Có bồi thường thiệt hại tinh thần cho người thân thích của người bị oan?

Thảo luận về dự thảo Luật Trách nhiệm bồi thường của Nhà nước (sửa đổi), nhiều thành viên Ủy ban Thường vụ Quốc hội cho ý kiến về vấn đề bồi thường thiệt hại về tinh thần cho người thân thích của người bị oan trong hoạt động tố tụng hình sự.

Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật Nguyễn Khắc Định phát biểu tại phiên họp. (Ảnh: KT)

Tiếp tục chương trình phiên họp thứ 9, sáng 21/4, Ủy ban Thường vụ Quốc hội (UBTVQH) cho ý kiến về dự thảo Luật Trách nhiệm bồi thường của Nhà nước (sửa đổi),

Báo cáo một số vấn đề lớn trong quá trình tiếp thu, chỉnh lý dự thảo Luật Trách nhiệm bồi thường của Nhà nước (sửa đổi), Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật Nguyễn Khắc Định cho biết, về vấn đề bồi thường thiệt hại về tinh thần cho người thân thích của người bị oan trong hoạt động tố tụng hình sự, qua tổng hợp ý kiến các Đoàn đại biểu Quốc hội còn có 02 loại ý kiến. Loại ý kiến thứ nhất, tán thành với quy định tại Điều 27, theo đó chỉ giới hạn bồi thường thiệt hại về tinh thần cho người thân thích của người bị thiệt hại trong trường hợp người bị thiệt hại chết. Loại ý kiến thứ hai, đề nghị bổ sung quy định bồi thường thiệt hại về tinh thần đối với người thân thích thuộc hàng thừa kế thứ nhất của người bị oan trong hoạt động tố tụng hình sự, mức bồi thường có thể bằng 1/2 hoặc 1/3 mức bồi thường cho bản thân người bị oan.

Về vấn đề này, Thường trực Ủy ban Pháp luật cho rằng: Điều 27 của dự thảo Luật quy định việc bồi thường thiệt hại về tinh thần cho người thân thích thuộc hàng thừa kế thứ nhất của người bị thiệt hại giới hạn chỉ trong trường hợp người đó đã chết. Quy định như vậy là kế thừa quy định của Luật hiện hành, đồng thời phù hợp với quy định tại Điều 591 Bộ luật Dân sự, bảo đảm tính khả thi, phù hợp với điều kiện kinh tế - xã hội và khả năng chi trả của ngân sách nhà nước. Về bản chất, đây là khoản tiền bồi thường cho người bị oan nhưng do người đó đã chết nên những người thừa kế được hưởng. Nếu quy định bồi thường thiệt hại về tinh thần đối với người thân thích thuộc hàng thừa kế thứ nhất của người bị oan nói chung trong hoạt động tố tụng hình sự thì phải làm rõ một số vấn đề như mức bồi thường ra sao, bồi thường một khoản cho tất cả người thân thích thuộc hàng thừa kế thứ nhất hay cho từng người thân thích của người bị oan.

Tuy nhiên, cũng có ý kiến cho rằng trên thực tế, người thân thích của người bị oan trong hoạt động tố tụng hình sự cũng chịu những tổn thất nghiêm trọng về mặt tinh thần mà không phụ thuộc vào việc người bị oan còn sống hay đã chết. Qua tổng hợp, nhiều ý kiến tại các Đoàn đại biểu Quốc hội, ý kiến tại Hội nghị đại biểu Quốc hội chuyên trách và ý kiến của các chuyên gia, nhà khoa học cho rằng cần bổ sung quy định này cho phù hợp với thực tiễn, đồng thời việc bổ sung này cũng không trái với các nguyên tắc cơ bản của pháp luật dân sự được quy định trong Bộ luật Dân sự .

“Do còn có sự khác nhau giữa các quy định của pháp luật hiện hành với thực tiễn áp dụng và ý kiến khác nhau trong quá trình chỉnh lý, Thường trực Ủy ban Pháp luật báo cáo UBTVQH xem xét, quyết định” - Chủ nhiệm Nguyễn Khắc Định phát biểu.

