Làm giàu dưới tán rừng cò

Lại một mùa “tôm chín” đến với xã Hải Lạng (huyện Tiên Yên). Mới chớm mùa tôm thôi mà toàn xã đã có 20 hộ nuôi tôm với hơn 60ha ao, đầm có tôm chết rải rác. Nỗi buồn như trải dài mênh mang trên các đầm tôm, nhiều gia đình hàng ngày thay cho việc thu hoạch tôm là vớt tôm chết trên đầm. Trong cái buồn lặng lẽ ấy, tôi thật bất ngờ khi nhìn thấy một khu đầm với cánh rừng ngập mặn sum suê, từng đàn cò chao đảo bay liệng trên không trung. Đồng chí cán bộ xã đi cùng nói với tôi: “Đầm tôm của anh Trần Văn Ninh, thôn Trường Tùng đấy, gần chục năm nay, chưa năm nào anh ấy mất mùa tôm”.

Đầm tôm nhà anh Ninh trở thành nơi trú ngụ của hàng ngàn con cò.

Lận đận vì tôm

Vào đầu những năm 2000, khi phong trào nuôi tôm phát triển rầm rộ ở Hải Lạng và các xã ven biển khác của Tiên Yên, hàng nghìn ha rừng ngập mặn bị chặt phá để làm đầm nuôi tôm. Những thân cây ngập mặn gục xuống, dòng nhựa ứa ra đen thâm sì trôi theo dòng nước. Thế nhưng trong số những người nuôi tôm ấy, lại có người không chặt phá rừng ngập mặn để làm đầm, đó là anh Trần Văn Ninh ở thôn Trường Tùng (xã Hải Lạng). Nhiều người e ngại bảo: “Nuôi tôm mà cứ như dễ ăn được của trời lắm đấy, đầm ngập ngụa cây ra đấy thì trông coi và thu hoạch làm sao”. Bây giờ nhắc lại chuyện cũ, anh Ninh cười: “Những người ấy giờ đã thấy được cái hại của việc tàn phá thiên nhiên nhưng thay đổi đâu có dễ. Bây giờ muốn khôi phục lại rừng ít nhất phải mất khoảng chục năm”.

“Chàng triệu phú tôm” như người dân xã Hải Lạng vẫn gọi trêu đùa về Ninh xuất thân trong một gia đình đông anh em, bố mất sớm, mẹ lại hay đau yếu. Nhà nghèo nên Ninh đã phải từ bỏ giấc mộng thi đại học, “bụng bảo dạ” Ninh quyết định rẽ ngang cuộc đời bằng việc đắp đầm nuôi tôm. Ninh kể: “Thời ấy, người nuôi tôm ở Hải Lạng còn ít lắm, nên tôi mới có cơ hội phát triển khu đầm rộng tới 10ha ở thôn Đồi Mây (xã Hải Lạng). Nơi này, khi ấy hoang vu, vắng vẻ lắm, thậm chí đã có thời, nhiều người dân Đồi Mây còn bỏ làng đi kiếm sống ở nơi khác”. Khởi đầu chỉ có một ít vốn, không thuê được người đắp đầm, bạn bè cũng chỉ gọi là phụ thêm, còn anh hàng ngày một mình từ sáng đến tối cởi trần trùng trục dãi nắng ngoài đầm, người đen như cái gốc cây khô. Cứ như vậy, Ninh đào đất, đắp bờ hì hục suốt 6 tháng trời ròng rã mới xong bờ mương vây quanh khu đầm nhà mình. Có đầm rồi, Ninh khoanh ra chỗ có rừng ngập mặn thì giữ nguyên, khu vực đầm trống thì nuôi tôm, cũng định khi thu hoạch được tôm có tiền sẽ thuê người mở mang phát triển đầm rộng hơn…

