Chuẩn hóa và thống nhất trong địa danh ở Quảng Ninh

Hệ thống địa danh ở Quảng Ninh có sự đa dạng phong phú cần được chuẩn hóa thống nhất, xác định chính xác vị trí để thể hiện trên bản đồ, các văn bản và các phương tiện thông tin đại chúng, đồng thời khai thác để phát triển du lịch.

Vịnh Hạ Long và thành phố bên bờ di sản có hệ thống địa danh phong phú, chứa đựng những hàm nghĩa sâu sắc.

Địa danh theo cách hiểu đơn giản nhất là tên địa lý để chỉ tên núi, tên sông, các đối tượng địa hình khác nhau, tên nơi cư trú, tên đơn vị hành chính được con người đặt ra. Nghiên cứu địa danh giúp chúng ta hiểu được văn hóa lịch sử và ngôn ngữ của cộng đồng dân cư địa phương. Quảng Ninh là tỉnh có 22 dân tộc anh em sinh sống với sự đa dạng về văn hóa và ngôn ngữ. Vì thế hệ thống địa danh ở Quảng Ninh cũng rất đa dạng, bản đồ địa danh cũng khá phức tạp, đan xen. Địa danh Quảng Ninh có nguồn gốc đa dạng. Có địa danh mang dấu ấn của sự khai phá, nơi tiếp xúc với các tộc Bách Việt, lại có địa danh liên quan đến các dân tộc thiểu số ở Quảng Ninh, có địa danh dấu ấn của người Pháp và sự giao lưu tiếp biến với văn hoá phương Tây, có địa danh liên quan đến người Hoa v.v.. Nhiều trường hợp cũng là một tên đất, tên làng, tên phường, tên phố v.v.. nhưng lại có nhiều cách hiểu khác nhau.

Từ nhiều đời trước, các vua Trần, vua Lê, vua Nguyễn đã nhắc đến An Bang, An Quảng, Hải Đông, Bạch Đằng, Vân Đồn. Ông Nguyễn Cảnh Loan, Chánh Văn phòng Hội Khoa học Lịch sử Quảng Ninh, cho rằng: "Những thông tin đó cho thấy hàng chục thế kỷ trước, cộng đồng người Việt ở Quảng Ninh đã đặt tên cho nhiều ngọn núi, con sông, xóm làng có tầm văn hóa có ý nghĩa lịch sử sâu sắc. Ngoài ra còn hàng trăm địa danh được nhắc đến trong thư tịch cổ như: "Nguyễn Trãi toàn tập", "Dư địa chí", niên giám Đông Dương do người Pháp biên soạn năm 1909, báo cáo của tư lệnh quan binh lập năm 1930, "Đồng Khánh dư địa chí" v.v..

Bên cạnh những địa danh đã tồn tại đến bảy hoặc tám trăm năm thì Quảng Ninh hiện có hàng nghìn địa danh đã đôi ba lần thay đổi. Thậm chí từ năm 1893 đến năm 1993 có địa danh đã thay đổi đến 4 lần. Do vị trí địa danh có tính chất đặc trưng nên rất nhiều lần HĐND các cấp đã có quyết định đặt tên, đổi tên nhất là các tên đường, tên phố ở các khu đô thị mới hình thành. Thêm nữa, nhiều cái tên mới được đặt nhưng người dân không quen gọi, không hiểu ý nghĩa tên mới nên vẫn gọi theo cách cũ dẫn đến chỗ không có sự thống nhất.

Để chuẩn hóa và thống nhất trong nghiên cứu địa danh, Hội Văn nghệ dân gian Quảng Ninh đang triển khai thực hiện nhiệm vụ khoa học công nghệ “Địa danh Quảng Ninh xưa và nay”. Ông Nguyễn Cảnh Loan là đồng tác giả của công trình, cho biết: Để thống nhất tư liệu, chúng tôi căn cứ vào các tài liệu có tính chất pháp quy của cơ quan nhà nước, các thống kê về điều tra dân số, các nghị quyết của HĐND, quyết định của UBND tỉnh về việc đặt đổi tên đường, tên phố, các sách lịch sử, sách chuyên đề, báo Vùng mỏ, báo Hải Ninh, báo Quảng Ninh. Chúng tôi cũng đã tìm hiểu nghiên cứu thêm một số sách viết về địa danh của các hội viên Hội Văn nghệ dân gian Việt Nam xuất bản. Qua việc nghiên cứu cấu tạo kho địa danh Quảng Ninh chúng tôi tự hào về truyền thống gắn bó keo sơn giữa các dân tộc; thấy rõ được linh hồn của mỗi địa danh từ đó phát huy được giá trị văn hóa của địa danh góp phần động viên khí thế thi đua lao động sản xuất xây dựng và bảo vệ quê hương.

Khi công trình này hoàn thiện sẽ chỉ ra và giúp chúng ta hiểu được ngôn ngữ, văn hóa của các tộc người ở Quảng Ninh cũng như làm sáng tỏ dấu ấn ngôn ngữ của người Pháp liên quan đến địa danh Quảng Ninh trong quá trình xâm nhập thuộc địa và các cuộc mộ phu. Ông Hồ Anh Tuấn, Phó Trưởng Phòng Văn hóa - Thông tin huyện Vân Đồn, cho biết: Là thành viên được tham gia đề tài khoa học này, tôi có thêm nhận thức sâu sắc hơn về ý nghĩa, tầm quan trọng của địa danh Vân Đồn nói riêng, Quảng Ninh nói chung trong quá trình phát triển kinh tế - xã hội. Công trình này cũng rất hữu ích cho việc khai thác du lịch. Ông Trịnh Đăng Thanh, Phó Giám đốc Sở Du lịch, khẳng định trong cuộc tọa đàm mới đây tổ chức tại huyện Vân Đồn: Công trình "Địa danh Quảng Ninh xưa và nay" thành công và được sắp xếp xuất bản có hệ thống sẽ là tiền đề nhận thức, là cơ sở lý luận cho hoạt động lữ hành du lịch cũng như cho sự phát triển kinh tế - xã hội ở các địa phương. 

Huỳnh Đăng

[links()]