Du lịch cộng đồng: Cơ hội và thách thức

Du lịch cộng đồng mang lại lợi ích phát triển kinh tế bền vững nhất cho người dân địa phương, thường phát triển ở những cộng đồng có cảnh quan và văn hóa khác biệt nhưng điều kiện KT-XH còn khó khăn. Ở nước ta, du lịch cộng đồng phát triển mạnh ở khu vực miền núi phía Bắc, còn ở Quảng Ninh dù đây không phải là thế mạnh nhưng đã có sự khởi sắc nhất định.

Du khách trải nghiệm đánh bắt cá theo mô hình thí điểm du lịch sinh thái cộng đồng tại đảo Quan Lạn (Vân Đồn). Ảnh: Việt Anh.

Hiện thực hóa các tiềm năng

Gần đây nhất, mô hình thí điểm du lịch sinh thái cộng đồng tại đảo Quan Lạn (Vân Đồn) đã đi vào vận hành. Mô hình có 2 hành trình khám phá, trong đó hành trình 1 chủ đề Lịch sử hào hùng và văn hóa đảo Quan Lạn và hành trình 2 có chủ đề Một ngày làm ngư dân, trải nghiệm đời sống truyền thống thường nhật của bà con với thông điệp sinh kế truyền thống và điển hình tại Quan Lạn là ngư nghiệp, nuôi trồng thủy sản và nông nghiệp.

Đây là sản phẩm có được sau 2 năm triển khai thực hiện Ban Du lịch sinh thái cộng đồng đảo Quan Lạn và mới đưa vào khai thác từ dịp hè năm nay. Theo đánh giá của Ban thì sau khi các hành trình được đưa vào khai thác, cộng đồng dân cư trên đảo đã tích cực hơn trong công tác bảo vệ môi trường nói chung và có ý thức hơn trong việc khai thác, bảo tồn nguồn lợi thủy sản tại các ngư trường. Đặc biệt, các tổ chức, cá nhân trên đảo quan tâm nhiều hơn trong việc giữ gìn bản sắc văn hóa truyền thống thông qua các cuộc thi giới thiệu về vùng đảo Quan Lạn. Các tổ chức, cá nhân đã quan tâm, phối hợp tích cực trong việc khai thác các sản phẩm một cách đồng bộ hơn.

Người dân các thôn bản của Bình Liêu tham gia giao lưu trong Ngày hội hoa sở, hoạt động được tổ chức thường niên từ năm 2015 đến nay.

Trước đó, mô hình du lịch cộng đồng thuộc diện sớm nhất ở Quảng Ninh là mô hình HTX Vạn chài Hạ Long, do Công ty CP Du thuyền Đông Dương triển khai từ năm 2005, để cùng người dân làng chài xây dựng các sản phẩm dịch vụ trải nghiệm trên Vịnh, như tham quan làng chài bằng thuyền nan, trải nghiệm cuộc sống của người dân bản xứ. Mô hình đã tạo ra một sản phẩm mới hấp dẫn, độc đáo, đồng thời cũng tạo ý thức tích cực cho người dân trong công tác bảo vệ môi trường sinh thái, tạo công ăn việc, chia sẻ lợi ích từ du lịch với người dân. Đến nay, hàng tháng làng chài Vung Viêng đón tới 10 ngàn lượt khách vào tham quan trải nghiệm. Nối tiếp đó là mô hình Du lịch làng quê Yên Đức (Đông Triều), ra đời từ năm 2010 với ý tưởng tăng giá trị tham quan trải nghiệm cho du khách trên chuỗi dịch vụ Hà Nội - Hạ Long. Nơi đây giờ cũng là một điểm du lịch trải nghiệm cộng đồng nổi tiếng, đón tới 4 nghìn lượt khách hàng tháng, với các dịch vụ trải nghiệm hoạt động nông nghiệp, xem người nông dân múa rối nước, hát quan họ, tham quan các gia đình, nghỉ tại làng và thưởng thức các món ăn dân dã.

Bình Liêu - huyện vùng cao biên giới, có cảnh quan đặc sắc với các đỉnh núi cao nhất Quảng Ninh, các thác nước lớn nhất và ruộng bậc thang tiêu biểu nhất, đồng bào các dân tộc thiểu số chiếm tới 96% và còn giữ được nhiều nét văn hóa bản địa đặc sắc, là những thế mạnh để khai thác, phát triển du lịch cộng đồng. Xác định những tiềm năng, lợi thế về phát triển du lịch, trong đó có du lịch cộng đồng, công tác quảng bá, xúc tiến phát triển du lịch được đẩy mạnh. Huyện cũng đã từng bước nâng cao hiệu quả công tác quản lý nhà nước về du lịch, cân đối bố trí ngân sách, tranh thủ các nguồn hỗ trợ để ưu tiên đầu tư cơ sở hạ tầng phục vụ du lịch, như đường vào bản Sông Moóc, đường vào thác Khe Vằn, hệ thống đường tuần tra biên giới; lắp biển chỉ dẫn đường đến các điểm du lịch, trong đó có chỉ dẫn đường du lịch biên giới, nhằm đẩy mạnh việc cung cấp thông tin đến với du khách.

