Nghề bẫy chuột ở Ba Chẽ

Hiện nay, các loại bả diệt chuột được bán tràn lan trên thị trường. Đành rằng dùng những thứ bả này quả là hiệu nghiệm, chuột chỉ dính vào là “tắc tử”. Thế nhưng, “lợi bất cập hại”, chuột chết kéo theo gia súc, gia cầm ăn xác chuột cũng chết, rồi môi trường bị ô nhiễm... Vậy nên, ở Ba Chẽ hiện nay, nghề bẫy chuột theo phương pháp truyền thống đang được khích lệ mạnh mẽ...

Từ hiểm hoạ của “giặc chuột”...

Bà con ở các thôn, bản Ba Chẽ thường gọi mùa thu hoạch hoa màu là “mùa chuột” quả không sai! Có lên đây vào dịp này mới thấy những con chuột đã tác oai tác quái như thế nào. Theo ước tính của người dân ở những thôn, bản có lắm chuột như Làng Cổng (xã Đồn Đạc), Nam Hả (xã Nam Sơn) v.v.. sản lượng thóc cũng như hoa màu trên các cánh đồng bị suy giảm tới trên dưới 30% do bị “giặc chuột” tàn phá; ở những nơi khác ít hơn cũng tới khoảng 8%. Mỗi khi mùa thu hoạch tới, bà con nông dân ở Ba Chẽ nhìn những cánh đồng bị chuột phá hoại mà xót xa. Những cây lúa đang lên đòng bị chúng cắn ngang thân, còn khi lúa chín thì có bao nhiêu bông mẩy là bọn “giặc chuột” lại chọn ăn trước. Nhiều cánh đồng bà con nông dân đi gặt lúa về, bó lúa trông thật to nhưng nhẹ tênh, chỉ lồng phồng toàn rơm rạ. Mà không chỉ lúa, hoa màu cũng bị  chuột phá hoại không thương tiếc. Những bắp ngô non bị chuột gặm từ khi mới nhú; thậm chí chúng còn lôi cả những củ sắn nằm dưới đất...

Chính vì thế, năm 2013, ngay từ khi người dân bắt tay vào cấy vụ lúa mùa, UBND huyện Ba Chẽ đã có công văn gửi đến các xã, các cơ quan chức năng trên địa bàn, nhắc nhở phải chú ý quan tâm đến công tác phòng trừ chuột bảo vệ mùa màng, phải huy động lực lượng đông đảo người dân tham gia diệt chuột… Đặc biệt, trong đó nhấn mạnh cần phải: “Hạn chế tối đa việc dùng các loại thuốc hoá học độc hại cho người, vật nuôi, môi trường để diệt chuột…”. Việc UBND huyện nhấn mạnh điều này là có cơ sở thực tế. Đặc tính của loài chuột là khi ăn phải bả độc, chúng thường tìm ra khe suối uống nước căng bụng rồi chết ở đó, gây ô nhiễm nguồn nước nghiêm trọng. Chưa kể trường hợp  chó, mèo hay gia cầm khi ra đồng gặp bả cũng ăn, hoặc ăn phải chuột chết rồi cũng chết theo…

Vậy nên ở Ba Chẽ, việc bẫy chuột theo phương pháp thủ công của dân gian trở nên thịnh hành, trong các thôn, bản xuất hiện rất nhiều những người bẫy chuột lành nghề…

Đến câu chuyện về những người “sát chuột”...

Tôi đến thôn Nam Hả (xã Nam Sơn) để tìm hiểu về việc phòng trừ chuột gây hại mùa màng. Gặp Trưởng thôn Lý Quang Cường thì không ngờ anh cũng chính là một “khắc tinh” của cái loài gặm nhấm này. Bà con trong thôn thường nói đùa, gọi anh là người “sát chuột”. Chỉ tiếc, dịp tôi đến đang là mùa cấy nên không được cùng anh đi bẫy chuột. “- Nếu anh đến đây sớm hơn độ vài tháng thì tôi sẽ đưa anh đi bẫy chuột! Có đi mới thấy công việc này cũng hay lắm!” - Cường nói với tôi.