Về nội dung này, Bộ trưởng Bộ Tư pháp Lê Thành Long cho rằng nếu quy định bồi thường thiệt hại về tinh thần đối với người thân thích thuộc hàng thừa kế thứ nhất của người bị oan trong hoạt động tố tụng hình sự là không phù hợp với quy định về bồi thường trực tiếp cho người bị hại trong Bộ luật Dân sự năm 2015. Theo Bộ trưởng, phải xác định rõ quan hệ pháp luật ở đây là vấn đề thừa kế chứ không phải bồi thường. Như vậy cơ sở pháp lý để giải quyết bồi thường cho hàng thừa kế là không có. Bộ trưởng cũng cho biết, Luật Trách nhiệm bồi thường nhà nước hiện hành cũng không quy định về vấn đề này. Hơn nữa kinh nghiệm quốc tế cũng không có nước nào quy định bồi thường cho hàng thừa kế. Ngoài ra, theo Bộ trưởng, trên thực tế nếu quy định vậy cũng mở rộng đối tượng bị thiệt hại theo quy định của Bộ luật Dân sự và không bình đẳng đối với các trường hợp khác như xử lý kỷ luật buộc thôi việc công chức, trường hợp này người thân thích cũng bị ảnh hưởng. Mặt khác, trên thực tế nhà nước cũng phải chi một khoản tiền nhiều hơn cho bồi thường. Khó khăn nữa được Bộ trưởng chỉ ra là sẽ không biết được hàng thừa kế là bao nhiêu, trường hợp bồi thường thì bồi thường cho ai, bồi thường 1 cục hay chia đều cho tất cả? “Với những vấn đề như vậy, tôi với tư cách là cơ quan soạn thảo đề nghị chỉ trình 1 phương án theo phương án Chính phủ trình  là bồi thường trực tiếp cho người bị thiệt hại chứ không mở rộng đến hàng thừa kế” - Bộ trưởng nói.

Phó Chủ tịch Quốc hội Uông Chu Lưu đề nghị đại diện Tòa án nhân dân tối cao (TANDTC) giải thích tại sao pháp luật hiện hành không quy định nhưng trong thực tế vừa qua TANDTC đã bồi thường cho cả những người thân thích về mặt tinh thần?

Giải trình vấn đề này, Phó Chánh án TANDTC Tống Anh Hào nói: Trong việc oan sai thì không chỉ người bị oan chịu tổn thất về tinh thần mà những người thân thích, nhất là vợ chồng, con, cha mẹ (hàng thừa kế thứ nhất) cũng bị ảnh hưởng về tinh thần. “Qua thực tiễn thì thấy người bị oan không chết nhưng chịu tổn thất về tinh thần, và dù muốn hay không thì người thân của họ cũng bị ảnh hưởng về mặt tinh thần. Chính vì vậy, đúng là luật chưa quy định nhưng thực tiễn vừa qua khi giải quyết 2 vụ việc đã bồi thường về mặt tinh thần. Vì vậy đề nghị UBTVQH xem xét cân nhắc”.

Ngoài nội dung trên, các đại biểu thảo luận về phạm vi trách nhiệm bồi thường của Nhà nước; xác định cơ quan giải quyết bồi thường trong hoạt động tố tụng hình sự; lập dự toán, quyết toán kinh phí bồi thường...

Kết luận nội dung thảo luận, Phó Chủ tịch Quốc hội Uông Chu Lưu phân tích rõ: Bồi thường thiệt hại tinh thần cho người thân thích của người bị oan là một điểm mới. Bởi  luật hiện hành đã quy định người thân thích liên quan đến người bị oan được bồi thường về vật chất như: Cha bị oan thì vợ, con, anh em người đó đi chăm nom, đi lại, ăn ở... được bồi thường. Riêng bồi thường về mặt tinh thần thì luật mới quy định bồi thường cho người bị hại, người thân thích chưa được bồi thường.

Phó Chủ tịch Quốc hội nêu quan điểm: “Nói về thiệt hại thì kể cả người bị oan và người thân thích của họ đều bị thiệt hại về tinh thần. Gia đình, bố mẹ phải chịu thiệt hại rất nghiêm trọng, con cái có thể phải bỏ học, bỏ việc, thậm chí xấu hơn là tự vẫn… Đây là chính sách hình sự của nhà nước, nếu chúng ta đánh giá những người đó cần được xin lỗi, bồi thường thì cũng được nhưng vì còn 2 ý kiến khác nhau nên phải trình Quốc hội xem xét cho ý kiến”.

Cũng trong sáng nay, UBTVQH cho ý kiến về dự thảo Nghị quyết liên tịch giữa Ủy ban Thường vụ Quốc hội, Chính phủ và Đoàn Chủ tịch Ủy ban trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam về quy định chi tiết Điều 27, Điều 34 của Luật Mặt trận Tổ quốc Việt Nam về hình thức giám sát và phản biện xã hội./.

Theo Kim Thanh / ĐCSVN