"Gìn giữ đa dạng sinh học trên Vịnh Hạ Long làm nền tảng cho sự phát triển bền vững"

"Ngoài những giá trị về thẩm mỹ, địa chất địa mạo, Di sản thiên nhiên thế giới Vịnh Hạ Long còn mang giá trị về đa dạng sinh học (ĐDSH) đặc sắc, được đánh giá là một "kho báu" vô giá, là nguyên liệu tuyệt vời để phục vụ sự phát triển bền vững trong tương lai. Vì thế, hoạt động giám sát nhằm bảo tồn và phát huy giá trị ĐDSH của Vịnh Hạ Long là rất cần thiết" - Đây là nhận định của Tiến sĩ Lưu Hồng Trường, Viện trưởng Viện sinh thái học miền Nam (Viện Hàn lâm Khoa học Việt Nam) sau chuyến giám sát  ĐDSH vừa được thực hiện ở Vịnh Hạ Long. Nhân dịp này, phóng viên Báo Quảng Ninh có cuộc trò chuyện cùng Tiến sĩ Lưu Hồng Trường.

- Xin chúc mừng Tiến sĩ đã hoàn thành chuyến giám sát ĐDSH trên Vịnh Hạ Long. Anh có thể chia sẻ đôi chút về chuyến khảo sát này không?

+ Tôi đã có nhiều dịp đi giám sát ĐDSH nhưng giám sát ở Vịnh Hạ Long, vùng Di sản, vùng đá vôi Karst điển hình này luôn làm tôi háo hức, ấn tượng. Trước hết, tôi xin giải thích nhanh vài khái niệm: Giám sát ĐDSH là dùng kỹ thuật khảo sát, điều tra ĐDSH, đánh giá theo định kỳ nhằm theo dõi sự thay đổi, biến động về quần thể, hệ sinh thái, quần xã của động vật, thực vật. Từ đó tìm hiểu lý do biến động để có biện pháp quản lý phù hợp, tránh ảnh hưởng tới hệ sinh thái và các giống loài, đồng thời tạo "kho dữ liệu" phục vụ công tác bảo tồn, phát huy Di sản.

Để thực hiện chương trình này, bước đầu, tôi và các cộng sự cùng thảo luận với Ban Quản lý Vịnh Hạ Long, đơn vị chủ quản, từ đó xác định nhu cầu về việc giám sát ĐDSH. Song song với đó, chúng tôi theo dõi sự chuyển động của hệ sinh thái tại đây. Khảo sát kỹ lưỡng hệ sinh thái trên Vịnh Hạ Long chính là tìm ra thông tin nền tảng để có phương hướng giám sát ĐDSH đầy đủ nhất, chính xác nhất. Đây là hoạt động ý nghĩa được Tổ chức Bảo tồn Thiên nhiên Quốc tế (IUCN) hỗ trợ trong khuôn khổ Dự án Sáng kiến Liên minh Vịnh Hạ Long - Cát Bà.

- Đã từng giám sát nhiều vùng đá vôi Karst, Tiến sĩ có đánh giá như thế nào về ĐDSH trên núi đá vôi ở Vịnh Hạ Long?

+ Dù đã đi nhiều nơi nhưng Vịnh Hạ Long luôn là một điển hình khác biệt. Vịnh Hạ Long được tạo nên bởi hàng nghìn hòn đảo lớn nhỏ, trong đó phần lớn là đảo đá vôi. Sự kết hợp của môi trường, khí hậu, địa chất, địa mạo... đã khiến Vịnh Hạ Long trở thành quần tụ của ĐDSH. Những báo cáo mới nhất gần đây cho thấy hệ sinh vật trên những đảo đá vôi ở đây đã có trên 500 loài.

Tính ĐDSH ở Vịnh Hạ Long cũng có sự khác biệt rõ ràng, đặc trưng so với các vùng khác. Vị trí tách biệt giữa các đảo trên Vịnh khiến sinh vật bị cách ly về địa lý, qua đó hình thành nên những không gian sinh sống khác nhau, chưa kể giống loài, quá trình cách ly lâu dài... hình thành nên những giống loài khác nhau, đặc hữu. Một trong những điểm thú vị nhất trong chuyến đi là giám sát hệ sinh thái hang động, thực vật núi đá trên biển với một số loài sinh vật có tính đặc hữu cao.

