"Quảng Ninh có những bước đi tiên phong, quyết tâm hành động vì môi trường"

Bà Bùi Thị Thu Hiền - Điều phối viên quốc gia Chương trình Biển và vùng bờ của Tổ chức Bảo tồn thiên nhiên quốc tế (IUCN). Trong những năm qua, bà Hiền cùng với IUCN, Ban Quản lý Vườn quốc gia Bái Tử Long, chính quyền và nhân dân xã Minh Châu (huyện Vân Đồn) đã triển khai nhiều hoạt động bảo tồn rùa biển, bảo vệ trứng rùa, cứu hộ rùa mẹ..., góp phần cứu rùa biển khỏi nguy cơ tuyệt chủng.

Phóng viên Báo Quảng Ninh Cuối tuần đã có cuộc trò chuyện với bà Bùi Thị Thu Hiền về những hoạt động bảo vệ môi trường tại Quảng Ninh.

Bà Bùi Thị Thu Hiền - Điều phối viên quốc gia chương trình biển và vùng bờ của Liên minh Bảo tồn thiên nhiên quốc tế (IUCN).

- Thưa bà, tại sao bà và IUCN lại chọn Vườn Quốc gia Bái Tử Long để thực hiện những dự án về môi trường của mình?

+ Chúng tôi chọn nơi đây bởi chúng tôi có rất nhiều kinh nghiệm và kỷ niệm khó quên ở Minh Châu, vùng lõi Vườn Quốc gia Bái Tử Long khi thực hiện chương trình bảo tồn rùa biển. Gần đây, chúng tôi nhận thấy rác thải nhựa trên biển không chỉ ở Minh Châu mà ở các vùng biển nước ta nói chung đã quá nhiều và đang gây hại rất lớn cho các loài sinh vật biển. Từ thực tế đó, chúng tôi luôn trăn trở rằng phải làm gì đây để hạn chế rác thải trên biển. Do đó, chúng tôi đã tích cực thực hiện các chương trình giáo dục cộng đồng về bảo vệ môi trường biển.

Tuy nhiên, lượng rác thải xả ra biển vẫn còn rất nhiều. Tôi đặt câu hỏi nguyên do ở đâu và tiếp tục kêu gọi các tình nguyện viên tham gia sáng tác các tác phẩm nghệ thuật từ rác thải biển. Đây là cách thức mới để chúng tôi kêu gọi người dân và du khách hãy ý thức rằng chính chúng ta đã xả ra biển một lượng rác thải rất lớn như thế này. Chúng ta cần phải thu gom lại để xử lý hay phân loại rác, bỏ rác đúng nơi quy định. Những việc làm ấy sẽ giúp cho môi trường biển thêm sạch hơn…

- Bà có ấn tượng gì về những lần đến Quảng Ninh thực hiện dự án của mình?

+ Thực ra, chúng tôi đã đến Minh Châu rất nhiều lần làm các chương trình giáo dục môi trường cho cộng đồng, học sinh, làm việc với chính quyền địa phương, với thanh niên ở xã đảo Minh Châu. Ngoài Vân Đồn, chúng tôi còn quan tâm đến Cô Tô. Năm ngoái, sau khi có thông tin Cô Tô phát hiện thêm một ổ trứng rùa tại thôn I, xã Thanh Lân, chúng tôi cũng đã về xem xét kỹ thuật và kết hợp tài trợ kinh phí cho nhóm tình nguyện viên mở lớp tập huấn nhằm nâng cao nhận thức và trách nhiệm trong công tác tuyên truyền, bảo tồn rùa biển cho các đơn vị bộ đội và cộng đồng, ngư dân huyện đảo Cô Tô.

Tôi rất yêu Vườn Quốc gia Bái Tử Long vì nó rất đẹp, đẹp một cách nguyên sơ. Tôi đến Bái Tử Long từ năm 2006. Vì kinh phí của Tổ chức không nhiều nên chúng tôi chỉ có thể đến những nơi mà mình cảm thấy công việc của mình có ý nghĩa và người địa phương nhiệt tình. Dù gần đây, chúng tôi không gặp rùa lên Minh Châu đẻ trứng nữa nhưng những hoạt động phối hợp với Vườn Quốc gia Bái Tử Long thì vẫn được chúng tôi duy trì thường xuyên và đều đặn.

Rác thải từ biển đã được các tình nguyện viên thu gom về, sáng tạo thành tác phẩm nghệ thuật.

- Bà có cho rằng, Bái Tử Long có rất nhiều điểm đặc biệt cần quan tâm nghiên cứu?

+ Tổ chức của chúng tôi có chức năng tư vấn về kỹ thuật cho UNESCO về các khu di sản trên thế giới. Trước kia, chúng tôi làm việc ở Vịnh Hạ Long, hỗ trợ cho Hạ Long xây dựng di sản thiên nhiên thế giới nối dài sang Bái Tử Long, Cát Bà. Với hệ sinh thái không có ranh giới địa bàn hành chính huyện, tỉnh mà là một vẻ đẹp toàn vẹn. Nói đến vẻ đẹp của Vịnh Hạ Long không thể không nhắc đến Bái Tử Long. Bái Tử Long giống Hạ Long ở chỗ có nhiều đảo đá vôi nhưng lại còn hơn Vịnh Hạ Long ở chỗ có cả đảo đất, có nhiều rừng. Vậy thì tại sao mình lại không quan tâm đến nó…

- Bà có nhắc nhiều đến việc bảo vệ loài rùa biển. Vậy rùa biển có vị trí như thế nào trong hệ sinh thái biển?

