Xử lý rác thải, nước thải: Còn nhiều thách thức

Trong những năm gần đây, tốc độ đô thị hóa của Quảng Ninh rất nhanh, tỷ lệ đô thị hóa trên 64%, thuộc nhóm cao nhất cả nước. Đi cùng với đó, Quảng Ninh đang phải đối mặt với nhiều thách thức trong giải quyết vấn đề môi trường, nhất là công tác xử lý nước thải tại các đô thị khi mà hệ thống thu gom, xử lý nước thải chưa đồng bộ; ý thức của công dân, các tổ chức và doanh nghiệp chưa cao... Với chủ đề năm 2018 là “Bảo vệ và nâng cao chất lượng môi trường tự nhiên”, một lần nữa khẳng định quan điểm và quyết tâm của tỉnh trong việc giải quyết tốt vấn đề môi trường...

Nguy cơ hiện hữu

Một chiều cuối tháng 5/2018, trời nắng nóng như đổ lửa, rãnh thoát nước thải hở nằm trong khu đô thị Cao Xanh - Hà Khánh, TP Hạ Long, bốc mùi hôi thối nồng nặc. Dòng nước đen ngòm chảy qua miệng ống cống nhỏ đường kính chưa đầy 1 mét rồi xả thẳng ra mặt đất, tạo thành những dòng nước đen nổi bọt, chảy xuống mé biển khu vực Vựng Đâng. Cách đó không xa là bãi tắm tự phát với hàng trăm người dân đổ xuống tắm để “hạ nhiệt” trong những ngày hè oi bức. Tìm hiểu chúng tôi được biết, dòng nước thải trên là nước thải sinh hoạt của các hộ dân và từ khu chợ Sa Tô. Mục sở thị thêm hệ thống cống, rãnh thoát nước thải ở một số khu dân cư khác trên địa bàn TP Hạ Long, phóng viên đều ghi nhận chung tình trạng nước ứ đọng, đen ngòm và bốc mùi hôi thối nồng nặc.

Một lãnh đạo phường Cao Xanh cho biết: “Chẳng riêng gì Cao Xanh mà hầu hết các phường của Hạ Long đều chung tình trạng này. Nguyên nhân là các phường đều chưa được đầu tư hệ thống thu gom, xử lý nước thải trước khi chảy ra môi trường. Chúng tôi đang chờ dự án cải thiện môi trường nước TP Hạ Long có sử dụng nguồn vốn ODA của Chính phủ Nhật Bản sắp được triển khai trong năm tới đây”.

Rãnh thoát nước thải nằm trong khu đô thị Cao Xanh - Hà Khánh, TP Hạ Long. Ảnh: Khánh Giang

Đúng như lời khẳng định của vị lãnh đạo đó, ở các hồ điều hòa trên địa bàn phường Hùng Thắng và Bãi Cháy, nơi tiếp nhận nước thải từ hoạt động phát triển kinh tế, xã hội, dân sinh của phường Hùng Thắng, Bãi Cháy và một phần từ phường Hà Khẩu, Giếng Đáy, bằng cảm quan cũng cho thấy, nước trong hồ có màu đen đục, rác thải dạt bên bờ hồ đã dẫn đến tình trạng cá chết kéo dài. Kết luận của cơ quan chức năng cũng đã xác định, nước trong hồ có một số thông số cao hơn quy chuẩn cho phép, có nguồn gốc từ nước thải sinh hoạt. Chẳng hạn như: BOD₅ (biểu thị giá trị nồng độ oxy hòa tan trong nước, lượng chất hữu cơ dễ phân hủy hay mật độ vi sinh vật trong nước) vượt từ 2,4-2,48 lần; COD (lượng oxy cần thiết để oxy hoá các hợp chất hoá học trong nước) vượt từ 1,9 đến 3 lần và NH₄⁺ (Amoni-loại chất nếu tồn tại trong nước vượt quá tiêu chuẩn cho phép, có thể chuyển hóa thành các chất gây ung thư và bệnh nguy hiểm khác) vượt từ 1,82 đến 3,74 lần. Nước hồ có biểu hiện bị phú dưỡng (biểu hiện nguồn nước bị ô nhiễm do dư thừa các chất dinh dưỡng, ảnh hưởng đến sự cân bằng sinh học của nước).