Tiến sĩ Lưu Hồng Trường cùng các thành viên đoàn giám sát và cán bộ Ban Quản lý Vịnh Hạ Long giám sát thực vật trên Vịnh trong chuyến giám sát cuối tháng 11/2018.

Có thể nói, không chỉ tuyệt đẹp về cảnh quan, đối với những nhà khoa học như chúng tôi, Vịnh Hạ Long thực sự như một "phòng thí nghiệm thiên nhiên" để sinh vật tiến hóa. Điều vô cùng thú vị này "hút" chúng tôi say mê.

- Tiến sĩ có thể chia sẻ về đối tượng, nội dung của đợt giám sát này?

+ Về thực vật, trước tiên chúng tôi thực hiện kỹ thuật giám sát với 3 loại: Cọ Hạ Long, thiên tuế Hạ Long, lan hài đốm. Với động vật, tiến hành với: Khỉ vàng và thạch sùng mí, loài xuất hiện ở Cát Bà cũng được phát hiện ở Vịnh Hạ Long. Đây là những loài đặc hữu, quý hiếm, có giá trị trên Vịnh Hạ Long. Giai đoạn một, kế hoạch giám sát chỉ thực hiện trên một số loài kể trên, sau đó dần dần mở rộng quy trình giám sát một cách quy mô, rộng rãi.

Qua các kết quả nghiên cứu và những kết quả giám sát ban đầu, nhìn chung có thể thấy các bạn đang sở hữu trong tay một "kho báu" thực sự với hệ sinh thái đa dạng các loài động, thực vật.

- Ngoài phục vụ khoa học, bảo tồn, liệu "kho báu" ĐDSH này có thể được phát huy phục vụ phát triển kinh tế, hình thành các sản phẩm du lịch, phát huy giá trị Di sản một cách bền vững?

+ Hoàn toàn có thể được. Điều này đã thấy rõ ở nhiều vùng, nhiều quốc gia trên thế giới. Điển hình như các nước đang phát triển, khu bảo tồn thiên nhiên được đưa vào khai thác du lịch không chỉ đem lại lợi ích kinh tế mà còn bảo vệ được hệ sinh thái và những giá trị tự nhiên vốn có. Việc hình thành những loại hình du lịch sinh thái này còn có giá trị giáo dục, nâng cao ý thức của con người trong việc bảo vệ môi trường và ĐDSH.

Hạ Long đang phát triển mạnh về kinh tế. Đây cũng là thế mạnh, động lực để công tác bảo tồn được tiến hành một cách thuận lợi. Nhà quản lý tại đây đang tiến hành phối hợp với nhà khoa học để nghiên cứu ĐDSH một cách hệ thống, giúp người dân đến người quản lý đều hiểu tầm quan trọng của môi trường... Để cân bằng giữa bảo tồn và phát triển thì khoa học chính là nền tảng cho việc phát triển bền vững. Thêm nữa, khai thác hiệu quả ĐDSH và giá trị đặc hữu sinh vật trên Vịnh Hạ Long thành những hoạt động sinh thái chính là cách đem lại lợi nhuận, giá trị bền vững cho những nhà đầu tư, nhà quản lý.

Trong quá trình giám sát, chúng tôi cũng thấy đơn vị chủ quản, nhà đầu tư đã có những dự án phát triển du lịch sinh thái dựa trên sự tôn trọng, bảo tồn giá trị ĐDSH. Đơn cử ở một đảo tôi đến, ngoài việc sử dụng vật liệu, công trình thân thiện, chính vẻ đẹp của hệ sinh thái, đa dạng của động vật, thực vật đặc hữu trên đảo được coi là yếu tố chính tạo lên "hồn", vẻ đẹp của điểm đến. Tại đây, không chỉ có nhiều loài được bảo tồn, việc xây dựng công trình giữa rừng bằng gỗ; giữ nguyên không gian sinh sống của cây cối bằng cách khoét mặt sàn gỗ để cây sinh trưởng bình thường, chứ không cắt bỏ cây... Điều đó tạo sự độc đáo, cảnh quan thân thiện. Giá trị của điểm đến này đang dần được khẳng định. Đó là một ví dụ điển hình, sinh động cho sự cân bằng, hài hòa giữa bảo tồn và phát huy giá trị ĐDSH và nhu cầu phát triển; là cách bảo tồn trở lại phục vụ phát triển nói chung.

