Tất cả chuyên mục
Thứ Sáu, 19/04/2024 16:40 (GMT +7)
Người tìm hồn than đá
Thứ 2, 14/01/2013 | 05:50:11 [GMT +7] A A
Một buổi sáng đầu đông, mưa phùn thấm đẫm những bậc đá phủ rêu, dẫn lối tôi lên căn nhà cấp bốn tuềnh toàng, trên một ngọn đồi ở phường Hồng Hải (TP Hạ Long) của nghệ sĩ điêu khắc Nguyễn Tâm Nhâm. Ông lóp ngóp từ trong nhà bước ra thềm đón khách. Ông vuốt vội mớ râu tóc loà xoà như đã từng sống cả chục năm trong rừng rậm. “Hoá ra, nghệ sĩ vẫn là như vậy, với tóc dài, cách sống lập dị...” - Tôi thầm nghĩ. Nhưng không! Bên dưới mái tóc dài ấy là cả một khối sáng tạo, đam mê và lòng dũng cảm...
Nghệ sĩ điêu khắc Nguyễn Tâm Nhâm đang sáng tạo tác phẩm nghệ thuật từ than đá. |
Từ trò chơi thuở ấu thơ...
Khi nhận xét về Nguyễn Tâm Nhâm, nhà phê bình mỹ học Phan Cẩm Thượng viết: “56 bức tượng Picasso đã giúp Tâm Nhâm đi lại trong thế giới than đá nhiều chiều, nhiều hướng, cốt tìm ra mình, ra người, không phụ thuộc vào trật tự có trước”; “Trong 100 năm qua, Tâm Nhâm chưa thua kém bất kỳ một nhà điêu khắc nào”. GS-TS Nguyễn Ngọc Dũng - một trong những nhà phê bình mỹ thuật hàng đầu Việt Nam - trong bài viết của mình đã khẳng định: Nguyễn Tâm Nhâm là hiện tượng của điêu khắc hiện đại Việt Nam. Nhà điêu khắc Tạ Quang Bạo, Chủ tịch Hội đồng Nghệ thuật điêu khắc thì cho rằng: Tâm Nhâm là người có công khai phá cho nền mỹ thuật Việt Nam một chất liệu mới là than đá.
Từng ấy lời nhận xét của những tên tuổi lớn trong làng điêu khắc, hội hoạ Việt Nam, hẳn đã là quá đủ để nói về Nguyễn Tâm Nhâm. Nhưng khi tự nói về mình, ông chỉ vỏn vẹn: “Than đã chắp cánh ước mơ cho tôi bay về phía trước, một khoảng trời đẹp nhất của thời gian”.
Ước mơ của cậu bé Nhâm khi lên 7 tuổi là ghè được những hòn bi sứ, có sức “công phá” hơn hẳn những hòn bi được mài bằng đá xanh thông thường. Trước hết là để chơi, để thể hiện “đẳng cấp” với bạn bè, và sau này còn để bán cho bọn trẻ con nhà giàu nữa. Từ những 5 hào, 1 đồng kiếm được từ bán bi, Nhâm càng hăng máu mài, đục. Và chính từ sự hăng say mài, đục từ tấm bé ấy, đã làm nên bàn tay tài hoa của nghệ sĩ điêu khắc Nguyễn Tâm Nhâm sau này. 13 tuổi, Nhâm đã gò lưng trên núi bãi thải ở công trường khai thác than, mong kiếm được những hòn kíp-lê để mang về đục đồ mỹ nghệ như: Gạt tàn, sư tử... Và dần dần, Nhâm đã đi đến gần điêu khắc, khi ngày càng loại nhiều hơn phần thừa, sự phô diễn hoa mỹ không cần thiết.
Nhận định về “hiện tượng Nguyễn Tâm Nhâm”, nhà phê bình mỹ học Phan Cẩm Thượng đã nhận xét: “Ngoài đốt lò, nấu thép như một chất liệu cung cấp nhiệt lượng, thì không mấy ai nhìn thấy than đá như một chất liệu nghệ thuật, nếu có thì không vượt ra hơn mấy con sư tử mỹ nghệ”.
