Cần xem xét lại bản án đòi di sản ở phường Hà Phong (TP Hạ Long)

Ngày 16-3-2012, Toà án nhân dân (TAND) TP Hạ Long đã xét xử sơ thẩm công khai vụ án dân sự tranh chấp hợp đồng chuyển đổi nhà, quyền sử dụng đất và đòi di sản giữa nguyên đơn là các ông, bà: Lê Văn Cung, Lê Văn Quấn, Lê Thị Tuyết, Lê Thị Lập, Lê Thị Bình cư trú tại các phường Hà Phong, Hồng Hải, Hà Trung (TP Hạ Long) và bị đơn là bà Nguyễn Thị Biền, cư trú tại phường Hà Tu (vợ của ông Lê Văn Hải là em ruột của 5 nguyên đơn).

Nội dung bản án như sau:Vợ chồng cụ Lê Văn Cơ - Nguyễn Thị Chích sinh được 6 người con (là các nguyên đơn và bị đơn trong vụ án tranh chấp trên) có khai phá được 1.571,1m2 nay thuộc thửa đất 95, 113 tờ bản đồ số 52 và quản lý phần đất bờ suối hơn 100m2 tại tổ 35, khu 4B, phường Hà Phong. Năm 1979, UBND thị xã Hồng Gai (nay là TP Hạ Long) cấp cho cụ Lê Văn Cơ giấy phép sử dụng đất công và cho phép xây dựng nhà cấp 4 trên diện tích đất 162m2. Năm 1987 cụ Cơ mất, năm 1991 vợ chồng ông Hải về ở cùng mẹ là cụ Chích. Năm 1992, cụ Chích mất không để lại di chúc, vợ chồng ông Hải cùng các con tiếp tục sinh sống tại ngôi nhà, đất trên. Năm 2000, khi nhà nước kiểm kê đất đai đã tách làm hai thửa, thửa số 113 mang tên bà Biền và thửa 95 mang tên HTX nông nghiệp Hà Phong. Năm 2001 ông Hải chết, bà Biền và các con tiếp tục sử dụng nhà đất, đến năm 2003 do nhà xuống cấp, Công ty Than Hà Tu đã hỗ trợ kinh phí sửa chữa nên bà Biền đã xây thêm một số công trình phụ. Năm 2005, bà Biền làm thủ tục phân chia di sản của ông Hải cho các con đối với thửa đất 113 và được UBND TP Hạ Long cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng (GCNQSD) đất cho bà Biền và năm 2011, bà đã chuyển đổi toàn bộ nhà đất trên cho vợ chồng ông Phạm Văn Khánh với nội dung: Ông Khánh được quyền sử dụng sở hữu toàn bộ nhà đất, còn bà Biền được sở hữu nhà và sử dụng đất của ông Khánh tại tổ 5, khu 4, phường Hà Tu. Hai bên đã làm hợp đồng mua bán nhà đất, có xác nhận của công chứng, đã tiến hành bàn giao cho nhau theo hợp đồng.

Sau khi biết sự việc, các ông, bà: Cung, Quấn, Tuyết, Lập, Bình đã khởi kiện và  yêu cầu TAND TP Hạ Long tuyên bố các giao dịch dân sự (gồm biên bản phân chia di sản, hợp đồng chuyển đổi nhà và các hợp đồng chuyển nhượng quyền sử dụng đất giữa bà Biền và ông Khánh đối với diện tích đất và tài sản trên diện tích đất thuộc thửa đất 95, 113 tờ bản đồ số 52 tại tổ 35, khu 4B, phường Hà Phong) là vô hiệu. Yêu cầu bà Biền phải trả lại toàn bộ di sản là nhà đất và tài sản trên đất thuộc thửa số 95, 113 cho những người thừa kế của cụ Lê Văn Cơ và Nguyễn Thị Chích quản lý, sử dụng; đề nghị Toà kiến nghị UBND TP Hạ Long huỷ GCNQSD đất đối với thửa 113.

Hiện trạng khu nhà đất đang xảy ra tranh chấp tại phường Hà Phong (TP Hạ Long).

Sau khi nghe các nguyên đơn và bị đơn trình bày, Hội đồng xét xử nhận định: Hai cụ Cơ, Chích chết không để lại di chúc, di sản của hai cụ gồm nhà cấp 4, cây cối lâu năm và thửa đất 95, 113 tại tổ 35, khu 4B phường Hà Phong, TP Hạ Long. Những người thừa kế ở hàng thứ nhất gồm các ông, bà: Lê Văn Cung, Lê Văn Quấn, Lê Văn Hải, Lê Thị Lập, Lê Thị Bình, Lê Thị Tuyết. Sau khi kết thúc 10 năm kể từ thời điểm mở thừa kế những người này không có tranh chấp về hàng thừa kế và chưa chia di sản của hai cụ để lại. Sau khi ông Hải là người quản lý di sản chết, bà Biền không phải là người thừa kế của hai cụ đã tiếp tục quản lý di sản và cho rằng nhà trên đất của hai cụ đã cho ông Hải nên tự phân chia di sản và chuyển đổi cho người khác.

