Công trình khảo cứu giá trị về phong tục tập quán Việt Nam

"Việt Nam phong tục" - cuốn sách hơn 100 năm tuổi của Phan Kế Bính hiện vẫn được đánh giá là một trong những công trình khảo cứu có giá trị về phong tục tập quán của nước Việt.

Việt Nam phong tục viết về gần 100 phong tục, tập quán điển hình của người Việt. Sách được chia thành ba thiên (ba chương) về phong tục trong gia tộc, phong tục làng xã và phong tục xã hội nói chung. Ba chương này thể hiện rõ hệ thống các mối quan hệ mà mỗi người xưa nay đều phải trải qua trong vòng đời của mình, từ quan hệ anh chị em huyết thống, họ hàng thân thuộc đến quan hệ trong làng ngoài xã, cao hơn là bổn phận và trách nhiệm của bản thân với quốc gia, dân tộc.

Mỗi phong tục, dù được viết ngắn gọn trong vài trang sách nhưng đều là những thông tin thiết yếu, được chắt lọc dưới góc nhìn khách quan và khoa học của một nhà biên khảo hiểu biết sâu rộng. Từ tên gọi, nguồn gốc hình thành cho đến mô tả đặc trưng, cách thức mà phong tục, tập quán đó diễn ra hay sự khác biệt của cùng một phong tục giữa các vùng miền, địa phương… đều được tác giả diễn giải cặn kẽ.

Là một nhà nho uyên bác mang tư tưởng tân tiến, tác giả không chỉ mô tả từng tập tục, mà còn về gốc tích cái tục ấy, nhìn nhận, đánh giá để xem nó hay hay dở, từ đó "xét điều gì quá tệ mà bỏ bớt đi, rồi lâu lâu mới đem cái tục hay mà bổ hết cho cái tục dở. Còn tục gì hay mà là quốc túy của ta thì cứ giữ lấy". Cho đến nay, những góc nhìn đả kích, phê phán chân thành đó của ông vẫn còn nguyên giá trị thời đại.

Phan Kế Bính cũng rất khách quan khi nhận định về các tập tục xưa nay đã trở nên cổ hủ: “Tục gì cũng vậy, phải trải lâu tháng lâu năm mới thành được, mà trong những tục ấy cũng có tục hay, cũng có tục dở. Duy chỉ bởi tai mắt người đã quen, lòng người đã tín dùng, thì dẫu có người biết là dở mà cũng không sao đổi ngay đi được”.

[...]

Đọc tác phẩm này của Phan Kế Bính, chúng ta không chỉ có cơ hội hiểu thêm về phong tục Việt Nam, mà còn được khơi gợi, nhìn lại và nghĩ tiếp về phong tục Việt. Cuốn sách đề cao những điều lành mạnh, tốt đẹp mang cốt cách, bản sắc tiêu biểu cần bảo lưu, giữ gìn và mạnh dạn phê phán những quan niệm bảo thủ, hủ tục kìm hãm sự phát triển của cá nhân, xã hội trên đường đi đến văn minh, hội nhập.

Việt Nam phong tục do Omega+ xuất bản lần này được đối chiếu so sánh với các ấn bản qua các thời kỳ, có bổ sung hệ thống chú thích, hình ảnh minh họa giúp ấn bản trở sinh động, dễ hiểu hơn. Bản in này sử dụng những bức tranh minh họa sinh động của họa sĩ Ngô Mạnh Quỳnh vẽ tay, khắc mộc, in trên giấy dó thuộc những ấn phẩm xưa như “Làng Việt Nam cũ và mới” và các tác phẩm tranh lụa tơ tằm thủy mặc được họa sĩ Mạnh Quỳnh sáng tác trong giai đoạn 1980-1990.