PGS. TS Trần Vi Dân, Phó Vụ trưởng Vụ Pháp chế, Bộ Công an

1. Qua nghiên cứu dự thảo Hiến pháp năm 1992 (sửa đổi) được Quốc hội đưa ra lấy ý kiến nhân dân theo Nghị quyết số 38/2012/QH13 ngày 23-11-2012 của Quốc hội về việc tổ chức lấy ý kiến nhân dân về dự thảo sửa đổi Hiến pháp năm 1992 thấy với 11 chương, 124 điều, so với Hiến pháp hiện hành, dự thảo giảm 1 chương, 23 điều, giữ nguyên 14 điều, sửa đổi, bổ sung 99 điều và bổ sung mới 11 điều.

Bên cạnh đó, dự thảo đã thay đổi một số kết cấu, cụ thể. Nhận thấy, trên cơ sở thực tiễn thi hành Hiến pháp năm 1992, thể chế hoá những quan điểm, chủ trương lớn của Đảng được nêu trong Nghị quyết Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XI, Cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội (bổ sung, phát triển năm 2011) và các nghị quyết của Đảng về bổ sung, sửa đổi Hiến pháp năm 1992, dự thảo sửa đổi Hiến pháp năm 1992 (dự thảo) đã kế thừa một cách cơ bản nội dung của Hiến pháp năm 1992, đồng thời cũng hoàn thiện, làm rõ hơn các nội dung có tính ưu việt, bản chất của chế độ ta như: Phát huy dân chủ xã hội chủ nghĩa, bảo đảm tất cả quyền lực nhà nước thuộc về nhân dân; phát huy sức mạnh đại đoàn kết toàn dân tộc, huy động các lực lượng xã hội phục vụ sự nghiệp phát triển đất nước; khẳng định và làm rõ hơn vị trí, vai trò, trách nhiệm lãnh đạo của Đảng đối với Nhà nước và xã hội; phát huy nhân tố con người, thể hiện sâu sắc hơn quan điểm bảo vệ, tôn trọng quyền con người, bảo đảm thực hiện tốt hơn quyền, nghĩa vụ cơ bản của công dân; xây dựng và hoàn thiện nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, phát triển văn hoá, giáo dục, khoa học, công nghệ, bảo đảm công bằng xã hội, bảo vệ môi trường; tiếp tục bảo vệ vững chắc Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa; xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam; tích cực, chủ động hội nhập quốc tế, xác định rõ hơn vai trò, trách nhiệm của Nhà nước trong việc bảo vệ lợi ích quốc gia, quyền, lợi ích hợp pháp của công dân trong quan hệ quốc tế; tạo cơ sở hiến định để Nhà nước đẩy mạnh hợp tác quốc tế, thực hiện quyền, nghĩa vụ quốc gia, góp phần giữ gìn hoà bình khu vực và thế giới.

2. Tuy nhiên, qua nghiên cứu cũng cho thấy, để đáp ứng với yêu cầu của một đạo luật gốc, đạo luật cơ bản trong hệ thống pháp luật của nhà nước ta, nhận thấy có một số nội dung sau đây của dự thảo cần được quan tâm nghiên cứu, hoàn thiện thêm:

Thứ nhất, về chế độ chính trị cần khẳng định rõ và sâu sắc hơn vai trò lãnh đạo duy nhất đối với nhà nước và xã hội của Đảng Cộng sản Việt Nam. Theo đó, khoản 1 Điều 4 của dự thảo cần chỉnh lý, bổ sung như sau:

“1. Đảng Cộng sản Việt Nam là đội tiên phong của giai cấp công nhân, đồng thời là đội tiên phong của nhân dân lao động và của dân tộc Việt Nam; đại biểu trung thành lợi ích của giai cấp công nhân, nhân dân lao động và của cả dân tộc, lấy chủ nghĩa Mác - Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh làm nền tảng tư tưởng, là lực lượng lãnh đạo duy nhất Nhà nước và xã hội”. Việc khẳng định tính duy nhất trong lãnh đạo nhà nước và xã hội của Đảng Cộng sản Việt Nam là hoàn toàn cần thiết trong tình hình hiện nay và cũng là thực tiễn có tính lịch sử lâu dài đã được kiểm nghiệm trong suốt tiến trình của cách mạng Việt Nam trong thời gian qua.

Là một đất nước có 54 dân tộc chung sống, sự khác biệt giữa các dân tộc chính là bản sắc văn hoá, việc bảo vệ bản sắc văn hoá do đó cũng là trách nhiệm của nhà nước. Theo đó, đề nghị bổ sung, sửa đổi khoản 3, Điều 5 của dự thảo như sau: “Ngôn ngữ quốc gia là tiếng Việt. Các dân tộc có quyền dùng tiếng nói, chữ viết, giữ gìn bản sắc văn hoá và phát huy những phong tục, tập quán, truyền thống tốt đẹp của mình”. Việc sửa đổi, bổ sung này là hoàn toàn cần thiết, chỉ ra cái mà các dân tộc trong đại gia đình các dân tộc Việt Nam cần giữ gìn đó chính là bản sắc văn hoá.