Chẳng ngờ, mùa tôm năm đó, nỗi buồn chảy dài với Ninh vì tôm chết gần hết. Lòng hoang mang vì khởi đầu đã “mất cả chì lẫn chài” mà đồng tiền đa phần là đi vay, Ninh buồn bã một mình chèo thuyền bơi lặng lẽ quanh đầm, lang thang bên tán rừng ngập mặn trong đầm dưới cái nắng hè như đổ lửa. Bất thần, Ninh nhận thấy hơi mát thật dễ chịu từ các tán cây ngập mặn, nhìn xuống làn nước trong veo, thấy nhiều cá tôm tung tăng kiếm mồi quanh các rễ cây ngập mặn. Khi trở lại khu đầm trống mà mình đã nuôi tôm, Ninh mới thấy nước trong đầm rất nóng vì ánh nắng mặt trời chiếu trực tiếp xuống, chợt nhận ra nước thế này cá tôm chết là phải. Vậy là trong đầu Ninh loé ra ý tưởng: “Hay ta thử nuôi tôm dưới tán rừng ngập mặn xem sao?”. Ninh từ bỏ hẳn ý định chặt phá rừng ngập mặn để lấy chỗ nuôi tôm, trái lại anh còn thuê người trồng thêm 2ha rừng sú vẹt. Vậy là trong đầm tôm của Ninh có khoảng 6ha rừng ngập mặn/10ha đầm. Bây giờ những thân cây ngập mặn đã cao vài ba mét, bơi thuyền trong đầm tôm giống như đang đi thuyền trong khu du lịch sinh thái. Có rừng, vài ba năm trở lại đây nhiều đàn cò đến trú ngụ, chúng sinh sôi nảy nở và kéo đến ngày càng đông lên đến hàng ngàn con. Rồi những đàn chim sáo cũng đến, chúng kêu rộn rã cả khu đầm.

“Cộng sự” cò

Một ngày nọ, có 2 ông khách từ bên kia biên giới sang, họ đến tận đầm tôm rồi nói với Ninh bằng vốn tiếng Việt còn lơ lớ rằng: “Cứ phát giá đi, bao nhiêu cũng được, nếu anh đồng ý cho chúng tôi đưa người vào trong rừng ngập mặn đầm nhà anh bẫy cò”. Ninh từ chối, 2 ông khách lắc cái đầu húi cua béo múp tỏ vẻ khó hiểu rồi bỏ đi. Sau chuyện này, có người bảo Ninh: “Sao mà cậu dại vậy? Cò đến cò lại đi, “chim trời, cá nước” có phải của mình đâu mà giữ. Cứ nhận trăm triệu đồng, rồi mặc kệ người ta. Họ bắt hết chim thì đàn khác lại quay về mà…”. Ninh thì nghĩ khác, anh hiểu được cái giá phải trả khi mình tàn phá thiên nhiên, đàn cò với rừng ngập mặn giống như quần thể sinh học gắn bó khó có thể tách rời. Các cụ xưa đã dạy “Đất lành chim đậu”, nếu mình bẫy chim, tự khắc đàn cò thấy nguy hiểm rồi sẽ bỏ đi hết. Ngay cả khi tôi cùng Ninh bơi thuyền trên đầm tôm, nhiều con cò cũng nháo nhác, chao đảo kêu la trên bầu trời. Ninh bảo: “Cò biết anh là người lạ vào khu vực của nó đấy, nhất là cái máy ảnh của anh nó tưởng là khẩu súng”. Theo lời khuyên của Ninh, tôi phải chui vào bụi rậm “phục” để chụp cảnh Ninh đang bơi thuyền dưới những cánh cò, khi xong việc ra, tôi đếm dưới chân có hơn chục nốt kiến cắn.

Anh Ninh và những “cộng sự” cò thân thiết trong khu đầm của gia đình.

