Chút Mút - Bản xa của người Vân Kiều

Mới nghe đến cái tên Chút Mút thôi đã thấy có cái gì đó xa xôi rồi. Tuy nhiên, với dân “phượt” thì cái xa xôi ấy lại chính là lời gọi mời hấp dẫn...

Người Vân Kiều ở ven theo những ngọn núi, con suối rất đẹp.

Từ TP Đồng Hới (tỉnh Quảng Bình) đi về hướng tây gần 70 cây số mới đến được Chút Mút (ở xã Lâm Thuỷ, huyện Lệ Thuỷ). Ngày chiến tranh, Tỉnh lộ số 10 là tuyến đường huyết mạch trong hệ thống đường Trường Sơn huyền thoại có vai trò kết nối Đông Trường Sơn với Tây Trường Sơn. Chút Mút nằm sát đường nhánh Trường Sơn Tây, chỉ qua một dãy núi cao là sang đất bạn Lào.

Những ngôi nhà đơn sơ của người Vân Kiều, nhà nào cũng treo cờ Tổ quốc.

Người đầu tiên chúng tôi gặp ở bản này là già làng Hồ Thâm, người cao tuổi nhất ở Chút Mút hiện nay. Già bảo mình đã sống với núi rừng Trường Sơn này hơn 80 mùa rẫy rồi. Nếu không nghe già nói mà chỉ nhìn thân thể chắc nịch như cây đại thụ và bước chân băng rừng phăng phăng rắn rỏi của già, tôi không tin già đã đến tuổi bát tuần. Chẳng biết do phương ngữ hay do cách phát âm của già Thâm mà tôi nghe “Chút Mút” cứ na ná như “Tút Mút” hay “Tút Lút” gì đó. Nghe mà như tiếng gió xa lơ xa lắc len lỏi trên đại ngàn.

Nụ cười hồn hậu pha chút ngượng ngùng của một bà cụ Vân Kiều lần đầu tiên được chụp ảnh.

Già Thâm bảo, ông cũng chẳng biết vì sao lại có cái tên Chút Mút này nữa, chỉ biết lúc còn lẫm chẫm đi đã thấy các cụ gọi thế rồi. Già Thâm kể đúng là quê hương của bà con Chút Mút ở mãi bên Quảng Trị cơ. Để tránh bom đạn chiến tranh và kiếm miếng đất bìa rừng trỉa hạt bắp, cắm cây mì (cây sắn tàu) nên người Vân Kiều ở Quảng Trị mới di cư sang Quảng Bình. Chút Mút vốn được tách ra từ bản Eo Bù. Bởi thế những người già ở đây vẫn quen gọi tên ghép là Eo Bù - Chút Mút. Già Thâm bảo, ngày trước Chút Mút khổ lắm. Đường vào lầy lội hiểm trở. Chỉ có mỗi đường độc đạo ven con suối Rào Reng. Mùa cạn dân bản bì bõm lội dưới suối. Mùa lũ thì men theo bờ suối mà đi. Từ trung tâm xã Lâm Thuỷ lên bản này cũng mất hơn cả nửa ngày đường. Trẻ con vất vả lắm mới tìm được cái chữ. Còn lại phần nhiều là mù chữ.

Những đứa trẻ Vân Kiều lạ lẫm khi gặp khách đường xa.

Hiện nay, bản Chút Mút có 54 nóc nhà với 237 miệng ăn. Phần lớn trẻ em chỉ học hết lớp 5 là thôi, chưa có ai học đến cấp 3, chứ chưa nói gì đến đi học trung cấp, đại học. Người Vân Kiều ở Chút Mút sống rải rác ven các chân núi suốt chiều dài của bản cỡ chừng… 7 cây số. Đời sống của họ chủ yếu dựa vào săn bắt và làm nương nên không thể tránh khỏi cảnh thiếu đói, ốm đau, bệnh tật. Chỉ vào ngôi nhà sàn lợp lá cọ bỏ hoang, ông Hồ Theo, một già làng khác ở Chút Mút, bùi ngùi kể về ông lão hàng xóm của mình sống cô đơn bao lâu nay vừa qua đời vì bệnh tật.

Già làng Hồ Thâm hoài niệm về ký ức chưa xa của bản làng Chút Mút.

Đêm xuống. Bản làng Chút Mút như chìm sâu hơn giữa đại ngàn Trường Sơn. Ở một vài ngôi nhà ánh đèn tù mù như đom đóm. Vài người đàn ông cầm đèn pin đi chơi không đủ sáng để nhìn thấy con đường lổn nhổn đá. Cả già Thâm và già Theo đều phấn khích khoe với tôi chỉ một hai tháng nữa thôi là Chút Mút có điện. Đến nằm mơ người Vân Kiều ở Chút Mút cũng chưa dám nghĩ đến. Điện về, nhiều dự án mới với hướng làm ăn mới cũng về theo. Dự án hỗ trợ bà con Vân Kiều trồng keo cũng đã được ký duyệt. Các điểm trường mầm non, tiểu học cũng đang được đầu tư xây dựng khang trang. Đường sá đang được nâng cấp, mở rộng to đẹp hơn. Khi cửa khẩu Chút Mút - Rà Vơn chính thức hoàn thành con đường giao thương với nước bạn Lào được mở ra chắc chắn bản làng sẽ thêm nhộn nhịp. Già Thâm chắc cũng nghĩ vậy khi nhìn vào con đường đá lổn nhổn trước mặt với đôi mắt ánh lên niềm vui…

Phạm Học