Thứ hai, về quyền con người, quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân. Bên cạnh việc đồng ý với cách sắp xếp vị trí và nhiều quy định của Chương này, nhận thấy còn có những vấn đề cần góp ý. Đó là, nên ghép Điều 21 vào Điều 22, bỏ quy định tại khoản 1 Điều 36. Cần bổ sung quy định về trẻ em trong Hiến pháp, trong đó xác định độ tuổi của trẻ em để phân biệt với người đã trưởng thành. Điều 48, cần chỉnh lý như sau: “Bảo vệ Tổ quốc là nghĩa vụ thiêng liêng và quyền cao quý của công dân. Công dân phải làm nghĩa vụ bảo vệ Tổ quốc và tham gia xây dựng quốc phòng, an ninh toàn dân”. Khái niệm nghĩa vụ bảo vệ Tổ quốc ở đây bao gồm cả nghĩa vụ quân sự, công an.

Điều 51 dự thảo cần chỉnh lý, sửa đổi như sau: “Người nước ngoài, người không có quốc tịch Việt Nam cư trú ở Việt Nam phải tuân theo Hiến pháp và pháp luật Việt Nam, được Nhà nước bảo hộ tính mạng, tài sản, quyền và lợi ích chính đáng theo pháp luật Việt Nam”.

Thứ ba, về kinh tế, xã hội, văn hoá, giáo dục, khoa học, công nghệ và môi trường. Cần cân nhắc kỹ hơn việc ghép Chương chế độ kinh tế với Chương văn hoá giáo dục, khoa học, công nghệ thành Chương “kinh tế, xã hội, văn hoá, giáo dục, khoa học, công nghệ và môi trường”. Việc ghép này chưa thật sự phù hợp vì đây là các lĩnh vực khác nhau. Theo đó, nên tách chương này thành hai chương là chương chế độ kinh tế và chương văn hoá, xã hội, giáo dục, khoa học, công nghệ và môi trường. Trong quy định về chế độ kinh tế cần phải xác định vai trò chủ đạo của kinh tế nhà nước trong nền kinh tế quốc dân, điều này sẽ là một trong những bảo đảm quan trọng cho xây dựng nền kinh tế thị trường theo định hướng xã hội chủ nghĩa. Từ đó, sửa đổi, bổ sung khoản 2 Điều 54 như sau: “Các thành phần kinh tế đều là bộ phận cấu thành quan trọng của nền kinh tế, bình đẳng, cùng phát triển lâu dài, hợp tác và cạnh tranh lành mạnh. Trong đó, kinh tế nhà nước giữ vai trò chủ đạo; kinh tế tập thể không ngừng củng cố và phát triển”.

Thứ tư, về bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa

Thực tiễn thế giới trong nhiều năm trở lại đây cho thấy, số lượng các quốc gia đã bị sụp đổ bởi sự tác động của các yếu tố an ninh ngày càng nhiều hơn. Chính vì vậy, vấn đề bảo vệ Tổ quốc trong tình hình hiện nay cần nhận thức sâu sắc, toàn diện hơn. Theo đó, Điều 73 dự thảo đề nghị bổ sung, sửa đổi như sau: “Nhà nước phát huy tinh thần yêu nước và chủ nghĩa anh hùng cách mạng của nhân dân, giáo dục quốc phòng và an ninh cho toàn dân, thực hiện nghĩa vụ quân sự, an ninh, chính sách hậu phương quân đội, công an; xây dựng công nghiệp quốc phòng, an ninh, bảo đảm trang bị cho lực lượng vũ trang nhân dân, kết hợp quốc phòng, an ninh, đối ngoại với kinh tế, bảo đảm đời sống vật chất và tinh thần cho lực lượng vũ trang nhân dân, xây dựng lực lượng vũ trang nhân dân hùng mạnh, không ngừng tăng cường khả năng bảo vệ đất nước”.

Thứ năm, về Chủ tịch nước, cần bổ sung quyền ân xá, quyền bãi bỏ văn bản quy phạm pháp luật do Chánh án toà án nhân dân tối cao, Viện trưởng Viện Kiểm sát nhân dân tối cao, Hội đồng thẩm phán nhân dân tối cao ban hành trái với lệnh, quyết định của Chủ tịch nước là một quyền hiến định của Chủ tịch nước.

Thứ sáu, về Chính quyền địa phương, cân nhắc các quy định của Hiến pháp làm cơ sở cho việc không tổ chức Hội đồng nhân dân ở cấp huyện, cấp xã. Trên thực tế hiện nay, nếu không có cơ quan này sẽ thiếu một cơ quan đại diện cho ý chí, nguyện vọng và quyền làm chủ của dân dân địa phương, cơ quan giám sát hoạt động của cơ quan hành chính nhà nước ở địa phương.

Thứ bảy, về Hội đồng hiến pháp. Trên thực tế, các quy định pháp luật và cơ chế hiện có đã đủ để bảo vệ Hiến pháp. Việc cần bàn và cần quan tâm hiện nay là phải thực hiện một cách đầy đủ, thống nhất có hiệu quả hơn quy định và các cơ chế đó. Quy định về Hội đồng hiến pháp trong dự thảo theo đó là không cần thiết, không phù hợp, chỉ tạo thêm sự cồng kềnh và chồng chéo trong hoạt động bảo vệ Hiến pháp mà không có tính hiệu quả thực tế.  

Thứ tám, về vấn đề trưng cầu dân ý không nên đặt ra trong dự thảo Hiến pháp, vì với các quy định hiện hành về trình tự, thủ tục xây dựng Hiến pháp của nhà nước ta đã loại bỏ sự cần thiết của việc trưng cầu dân ý.