"Biến học tập thành sân chơi để học sinh thoải mái sáng tạo"

Được đánh giá cao bởi sự mới mẻ, hấp dẫn trong cách triển khai, đề tài “Trại trải nghiệm khoa học cuối tuần cho học sinh tiểu học và trung học cơ sở” do thầy giáo Phạm Tiến Dũng, Phó Hiệu trưởng Trường THCS Minh Khai (TP Hạ Long) là Trưởng nhóm đề tài đã được trao giải Ba trong Cuộc thi Sáng tạo dịch vụ tỉnh Quảng Ninh lần thứ I, năm 2016-2017.

Anh Dũng chia sẻ: Năm học 2015-2016, Bộ Giáo dục và Đào tạo có chủ trương triển khai các hoạt động trải nghiệm sáng tạo cho học sinh. Đến thời điểm hiện nay, hầu hết các trường tiểu học, THCS đều đã thực hiện nội dung này, tuy nhiên, các hoạt động còn một số hạn chế. Là người công tác trong ngành, tự nhận thấy học sinh có đầy đủ trí tuệ, tư duy nhạy bén nhưng chỉ thiếu môi trường để phát triển kỹ năng, chúng tôi đã nảy ra ý tưởng về trại trải nghiệm khoa học cuối tuần cho học sinh tiểu học và THCS.

- Thưa anh, đâu là lý do khiến anh ấp ủ triển khai đề tài “Trại trải nghiệm khoa học cuối tuần cho học sinh tiểu học và THCS”?

+ Là một thầy giáo đã có 15 năm công tác, qua quá trình dạy học và quản lý giáo dục, tôi nhận thấy nội dung chương trình cho học sinh phổ thông còn nặng tính lý thuyết. Do những hạn chế về nguồn lực, việc dạy học trong nhà trường còn khoảng cách lớn giữa lý thuyết và thực tiễn. Học sinh chưa ứng dụng được tri thức vào các tình huống cụ thể trong cuộc sống, các yếu tố khoa học của bộ môn, các quy trình thao tác và kĩ thuật chưa được chú trọng, dẫn đến học sinh chỉ "học" nhưng kém về “hành”, không linh hoạt trong lao động và thực tiễn.

Trong thực tế cuộc sống, chúng ta có thể dễ dàng bắt gặp hình ảnh học sinh trung học không biết làm việc nhà: Bóng điện hỏng không biết thay; xe đạp tuột xích, xì hơi, hỏng phanh không biết sửa, không biết tự phục vụ bản thân, nấu những món ăn đơn giản.... Thật ra, những thứ đơn giản đó học sinh đều đã được học về nguyên lý trên lớp nhưng thực tế không giải quyết được. Vậy học sinh sẽ trở thành người lao động như thế nào? Bước ra cuộc sống ra sao? Như ta biết, một trong các trụ cột của giáo dục mà UNESCO nêu ra là: “Học để làm”. Việc đó cực kì quan trọng. Nếu ta không tập cho học sinh từ nhỏ, đến khi trưởng thành, họ sẽ không hòa nhập hoặc hòa nhập rất chậm với cuộc sống lao động của xã hội, đặc biệt trong bối cảnh cách mạng công nghiệp 4.0 hiện nay. Tháng 10/2017, tôi cùng đồng sự quyết tâm thực hiện đề tài này.

Học sinh trải nghiệm học tập các môn khoa học qua mô hình thực tế tại Trung tâm Khoa học - Giáo dục Kidscode Hạ Long.

- Tại sao anh lại quyết định chọn các em trong độ tuổi tiểu học và THCS để thực hành phương pháp học tập mới mẻ này?

+ Các em học sinh từ lớp 3 đến hết lớp 9 đang ở độ tuổi đam mê khám phá và trải nghiệm thực tế. Giáo dục kỹ năng cần thiết trong cuộc sống tạo ra niềm đam mê khám phá và sự say mê nghiên cứu khoa học chính là tiền đề để các em có hành trang tri thức vững chãi nhất bước vào cuộc đời. Do đó chúng tôi lựa chọn các em ở lứa tuổi này.

- Anh đã lựa chọn hướng đi và mục tiêu của chương trình như thế nào?

+ Chúng tôi mong muốn tạo ra một môi trường giáo dục, dạy học vượt ra khỏi khuôn viên trường học về mặt không gian thông qua các hoạt động tập thể; giúp học sinh có cảm hứng khi được tiếp cận các phương pháp, nội dung và cách tổ chức dạy học mới. Thông qua các chủ đề khoa học hấp dẫn, chúng tôi giúp học sinh tiếp cận những thành tựu khoa học, công nghệ mới nhất, là điều kiện hiện đang bị hạn chế bởi nguồn tài liệu dạy học trong trường. Cuối cùng, mong muốn lớn nhất của chúng tôi là triển khai phương pháp giáo dục STEM, học thông qua thực làm để từng bước hình thành và phát triển năng lực cho học sinh.