Đàn cò đối với Ninh giống như những cộng sự đắc lực. Người ta hay nghĩ, tôm cá bên dưới, cò bên trên khác gì mang cá tôm mà “biếu” cò nhưng thật ra đầm nước sâu, cò không thể bắt cá tôm ở đây. Bù lại, những khi có tôm chết, nhiều hộ nuôi khác phải thuê người hoặc mất công khó nhọc để vớt lên cho khỏi ô nhiễm đầm, thì với Ninh việc đó không cần thiết, vì đàn cò đã giúp anh nhặt những con tôm bệnh, tôm yếu lờ đờ phía trên mặt nước làm thức ăn. Ban đêm khi các chủ đầm khác mắt ngủ, mắt thức hoặc thuê thêm người để trông coi đầm, còn Ninh cứ vậy gác chân ngủ đến sáng, vì anh đã có đàn cò trông đầm cho mình. Anh cho hay: “Cò trông đầm còn hiệu quả hơn cả chó”, bởi đàn cò đông, chúng rất tỉnh ngủ, lại ở trên cao, nên hễ có bóng người lạ là chúng kêu nháo nhác, người sống quen với cò là có thể phân biệt được ngay tiếng cò kêu khi có người lạ. Đã mấy lần, từ tiếng kêu của cò mà Ninh đã tóm gọn bọn ăn trộm tôm, thu được ngư cụ. Khi mùa mưa bão, nhiều đầm tôm nước ngập vỡ bờ, chủ đầm nhăn nhó than thở, nhưng riêng Ninh vẫn vui vẻ như thường, anh bảo cũng là nhờ đàn cò. Bình thường đàn cò đi về có quy luật rất đúng giờ, thường thì khoảng 6 giờ sáng chúng kéo nhau đi, đến khoảng 6 giờ tối chúng lại về đầm, thế nhưng hôm nào trời chuẩn bị chuyển bão cò bay đi kiếm ăn từ rất sớm, rồi lại về sớm hơn thường lệ, chúng đậu chúi xuống thấp hơn thường ngày dưới những tán cây ngập mặn. Cứ những ngày như thế, Ninh tự tháo bớt nước trong đầm ra, quả thật cò báo bão chưa bao giờ sai...

Thay lời kết

Vậy là đàn cò, rừng ngập mặn đã giúp Ninh vượt qua những mùa mưa bão và cả những ngày nắng như đổ lửa. Tán rừng ngập mặn là ngôi nhà chung, bên trên là những cánh cò, bên dưới tôm, cua trú ngụ. Khi mặt trời mùa hè chiếu xuống đầm, rừng ngập mặn chính là mái nhà che mát cho tôm, cua. Khi mưa bão, rừng ngập mặn là bức tường chắn sóng, giữ cho tôm, cua không bị chấn động mạnh do sự xô đẩy của nước. Hàng năm, Ninh thả khoảng 10 triệu con tôm, hàng vạn con cua giống xuống đầm. Điều đặc biệt là số tôm, cua này kiếm ăn tự nhiên luôn trong rừng ngập mặn không phải cho ăn, đỡ được một khoản lớn tiền thức ăn, lại giúp cho nước trong đầm luôn trong sạch vì không bị thức ăn thừa do không tiêu thụ hết làm ô nhiễm nước. Mỗi năm, Ninh thu được khoảng 4 tấn tôm, vài tạ cua biển với giá bán tại đầm từ 180 - 400 nghìn đồng/kg tôm tươi, 300 nghìn đồng/kg cua, doanh thu tính sơ sơ cũng khoảng vài trăm triệu đồng/năm. Tuy giá tôm, cua trong đầm nhà Ninh đắt hơn những đầm khác nhưng luôn thu hút được các lái buôn đến mua, có đến đâu hết đến đấy vì chất lượng tôm cua bán tự nhiên. Ninh cười tươi: “Giá như ngày xưa tôi cũng chặt phá rừng ngập mặn, hay tham tiền mà để cho người ta vào đầm bắt hết cò thì chắc mấy năm nay tôi lại cũng lâm vào “mùa tôm chín” buồn bã giống như các hộ nuôi tôm khác mà thôi”.

Công Thành