- Hạ Long hiện đang phát triển du lịch rất năng động và mạnh mẽ. Vậy liệu việc phát triển có làm ảnh hưởng tới ĐDSH? Việc hài hòa bảo tồn và phát triển sẽ được thực hiện như thế nào?

+ Việc phát triển các hoạt động du lịch sẽ đi kèm với việc xây dựng những công trình phụ trợ, chắc chắn sẽ có tác động đến hệ sinh thái. Thực tế, mọi dự án phát triển đều có báo cáo tác động môi trường. Không chỉ riêng ở Hạ Long mà còn ở rất nhiều nơi, nhà quản lý cũng chưa đủ nguồn lực để giám sát những ảnh hưởng của hoạt động phát triển này đến hệ sinh thái. Chính vì thế để cân bằng giữa việc phát triển kinh tế và bảo tồn thiên nhiên là một "bài toán" rất khó.

Chưa có những nghiên cứu cụ thể nên chưa thể có câu trả lời chính xác cho câu hỏi: Sự phát triển này sẽ tác động ở mức độ nào đến hệ sinh thái? Chính vì thế, chúng tôi, các nhà khoa học, cơ quan chủ quản đang nỗ lực hoàn thiện hệ thống giám sát ĐDSH để có phương án xử lý tốt nhất nếu có sự cố ảnh hưởng đến môi trường tự nhiên. Và sau mỗi chu kỳ phát triển, chúng ta lại có thể rút ra những bài học để tránh những tác động tiêu cực đến hệ sinh thái và ĐDSH.

Tiến sĩ Lưu Hồng Trường cùng các đồng sự tập huấn phần mềm, kỹ thuật thống kê, giám sát các loài thực vật trên Vịnh Hạ Long.

- Chương trình giám sát ĐDSH đem lại lợi ích, ý nghĩa lớn lao cho bảo tồn, phát huy giá trị Di sản. Vậy tại sao không triển khai chương trình này rộng khắp và dài hơi, thưa Tiến sĩ?

+ Như đã nói, việc xây dựng cơ sở dữ liệu, xây dựng hệ thống giám sát là hoạt động có chiến lược. Thông tin khoa học đưa đến tay nhà quản lý để họ ra quyết sách phải dễ hiểu. Chính vì thế yếu tố thời gian là rất quan trọng. Quá trình triển khai thực tiễn trên 5 loài cơ bản chắc chắn sẽ giúp đưa ra những kết luận cụ thể từ đó rút ra những bài học cho việc mở rộng hoạt động giám sát trong tương lai...

Dù qua thực tiễn công viêc, có thể thấy rõ sự quan tâm, tầm nhìn của những nhà quản lý. Tuy nhiên, khó khăn lớn nhất trong việc thực hiện triển khai hệ thống giám sát này chính là yếu tố nguồn lực từ nhân lực, thời gian cho đến kinh phí... Trước mắt, chúng tôi đã tranh thủ đào tạo, tập huấn tại chỗ cho những cán bộ khoa học, kỹ thuật của đơn vị chủ quản về phương pháp luận (thiết kế hoạt động giám sát), hoạt động thực địa cho đến công việc văn phòng... bằng cách cung cấp quy trình, phương pháp thống kê, giám sát, phần mềm... để tạo lập cơ sở dữ liệu, hỗ trợ đắc lực các hoạt động cụ thể sau này.

- Trân trọng cảm ơn Tiến sĩ!

Tạ Quân (Thực hiện)