- Vậy STEM chính là một trong những nội dung cốt lõi của đề tài này. Anh có thể chia sẻ về phương pháp giáo dục mới mẻ này được không?

+ STEM là viết tắt của Khoa học (Science), Công nghệ (Technology), Kỹ thuật (Engineering) và Toán học (Mathematics), là một mô hình giáo dục đã được triển khai tại nhiều nước... Trong đó, giảng dạy tích hợp bốn lĩnh vực Khoa học, Công nghệ, Kỹ thuật và Toán học theo nguyên tắc giảng dạy thông qua thực hành, trên những thí nghiệm thiết thực và sinh động có thể ứng dụng ngay trong thực tiễn đời sống thường ngày. Đồng thời rèn luyện những kỹ năng cần thiết như: Tư duy phản biện, làm việc nhóm, hợp tác, thuyết trình.

Giáo dục STEM đưa trải nghiệm sáng tạo vào trong quá trình học tập. Học sinh được học trên cơ sở dự án, được giao nhiệm vụ theo từng dự án, từ đó phát huy tối đa khả năng tư duy sáng tạo và ứng dụng các kiến thức đã học để hoàn thành nhiệm vụ. Bên cạnh kiến thức khoa học, học sinh cũng được thấm dần các thói quen tư duy, nhìn nhận và đánh giá hiện tượng, sự kiện một cách khoa học, lôgic. Ngoài ra, những kỹ năng hợp tác, chia sẻ, trình bày cũng được tích hợp trong suốt quá trình học tập. Khi phương pháp này được áp dụng rộng rãi trong nhà trường sẽ tạo điều kiện cho học sinh tiếp cận kiến thức theo một hướng đa chiều hơn.

- STEM là hình thức giáo dục kết hợp các môn học tự nhiên vốn khô khan. Vậy các anh làm gì để tránh nhàm chán, hấp dẫn học sinh?

+ Đúng vậy, điều này vô cùng quan trọng. Trước hết, để đưa STEM về với Quảng Ninh, chúng tôi mua bản quyền nội dung từ Học viện sáng tạo S3. Trực tiếp Tiến sĩ Đặng Văn Sơn, giảng viên Đại học Khoa học tự nhiên (ĐH Quốc gia Hà Nội), một trong những người đầu tiên đưa chương trình này về Việt Nam, hướng dẫn giáo viên Hạ Long cùng nắm bắt phương pháp này. Chúng tôi cũng tập trung một nhóm giáo viên có chung sự quan tâm, say mê và có khả năng đồng thời liên kết, hợp tác với Trung tâm Khoa học - Giáo dục Kidscode Hạ Long, đơn vị có nguồn lực, kinh nghiệm triển khai các hoạt động này. Để có không gian, địa điểm hấp dẫn, chúng tôi đã lựa chọn địa điểm và được sự hỗ trợ của Vườn ươm tài năng Talinpa ở Tuần Châu do Giáo sư Ngô Bảo Châu sáng lập, để tổ chức các hoạt động.

Học sinh trải nghiệm làm tên lửa nước trong giờ học về các nguyên lý vật lý tại Vườn ươm tài năng Talinpa ở Tuần Châu. Ảnh: Tiến Dũng

Học sinh vốn đã chịu nhiều áp lực từ chương trình học tập. Đưa STEM vào giáo dục, chúng tôi định hướng cho các em tự do tìm hiểu sáng tạo và trên hết là ứng dụng những kiến thức đã học, biến học tập thành một sân chơi, nơi các em được thoải mái sáng tạo, tiếp cận khoa học, kiến thức dưới dạng các trò chơi, chế tạo... Đơn cử, cũng giảng dạy về vật lý (âm thanh, ánh sáng…), chúng tôi hướng dẫn học sinh chơi và sáng tạo máy trộn màu ánh sáng, thí nghiệm với cầu vồng; thiết kế nhà chống động đất, đường thả bi… Ngoài ra, chúng tôi còn thí điểm sử dụng Giáo dục STEM - Robotics và trí tuệ nhân tạo với robot để tạo sự sinh động của hoạt động.

- Anh có thể cho biết hướng phát triển của hình thức giáo dục này trong thời gian tới?

+ Trong thời gian tới, chúng tôi sẽ triển khai nhân rộng mô hình này đến các huyện, thị xã, thành phố của Quảng Ninh, Hải Phòng, Hải Dương; có thể thu gọn lại để chuyển giao cho các nhà trường tự làm nếu họ đảm nhận được; kết hợp với các tour du lịch để tạo ra sản phẩm “Du lịch kết hợp với tìm hiểu văn hóa - khoa học - giáo dục”. Đồng thời, chúng tôi phát triển trải nghiệm cho học sinh theo định hướng nghề nghiệp, nghĩa là cho học sinh đi trải nghiệm thực tế một nghề nào đó, giúp học sinh bước đầu có định hướng nghề nghiệp, góp phần thực hiện nhiệm vụ hướng nghiệp và phân luồng học sinh.

- Xin cảm ơn anh!

Tạ Quân (Thực hiện)