Về nơi “đất hai vua”

Ngay khi đặt chân đến cổng làng của khu di tích làng cổ Đường Lâm, người ta không khỏi ngỡ ngàng trước những cảnh vật cổ kính tưởng chừng như chỉ có những năm xa lắc...

Cổng làng cổ Mông Phụ.

Làng cổ Đường Lâm (thuộc thị xã Sơn Tây, cách Hà Nội chừng 60 cây số) là khu di tích có vị trí đắc địa theo thế “toạ sơn vọng thuỷ”, lưng tựa vào núi Tản, mặt ngoảnh ra sông Hồng. Đến với làng cổ Đường Lâm, du khách sẽ cảm nhận được sắc màu thời gian và dấu ấn của một thời xa xưa từ những cảnh vật giản dị như giếng nước, gốc đa cho đến lối kiến trúc cổ kính đã phai màu cùng năm tháng. Dù đã trải qua bao nhiêu thăng trầm, biến cố của lịch sử và sự bào mòn của thời gian, đến nay, làng cổ Đường Lâm vẫn bảo lưu được những vẻ đẹp và văn hoá đặc trưng của làng cổ vùng đồng bằng châu thổ Sông Hồng. Đường Lâm là một khu di tích gồm 9 ngôi làng, trước đây thuộc tổng Cam Giá Thịnh, huyện Phúc Thọ, trấn Sơn Tây là làng Mông Phụ, Cam Lâm, Cam Thịnh, Đoài Giáp, Đông Sàng, Hà Tân, Hưng Thịnh, Phụ Khang và Văn Miếu. Hiện làng cổ Đường Lâm còn tới 956 ngôi nhà truyền thống được xây dựng từ cách nay mấy trăm năm. Trong số đó, làng Mông Phụ được coi là ngôi làng cổ tiêu biểu và trọng tâm nhất trong hệ thống khu di tích. Điều đặc biệt nhất ở làng Mông Phụ có lẽ là chiếc cổng làng. Không phải là chiếc cổng có gác ở trên mái với những mái vòm cuốn tò vò như các cổng làng khác ở vùng Bắc Bộ, cổng làng Mông Phụ chỉ là một ngôi nhà hai mái đốc nằm ngay trên đường chính vào làng. Đây cũng là ngôi làng còn giữ được số lượng nhà cổ nhiều nhất, Mông Phụ thu hút du khách viếng thăm bởi hệ thống những ngôi nhà cổ lô nhô, nằm chen chúc nhau. Hầu hết nhà cổ ở Đường Lâm thường xây bằng gỗ với kết cấu theo kiểu chữ nhất, chữ nhị và chữ môn; tường rào thường được xây bằng đá ong và lợp ngói ri. Mỗi một ngôi nhà cổ đều có cổng, tường rào, sân, vườn, bình phong, nhà chính, nhà phụ, bếp… như ở những làng cổ khác tại Hà Nội. Đi vào sâu trong làng, các con ngõ nhỏ nơi đây khá rộng và thường lát gạch ở phần giữa, hai bên là tường hậu của các ngôi nhà xây bằng đá ong chạy dọc vào sâu hun hút đến tận cuối ngõ.

Nét đặc trưng trong từng con ngõ ở làng cổ Đường Lâm là những bức tường nối tiếp nhau được xây bằng đá ong.

Nơi nghỉ dừng chân cho du khách đến thưởng ngoạn khung cảnh mộc mạc, cổ kính nơi đây thường là quán nước của các cụ bà trước những ngôi đình. Trên chiếc chõng tre cũ kỹ là một vài thức uống giải khát, dăm gói thuốc lá và ít đồ ăn vặt. Tuy nhiên, theo như lời các cụ thì khách tới đây, đa phần phụ nữ đều thích nhâm nhi ly nước chè xanh với vài cái kẹo dồi, còn đàn ông lại chỉ khoái món nước chè - thuốc lào khi ngồi nghe các cụ đều đều giọng kể những câu chuyện truyền thuyết xung quanh các di tích lịch sử ở nơi này. Chẳng hạn, di chỉ khảo cổ Bến Mả (Văn Miếu) thuộc thời đại Đá mới, di tích thờ các vị anh hùng dân tộc với 7 di tích xếp hạng di tích quốc gia và 1 di tích xếp hạng cấp tỉnh như đền thờ Bố Cái Đại Vương - Phùng Hưng, đền và lăng Ngô Quyền, nhà thờ thám hoa Giang Văn Minh…

Làng cổ Đường Lâm thường được nhiều người nhắc đến bằng cái tên “đất hai vua” bởi đây là nơi sinh ra hai người con ưu tú, hai vị vua kiệt xuất là Ngô Quyền và Phùng Hưng. Với những di tích lịch sử, văn hoá cùng nét truyền thống đặc trưng của làng quê vùng châu thổ Sông Hồng, làng cổ Đường Lâm đã trở thành làng cổ đầu tiên được nhà nước trao tặng Bằng di tích lịch sử văn hoá quốc gia vào năm 2006.

Mạc Nhiên