Lý Quang Cường năm nay 34 tuổi, nhưng đã có thâm niên gần 20 năm làm nghề bẫy chuột. Nếu tính mỗi năm có hai “mùa chuột”, mỗi mùa anh bẫy được khoảng trên dưới năm trăm con, chí ít cũng đã có vài chục ngàn con chuột bị anh “kết án tử hình”! Cường bảo: “Nghề đánh bẫy chuột cũng giống đi câu cá ấy, cùng mang cần câu đi nhưng có người khi về đầy giỏ, có người trắng ta. Bẫy chuột cũng thế, không phải ai mang bẫy ra đồng là bắt được chuột đâu”.

Anh Cường đang giới thiệu về nghề bẫy chuột trên “sa bàn” là sân nhà mình (ảnh 1) và trên “thực địa” (ảnh 2).

“Người ta bảo anh đã đặt bẫy là dính chuột! Chắc phải có mẹo gì chứ?” - Tôi tò mò. Lý Quang Cường chỉ cười tủm tỉm, không trả lời mà lôi từ trong kho chứa ra một đống bẫy, khoảng hơn 30 cái, cái nào cũng còn dính những sợi lông chuột. Rồi vừa gỡ bỏ những sợi lông màu hung hung trên các bẫy chuột, anh vừa giảng giải cho tôi về cách bẫy chuột. Này đây là cái bẫy sập có răng cưa; loại bẫy này bập rất mạnh, nếu không cẩn thận có khi lóng ngóng bẫy bập vào thâm bầm cả bàn tay. “- Loại bẫy có răng như thế này chỉ bẫy được những con chuột tham ăn, còn những con tinh khôn, biết “đề cao cảnh giác” thì rất khó giết được chúng. Bọn chúng hoặc là không vào bẫy, hoặc là chỉ mon men, nếu bẫy sập chúng cũng chỉ bị thương vào chân. Mà anh biết đấy, chuột rừng rất khoẻ, cho dù chân bị dính bẫy, chúng sẽ gan lì dứt đứt chân để thoát thân…” - Cường nói. Anh bảo, nhiều hôm ra thu bẫy, chỉ thấy chân chuột dính máu bên trong… Chính vì thế, bây giờ Cường đã chuyển sang dùng loại bẫy kẹp hình bán nguyệt, loại này ít nguy hiểm cho người và gia súc, gia cầm lỡ chạm vào, lại có thể bẫy được cả chuột nhỏ…

Nhưng có lẽ “bí quyết” trong nghề không phải chỉ ở việc dùng loại “vũ khí” nào phù hợp, có hiệu quả nhất, mà quan trọng là ở khả năng quan sát tinh tường. Với Lý Quang Cường, chỉ cần nhìn vết cỏ là anh có thể đoán biết khu vực này có chuột hay không và chúng là loại chuột to hay nhỏ; thậm chí “bộ tộc” chuột đang sống ở đây thuộc loại tinh khôn hay là loại phàm ăn v.v.. Giống chuột chân ngắn, nặng mình nên rất sợ bị sa lầy, chúng thường hay thận trọng đi lên vết chân cũ của mình hoặc của đồng loại. Cứ tưởng thế là tinh khôn, nhưng thực ra chính sự ranh ma này của chúng lại tạo nên dấu hiệu “lạy ông con ở bụi này” cho những người “sát chuột” như Lý Quang Cường. Bởi vì dẫm nhiều lên lốt chân nhau nên chúng tạo ra những lối đi nhẵn thín… Cường bảo, vào mùa thu hoạch lúa, màu, chuột về nhiều. Chiều tối anh đi đặt bẫy, sáng hôm sau thế nào cũng dính khoảng chục con, nhiều hôm lẫn vài ba con chuột rừng. Chuột rừng to hơn nhiều lần chuột nhà, có con nặng đến 5 lạng, thịt chúng là món ăn mang hương vị núi rừng rất ngon và bổ dưỡng…