Múa rối nước tại mô hình du lịch làng quê Yên Đức (Đông Triều), do chính người dân địa phương biểu diễn.

Theo đánh giá của địa phương, từ chỗ là địa bàn “không có” của du lịch năm 2014, đến nay, các sản phẩm du lịch trên địa bàn đã từng bước hình thành, trong đó đặc biệt phát huy thế mạnh về du lịch sinh thái và cộng đồng dựa vào các cảnh quan đẹp, như: Thác Khe Vằn gắn với các khu dân cư dân tộc Sán Chỉ, khu vực Sông Moóc - Khe Tiền gắn với bản văn hóa Dao Thanh phán, từng bước thành lập các CLB dân ca, như Hát then, Soóng Cọ… nhằm phát triển các sản phẩm du lịch văn hóa đặc sắc. Huyện cũng đã tổ chức và nâng cao chất lượng các lễ hội, ngày lễ truyền thống nhằm thu hút du khách, tổ chức Ngày hội hoa sở duy trì thường niên từ năm 2015 đến nay.

Trong bức tranh chung thì du lịch cộng đồng ở Bình Liêu được đặc biệt coi trọng. Huyện đã tạo điều kiện cho doanh nghiệp khảo sát đầu tư cho mục đích phát triển du lịch cộng đồng tại địa phương, như tại xã Lục Hồn, bản văn hóa người Tày gắn với đình Lục Nà… Huyện cũng đang định hướng cho một số cộng đồng dân cư thành lập tổ tự quản để cung cấp dịch vụ du lịch trên địa bàn, nhằm đáp ứng yêu cầu của du khách…

Thách thức cho phát triển bền vững

Cơ hội phát triển luôn đi kèm thách thức, với du lịch cộng đồng ở Quảng Ninh cũng vậy. Đó là sự xung đột lợi ích giữa 3 chủ thể của du lịch cộng đồng là doanh nghiệp, chính quyền và người dân. Như mô hình du lịch làng quê tại Yên Đức đến nay vẫn khá nhỏ bé, chưa đem lại nhiều lợi ích cho các bên, không gian, hạ tầng du lịch chưa được quy hoạch, đầu tư tương xứng để tránh xung đột với đời sống dân sinh. Với Bình Liêu, lợi thế phát triển du lịch cộng đồng rất lớn nhưng đến giờ vẫn còn rất nhiều khó khăn, nhất là việc thu hút nguồn lực xã hội đầu tư cho các điểm du lịch, như dự án du lịch cộng đồng tại Lục Hồn, du lịch sinh thái thác Khe Vằn, xây dựng đề án bản văn hóa, du lịch người Tày gắn với phát triển du lịch tại bản Cáu, xã Lục Hồn…

Chất lượng nguồn nhân lực là một trong những thách thức của du lịch cộng đồng. Trong ảnh: Phụ nữ Dao đi dự hội ở Bình Liêu.

Còn du lịch cộng đồng tại đảo Quan Lạn, dù đã có thành công ban đầu nhưng theo đánh giá của Ban Du lịch sinh thái cộng đồng đảo Quan Lạn, mô hình về lâu dài sẽ gặp không ít khó khăn, thách thức. Bởi lực lượng tham gia phần đông là cộng đồng nên chưa có kinh nghiệm triển khai, khi bắt đầu có kết quả thì nhiều hộ gia đình tham gia tự phát, không theo khuôn mẫu đã được tư vấn, xây dựng. Các địa điểm lựa chọn ở vị trí có tiềm năng khai thác phục vụ phát triển du lịch nhưng đều nằm trong diện chờ quy hoạch khu kinh tế nên ảnh hưởng không nhỏ đến quá trình khai thác lâu dài. Trang thiết bị phục vụ hành trình chưa đáp ứng đủ nhu cầu thực tế nên chi phí giá thành dự tính khá cao, khiến việc tiếp cận bán sản phẩm cho các công ty lữ hành sẽ không thuận lợi. Cùng với đó là khâu tiếp thị quảng bá, đào tạo, tập huấn về kỹ năng hướng dẫn và đón tiếp cho nguồn nhân lực vẫn cần được quan tâm thường xuyên và lâu dài. Hạ tầng phục vụ phát triển du lịch, như khu thu gom xử lý rác thải, điện, nước sinh hoạt hiện không đáp ứng nhu cầu thực tế...

Như vậy, những vấn đề về hạ tầng du lịch, về nguồn lực đầu tư, về nhân lực là khó khăn, thách thức chung với nhiều địa phương, rất cần được tỉnh và các ngành chức năng quan tâm tháo gỡ để mở hướng đi cho du lịch cộng đồng tại Quảng Ninh.

Ngọc Mai