãi hơn, số tượng nhiều hơn, to đẹp hơn. Đời sống bà con khấm khá hơn trước nên nhiều dòng họ đã góp công, góp của đầu tư cho các công trình tâm linh mỗi ngày một khang trang hơn như thế”.

Là một trong các hoạt động mở đầu của Tuần Du lịch Hạ Long - Quảng Ninh năm nay, lại trưng bày tại một điểm du lịch trên Vịnh nên triển lãm còn có ý nghĩa lớn hơn. Không chỉ du khách Việt mà cả du khách nước ngoài khi đến đây sẽ có cái nhìn đúng đắn hơn về đời sống văn hoá tâm linh của ngư dân, góp phần vào việc bảo tồn, kế thừa và phát huy những giá trị đặc sắc này trong phát triển bền vững di sản, kỳ quan thế giới Vịnh Hạ Long hôm nay và mai sau.

Ngọc Mai