Nghe Cường kể, tôi rất thán phục. Thế nhưng anh bảo, anh cũng chỉ được xếp vào hạng “đàn em” so với nhiều người làm nghề bẫy chuột ở trong xã. Như ông Dương Văn Ba (ở thôn Nam Kim) chẳng hạn; đó mới là cao thủ bẫy chuột. Ông Ba còn có biệt hiệu là Ba “chân đất”, vì ông có đôi bàn chân to quá khổ nên rất khó mua giày dép. Ông thường đi chân đất, kể cả vào mùa đông lạnh giá. Nghe danh ông, tôi lần tìm đến nhà chơi. Trò chuyện với tôi, ông bảo: “Tớ thích đi chân đất, đi giày dép vướng víu lắm, đi chân không thấy mát chân…”. Chỉ hãn hữu khi đi ăn cưới hay ra phố huyện ông Ba mới chịu đi đôi dép tông kiểu Thái Lan. Nhưng những lúc ấy nom cũng rất buồn cười, đôi bàn chân to bè của ông trùm cả đế dép nên trông vẫn như… đi chân không vậy!

Nhưng với thói quen đi chân đất, công việc bẫy chuột của ông Ba lại thuận lợi hơn nhiều người. Hàng ngày về mùa gặt, buổi chiều ông Ba chạy quanh các sườn đồi, bờ ruộng đặt hơn trăm cái bẫy chuột. Công việc mất không ít thời gian, mỗi khi ông lội ruộng hay qua khe suối, vì không vướng víu giày, dép nên cứ chạy băng băng… Ông Ba bảo: “Về mùa chuột, có ngày tôi bẫy được gần trăm con chuột!”. Nói chung, ông Ba đã đặt bẫy nào là bẫy ấy dính chuột. Mỗi khi đi thu bẫy về, ông chọn ra vài con chuột rừng, rồi “a lô” cho bạn bè, anh em đến cùng nhậu…

Thay lời kết

Có thể nói, nghề bẫy chuột đã tồn tại ở Ba Chẽ từ lâu, không phải chỉ khi UBND huyện chỉ đạo “tăng cường phòng trừ chuột phá hoại mùa màng” thì nó mới xuất hiện. Người ta bẫy chuột là để làm những bữa nhậu, vì thịt chuột rừng như nói ở trên, là loại đặc sản ở địa phương. Nhiều thực khách khi đến huyện Ba Chẽ rất thích món chuột rừng sào lăn, chuột nướng hoặc thịt chuột sấy khô trên gác bếp ở nhà hàng. Ở xã Đồn Đạc có nhà hàng bán thịt chuột rất đông khách. Ai muốn ăn đều phải hẹn trước. Theo ông chủ cửa hàng này cho biết thì chuột tuy bẫy được nhiều nhưng cũng vẫn không đủ, vì nhà hàng lúc nào cũng đông khách. Có nhiều khách quen ở cả TP Cẩm Phả, Hạ Long cũng tìm đến đây, sau khi ăn uống no say, nhiều người còn mua chuột làm sẵn về để gia đình hay anh em bạn bè cùng thưởng thức…
Nghề bẫy chuột ở Ba Chẽ vì thế mà tồn tại. Tuy nhiên, số người bẫy chuột có nghề như anh Cường hay ông Ba vẫn không nhiều. Có thể là bởi như ông Ba nói, thường thì ông chỉ giữ lại chuột rừng để làm món nhậu, còn chuột nhà thì mang đi chôn. Như vậy nên nói làm nghề bẫy chuột để có thu nhập thực ra không nhiều; cái quan trọng vẫn là để bảo vệ mùa màng. Kể ra, để khích lệ những người bẫy chuột hăng hái diệt chuột, huyện và xã có thêm cơ chế thưởng thế nào đó cho họ phấn khởi thì chắc chắn phong trào diệt chuột ở Ba Chẽ sẽ sôi nổi, hiệu quả hơn…

Anh Vũ