Quả đúng vậy! Ông đã thổ lộ: “Dường như với than, tôi cảm thấy có một sức hút ghê gớm! Từ cái ngày còn là anh thợ đẽo than, tôi đã luôn bị ám ảnh bởi sức hút ấy, nhưng chưa thể lý giải được vì sao. Sau này, khi đã được trang bị những kiến thức cơ bản về mỹ thuật rồi thì mới dần “vỡ ra”… Chính là than, chứ không phải là một chất liệu nào khác, mới có khả năng chuyển hoá những trạng thái tình cảm, xúc cảm tinh tế nhất”.
Yêu than là một lẽ, biến than thành tác phẩm nghệ thuật lại là một chuyện hoàn toàn khác. Than là một chất liệu cực kỳ khó tính, bởi độ dòn trong quá trình đục đẽo và khó khắc hoạ chi tiết. Chẳng thế mà đã nhiều lần ông bật khóc vì bất lực khi cầm hòn than vỡ trên tay. Với ông, chỉ yêu thôi chưa đủ. Để chinh phục được “cô gái” vừa tinh tế, dịu dàng, vừa đỏng đảnh, khó tính ấy, cần phải say mê, kiên trì, sáng tạo và dũng cảm lắm!
Đến khát vọng cùng than đá
Tượng chân dung Van Gogh của Nguyễn Tâm Nhâm. |
So với nhiều nhà điêu khắc cùng lứa, Tâm Nhâm được tạo hoá ưu ái ban cho một khối óc và bàn tay tài hoa. Sự tài hoa ấy bộc lộ qua từng nét khái quát, hàm chứa những hiểu biết sâu sắc. Ngoài 56 tượng Picasso đã được ghi nhận trong sách Kỷ lục Việt Nam, hiện ông còn có bộ sưu tập 31 chân dung danh hoạ Van Gogh bằng than đá. Đã có người trong nước trả hàng trăm nghìn USD, nhưng ông nhất quyết không bán; bởi với ông: “Tôi tự hào ở chỗ, dù nghèo nhưng không bao giờ tôi bán hết các tác phẩm của mình. Những tác phẩm đẹp nhất tôi luôn giữ lại, để nhắc nhở mình lao động và sáng tạo nhiều hơn nữa”.
Bên cạnh những bức tượng chân dung theo phương pháp trừu tượng, lập thể, tượng bố cục được làm từ than đá cũng được ông chú ý sáng tác. Đây là “Đại ngàn” với những miệng hang vi vút gió; kia là pho tượng “Mẹ con” có cách tạo hình không mới, nhưng bề mặt đánh nhẵn bóng của than đá lại tạo ra chiều sâu, người xem vừa được thấy sự tràn ngập của tình mẫu tử lại cảm thấy sự ấm áp chứa đựng trong đó; hay những “Suy tư”, “Nỗi buồn sau chiến tranh” chất chứa nỗi niềm...
Gần 50 năm sau ngày cho ra đời những viên bi sứ, Nguyễn Tâm Nhâm ngày nay đã có sự thành đạt mà không phải người nghệ sĩ nào cũng có được. Hơn 40 năm qua, ông đã sáng tác khoảng 4.000 tác phẩm nghệ thuật điêu khắc bằng than đá, trong đó đã có hơn 1.000 bức được đánh giá; hàng chục cuộc triển lãm; đoạt giải đặc biệt điêu khắc toàn quốc (năm 1994); tác phẩm của ông đã có mặt trong bộ sưu tập cá nhân nhiều nước trên thế giới... Ông ít khi “xuống núi”. Cả một đời cặm cụi lao động nghệ thuật trong căn nhà nhỏ hẹp trên ngọn đồi, ngoảnh mặt nhìn lại vẫn thấy ngổn ngang những hòn than nguội lạnh...
Có lẽ vì thế mà cho đến bây giờ, ít người biết đến Nguyễn Tâm Nhâm. Ông lại cho đó là một lẽ thường tình. Bởi theo ông: “Yêu than, hiểu than đã nói được gì nhiều đâu. Phải chinh phục than, thổi vào than một linh hồn mới có cơ may chế ngự được nó”. Tình yêu và công việc ấy, đâu phải ai cũng biết được!
Nguyễn Quý
Liên kết website
Ý kiến ()