Chuyện "Sinh không khai, tử không báo" ở vùng cao

Khai sinh, khai tử là những thủ tục đăng ký sự kiện hộ tịch bắt buộc đối với mỗi công dân. Tuy nhiên, ở một số xã vùng cao huyện Bình Liêu, việc “sinh không khai, tử không báo” còn diễn ra khá phổ biến, gây khó khăn trong công tác quản lý hộ tịch.

Ông Chíu Chăn Cắm, dân tộc Dao (sinh năm 1965, trú thôn Ngàn Vàng Trên, xã Đồng Tâm, huyện Bình Liêu), có đến 7 người con. Tuy nhiên mãi đến năm 2018 ông Cắm mới đăng ký khai sinh cho các con của mình. Tại thời điểm làm giấy khai sinh, người con trai đầu của ông 20 tuổi. Khi hỏi tại sao không làm đăng ký khai sinh cho các con, ông Cắm trả lời: Có đi học, đi làm xa đâu, làm giấy khai sinh làm gì (!?).

Cán bộ Tư pháp xã Đồng Tâm (huyện Bình Liêu) hướng dẫn ông Chíu Chăn Cắm làm thủ tục khai sinh cho các con.

Anh Nông Thanh Sơn, cán bộ Tư pháp xã Đồng Tâm, chia sẻ: “Đã rất nhiều lần chúng tôi tổ chức đoàn đến vận động gia đình ông Cắm ra xã để làm thủ tục khai sinh cho các con cũng như tổ chức làm giấy khai sinh lưu động tại nhà cho các con của ông, tuy nhiên do sống lâu năm biệt lập với cộng đồng nên hễ thấy có người đến là cả gia đình ông Cắm lại chia nhau ra trốn lên rừng, không hợp tác. Sau nhiều lần vận động không thành, trưởng thôn, công an viên và các đoàn thể trong thôn đã phải “canh gác”, giữ chân ông Cắm ở lại nhà mới làm xong thủ tục khai sinh cho các con ông.

Gia đình ông Cắm là một trong 104 trường hợp trên địa bàn huyện Bình Liêu không thực hiện khai sinh cho con đúng thời hạn trong năm 2018. Lý giải con số này, bà Tô Thị Nguyên, Trưởng Phòng Tư pháp huyện, cho biết: Đa số trường hợp đăng ký khai sinh quá hạn rơi vào những hộ gia đình đồng bào dân tộc thiểu số, sống ở vùng cao, đi lại không thuận tiện. Do nhận thức của đồng bào dân tộc thiểu số về quyền và trách nhiệm khi thực hiện các quy định về hộ tịch còn hạn chế, nhiều người cho rằng việc bỏ thời gian xuống xã để làm khai sinh cho con không cần thiết bằng việc ra ruộng cấy lúa, lên rừng hái hồi.

Anh Nông Thanh Sơn, cán bộ Tư pháp xã Đồng Tâm, trao giấy khai sinh cho các con của vợ chồng ông Chíu Chăn Cắm.

Không chỉ chậm khai sinh cho con, nhiều đồng bào dân tộc thiểu số huyện Bình Liêu vẫn chưa có ý thức làm thủ tục khai tử khi gia đình có người qua đời. Năm 2018, xã Lục Hồn có 18/31 trường hợp khai tử không đúng hạn. Anh Hoàng Văn Việt, cán bộ Tư pháp hộ tịch xã Lục Hồn, cho biết: Nhiều trường hợp thân nhân người đã chết chỉ làm thủ tục khai tử cho người thân đúng hạn khi có chế độ tử tuất. Cá biệt, có những trường hợp người chết 5-8 năm mới làm giấy khai tử khi thân nhân trong gia đình làm các thủ tục khác, như chia tài sản thừa kế, thay đổi sổ hộ khẩu… Nhiều gia đình cũng không giữ các giấy tờ sau khi có người thân qua đời, không đến các cơ quan chức năng làm thủ tục đăng ký khai tử khiến nảy sinh nhiều phiền hà, rắc rối khi tiến hành các công việc liên quan đến các thủ tục pháp lý.

Theo anh Hoàng Văn Việt, mặc dù cán bộ Tư pháp xã và các tổ chức đoàn thể đã đẩy mạnh tuyên truyền nhưng nhiều gia đình không thực hiện đi đăng ký khai tử theo đúng quy định bởi họ nghĩ "chết là hết", không có quyền lợi gì nữa nên đăng ký hay không không quan trọng. Chỉ khi phát sinh quyền lợi thì họ mới đi đăng ký, có thời điểm số lượng đăng ký khai tử nhiều vì có đợt làm chế độ chính sách.

Anh Hoàng Văn Việt, cán bộ Tư pháp xã Lục Hồn (huyện Bình Liêu) làm thủ tục hộ tịch cho công dân tại Bộ phận Tiếp nhận và trả kết quả hiện đại của xã.

Bà Tô Thị Nguyên cho biết: “Luật Hộ tịch quy định rõ thời gian đăng ký khai sinh, khai tử, tuy nhiên, nhiều bà con đồng bào dân tộc thiểu số nhận thức đối với quyền và nghĩa vụ đăng ký hộ tịch còn hạn chế nên dẫn đến tình trạng đăng ký khai sinh, khai tử không đúng hạn, thậm chí có người đã 80 tuổi nhưng vẫn chưa có một giấy tờ tùy thân nào. Chính phủ đã đồng ý sắp tới đây sẽ thực hiện bỏ giấy chứng minh nhân dân, bỏ sổ hộ khẩu để quản lý bằng thẻ căn cước công dân, nếu người dân không có giấy khai sinh làm căn cứ sẽ rất khó chứng minh rằng họ đã từng tồn tại trên mảnh đất này. 

Cũng theo bà Nguyên, thời gian tới, ngành Tư pháp huyện sẽ tiếp tục đẩy mạnh tuyên truyền, phổ biến các văn bản pháp luật liên quan đến công tác đăng ký, quản lý hộ tịch để nhân dân biết, thực hiện đúng các quy định của pháp luật về hộ tịch. Đồng thời chỉ đạo đội ngũ công chức Tư pháp - hộ tịch cấp xã thường xuyên xuống thôn, bản kiểm tra và vận động nhân dân đi đăng ký kịp thời các sự kiện hộ tịch.  Ngành tiếp tục duy trì và phát huy hiệu quả việc đăng ký hộ tịch lưu động với những khu vực người dân còn bị chi phối bởi phong tục, tập quán hoặc điều kiện đi lại khó khăn. Ngoài công việc hành chính, huyện cũng yêu cầu cán bộ tư pháp phải học tiếng dân tộc để giao tiếp, phiên dịch và viết hộ giấy tờ cho người dân đồng bào đân tộc trong trường hợp cần thiết.

Nguyên Ngọc