Căn cứ vào nguồn gốc đất, lời khai của các nguyên đơn, biên bản xác minh nguồn gốc đất, người làm chứng... TAND TP Hạ Long cho rằng có căn cứ xác định nguồn gốc toàn bộ diện tích đất trên là của cụ Cơ và cụ Chích để lại sau khi chết, vì vậy những người thừa kế có quyền khởi kiện để đòi lại di sản. Trên cơ sở đó toà tuyên xử với nội dung: Hợp đồng chuyển đổi nhà đất giữa bà Biền và ông Khánh; biên bản phân chia di sản của bà Biền cho các con là vô hiệu; buộc bà Biền và ông Khánh chuyển đổi nhà đất như nguyên trạng ban đầu và trả lại toàn bộ đất và tài sản trên đất cho 5 nguyên đơn trên. Giao cho các nguyên đơn được quyền sở hữu ngôi nhà cấp 4 và toàn bộ công trình trên đó và phải thanh toán cho ông Khánh 115.838.000 đồng, bà Biền 8.512.000 đồng. Bà Biền và con gái được quyền lưu cư tại ngôi nhà cấp 4 trong thời hạn 6 tháng kể từ ngày bản án có hiệu lực pháp luật, hết thời hạn này bà Biền phải trả lại nhà đất cho các nguyên đơn trên. Đề nghị UBND TP Hạ Long huỷ giấy chứng nhận quyền sử dụng đất đã cấp cho bà Biền tại diện tích đất trên...    

Sau khi nghiên cứu nội dung bản án, chúng tôi nhận thấy cần phải xem xét lại phán quyết của TAND TP Hạ Long bởi bản án còn nhiều điều chưa được làm rõ. Cụ thể, ngôi nhà cấp 4 và thửa đất được cho là 1.571,1m2 hiện các đương sự đang tranh chấp có nguồn gốc là của vợ chồng cụ Lê Văn Cơ và Nguyễn Thị Chích. Khi hai cụ mất đi đã không để lại di chúc, tài sản của hai cụ để lại do vợ chồng ông Lê Văn Hải (con trai út) quản lý, sử dụng. Căn cứ vào Điều 645 Bộ luật dân sự thì thời hiệu khởi kiện thừa kế quy định là 10 năm. Như vậy, thời hiệu mở thừa kế đối với tài sản của cụ Cơ, Chích đã hết, việc chia tài sản chung đối với nhà và đất của cụ Cơ, Chích để lại chỉ được thực hiện khi các đồng thừa kế có biên bản xác định là tài sản chung và có đơn đề nghị Toà án chia tài sản chung cho họ thì Toà án mới thụ lý giải quyết. Mặc dù trong quá trình các nguyên đơn khởi kiện đã xuất trình biên bản xác định tài sản của hai cụ Cơ, Chích để lại là tài sản chung, nhưng biên bản này chưa đủ các thành phần tham gia theo quy định của pháp luật (biên bản chỉ có 5 nguyên đơn ký, thiếu chữ ký của ông Hải). Do vậy biên bản đó không có giá trị pháp lý nên việc Toà vẫn nhận đơn và thụ lý giải quyết là không đúng với quy định của Luật.

Mặt khác, sau khi bố mẹ mất, vợ chồng ông Hải và các con đã có công quản lý, tôn tạo mở mang thêm đất đai (thể hiện trong đơn kiện, các nguyên đơn chỉ đòi khoảng 1.000m2 đất, trong khi thửa đất hiện có là 1.571,1m2) nhưng trong quá trình xét xử Toà không làm rõ nội dung này, thậm chí còn “hào hứng” tuyên quá phần đất mà các nguyên đơn yêu cầu trả lại. Theo quy định của Luật, tuy ông Hải đã mất nhưng người thừa kế thứ nhất của ông là vợ và các con vẫn còn, nhưng trong quá trình xét xử, Toà đã “gạt” vợ con ông Hải ra khỏi những người thừa kế hợp pháp. Tại bản án, Toà lập luận “sau khi ông Hải là người quản lý di sản chết, bà Biền không phải là người thừa kế của 2 cụ đã tiếp tục quản lý di sản...” ?. Bà Biền là vợ hợp pháp của ông Hải, khi ông mất dĩ nhiên tài sản của ông vợ con sẽ được thừa kế. Tại sao Toà lại cho rằng bà Biền không phải là người thừa kế, để khi phần chia tài sản đã mặc nhiên gạt mẹ con bà ra khỏi đối tượng được chia tài sản và buộc phải trả lại nhà đất cho các nguyên đơn? Mẹ con bà Biền bị đuổi ra khỏi ngôi nhà và mảnh đất mà gia đình đã có công quản lý, tôn tạo hơn 20 năm như vậy là trái pháp luật và có còn đạo lý không khi các nguyên đơn trên là ruột thịt của mẹ con bà Biền?

Được biết, Viện Kiểm sát Nhân dân TP Hạ Long cũng đã có Quyết định số 04, kháng nghị bản án trên và đề nghị TAND tỉnh xét xử phúc thẩm đảm bảo quyền lợi hợp pháp cho mẹ con bà Biền theo đúng quy định của pháp luật.

Với những điều còn thiếu sót và chưa được làm rõ trên, mong rằng TAND tỉnh sẽ điều tra xem xét lại, đảm bảo bản án được giải quyết đúng luật pháp, khách quan, công bằng.

Bảo An