+ Chúng tôi thường gọi rùa biển là loài động vật chỉ thị. Nghĩa là, nơi nào có rùa biển thì hệ sinh thái ở đó rất trong lành, bởi rùa thường hay đến những nơi có nguồn lợi thủy sản cao, chất lượng nước tốt. Môi trường ở đó chắc chắn được đảm bảo. Vì vậy, chúng tôi kêu gọi bảo vệ rùa biển cũng chính là bảo vệ môi trường biển đảo khu vực đó. Dùng rùa biển để mọi người dễ thấy nhất bởi ai cũng có thể hình dung ra. Tôi ví dụ, nếu lấy rạn san hô làm đối tượng tiêu biểu thì không phải ai cũng nhìn thấy san hô bởi nó ở sâu dưới nước.

Trước đây, rùa lên bãi đẻ rất nhiều. Vùng này còn xuất hiện loài đồi mồi cực hiếm trên thế giới, ít gặp nhưng rất đáng quan tâm. Về số lượng, chúng tôi chưa có được con số thống kê chính xác. Theo nghiên cứu, mỗi năm ước tính gặp khoảng 2 hoặc 3 con đồi mồi. Nhưng theo các bản thống kê mà chúng tôi phỏng vấn ngư dân địa phương thì từ sau năm 2000, mỗi năm có khoảng 10 ổ trứng được rùa đẻ ở Vườn Quốc gia Bái Tử Long. Số lượng không nhiều nhưng đã khẳng định rằng rùa biển vẫn quay lại Bái Tử Long.

Số lượng rùa ít đi cũng cảnh báo chúng ta rằng rùa bị bắt rất nhiều ngay từ khi mới đẻ ra đến khi trưởng thành nên chưa kịp quay lại. Hệ thống đánh bắt hải sản dày đặc trên biển cũng là những chiếc bẫy vô cùng nguy hại để bắt rùa, ngăn cho rùa không có cơ hội được quay trở lại. Rùa sinh sống, kiếm ăn ở khu vực Bái Tử Long nghĩa là chúng đã được sinh ra cách đây độ chừng 10 năm hoặc có thể là 20 năm rồi.

Loài rùa biển đang đứng trước nguy cơ bị tận diệt. Nhiều mối đe dọa lớn đến loài này như mất bãi đẻ do hoạt động của con người; mất trứng; ô nhiễm và rác thải trên biển, nguy hại nhất là túi nilon... Vì vậy, chúng đang rất cần được bảo vệ. Qua việc bảo vệ rùa biển, chúng ta sẽ bảo vệ được những hệ sinh thái khác của biển.

Bà Hiền (bên phải) cùng lực lượng chức năng của huyện Vân Đồn và Ban Quản lý Vườn quốc gia Bái Tử Long thu gom rác ở bãi biển xã Minh Châu.

- Có nhà khoa học đề xuất xây dựng ở Bái Tử Long một công viên địa chất gắn với bảo tồn sinh thái và phát triển. Bà nghĩ sao về đề xuất này?

+ Tôi mong rằng nếu chúng ta xây được thì chúng ta hãy giữ cho được. Ai cũng muốn có thật nhiều danh hiệu nhưng xây được mà không giữ được sự vẹn toàn sinh học của nó thì danh hiệu cũng chẳng để làm gì. Để kêu gọi du lịch ư? Cũng tốt thôi nhưng việc đầu tiên của Vườn Quốc gia Bái Tử Long không phải là du lịch mà là bảo tồn sự đa dạng sinh học cho hôm nay và cả thế hệ mai sau. Nếu công viên địa chất mà làm tốt được một quy chế bảo tồn vườn quốc gia thì rất tốt và nên làm. Vườn Quốc gia Cát Bà cũng vậy, họ cũng muốn có danh hiệu khu dự trữ sinh quyển, sắp tới còn đề xuất di sản thiên nhiên thế giới, còn trước đây đã từng đề xuất là công viên địa chất. Vườn Quốc gia Bái Tử Long vừa là vườn quốc gia đồng thời cũng là Vườn Di sản ASEAN. Đấy cũng đã là những cơ chế tốt để dựa vào quản lý cho thật tốt rồi…

- Không chỉ quan tâm đến Bái Tử Long, tỉnh Quảng Ninh đã kiên quyết trong việc bảo vệ nguồn lợi thủy, hải sản trên cả vùng biển hàng trăm cây số của mình. Tỉnh đã cấm đánh bắt theo hình thức tận diệt, lựa chọn chủ đề công tác năm 2018 là “Bảo vệ và nâng cao chất lượng môi trường tự nhiên”. Từ góc độ chuyên môn, bà nhìn nhận về vấn đề này như thế nào?

+ Chúng tôi rất mừng khi Quảng Ninh lựa chọn chủ đề năm và thực hiện bảo vệ nguồn lợi thủy sản như vậy. Liên quan đến việc bảo vệ môi trường thì năm nay, cả nước và thế giới đã rất quan tâm, cố gắng chống lại vấn nạn rác thải nhựa. Việt Nam của chúng ta đứng thứ tư trên thế giới về lượng rác thải nhiều nhất đổ ra đại dương. Đấy là lý do mà Bộ Tài nguyên và Môi trường chọn Quảng Ninh đăng cai những sự kiện môi trường, bảo vệ đại dương của năm 2018.

Việt Nam đã bị EU rút thẻ vàng về đánh bắt hải sản nên chúng ta mới nhận ra vấn nạn đánh bắt tận diệt. Tôi mong tỉnh nào cũng như Quảng Ninh, ngoài việc làm theo những chương trình chung thì cần phải có giải pháp mạnh mẽ và quyết liệt để giải quyết tận gốc rễ vấn nạn. Quảng Ninh hành động và đưa thành chương trình công tác năm là rất đáng hoan nghênh và đáng để cho các địa phương khác đến tham khảo, học tập.

- Cảm ơn bà về cuộc trò chuyện này!

Phạm Học (Thực hiện)