[links(left)]

Tình trạng nước thải xả thẳng xuống ao, hồ, sông, suối diễn ra khá phổ biến. Theo kết quả quan trắc môi trường quý III, IV năm 2017 của Sở Tài nguyên và Môi trường, tại một số suối, kênh mương tiếp nhận nước thải sinh hoạt trên địa bàn đô thị có dấu hiệu ô nhiễm môi trường, một số thông số cao hơn quy chuẩn cho phép. Đơn cử, kết quả quan trắc tại sông Sinh (TP Uông Bí) cho thấy hàm lượng NH₄⁺ vượt khoảng 2,1 lần. Tại sông Uông (TP Uông Bí), hàm lượng NH₄⁺ vượt từ 1,2 - 2,03 lần. Suối Moong, Cọc 6 (TP Cẩm Phả) có dấu hiệu ô nhiễm chất sắt (Fe) và chất rắn lơ lửng (TSS), hàm lượng TSS vượt từ 2,9-3,1 lần. Còn tại khu vực TP Hạ Long, suối Hà Lầm có hàm lượng Fe vượt từ 1,5-1,53 lần; suối Lại có hàm lượng Fe vượt từ 1,5-1,55 lần, hàm lượng Coliform vượt từ 1,1-1,15 lần. Ngoài ra, các sông, suối trên địa bàn các địa phương có hoạt động khai thác than, vào mùa mưa vẫn bị ảnh hưởng của nước thải mỏ gây đục, nhiều bùn đất và than rửa trôi, hàm lượng TSS tuy có xu hướng giảm so với các năm trước nhưng vẫn vượt giới hạn cho phép.

Cống thoát nước (khu 7, phường Cao Xanh, TP Hạ Long) từ Cầu 1 đổ thẳng ra biển. Ảnh: Khánh Giang

Nhiều bất cập

Trên thực tế, toàn tỉnh hiện mới có duy nhất TP Hạ Long được đầu tư xây dựng 5 trạm xử lý nước thải sinh hoạt bằng công nghệ sinh học với tổng công suất 17.277m³/ngày đêm. Theo đó, khối lượng nước thải đưa về xử lý khoảng 12.200m³/ngày, đạt từ 40-100% so với tổng công suất các trạm, đạt tỷ lệ xử lý khoảng 45% tổng lượng nước thải sinh hoạt phát sinh trên địa bàn.

Qua kiểm tra của cơ quan chức năng cuối năm 2017, công tác thu gom, xử lý nước thải tại một số khu đô thị của TP Hạ Long đạt thấp; tỷ lệ các hộ thoát nước, nhà hàng khách sạn, kinh doanh dịch vụ, rửa xe... trong lưu vực thu gom nước thải đã đấu nối và ký hợp đồng đấu nối chưa cao, nhất là tại các khu đô thị ven biển Cột 5 - Cột 8, khu đô thị ven biển Cột 5 - Cột 8 mở rộng và khu đô thị lấn biển Vựng Đâng...

Còn tại các địa phương khác như Móng Cái, Uông Bí, Cẩm Phả, do chưa có hệ thống xử lý nước thải tập trung, nước thải chỉ được xử lý sơ bộ tại các bể tự hoại của các gia đình trước khi xả ra cống chung. Điển hình như TP Uông Bí mới chỉ có khoảng 66% tổng số hộ gia đình trong thành phố có bể tự hoại. Trong 6 tháng đầu năm 2018, chỉ tính riêng Sở Tài nguyên và Môi trường đã tiến hành thanh, kiểm tra đối với 48 tổ chức, xử lý 15 nguồn tin nóng phản ánh có liên quan đến hành vi xả thải trái phép gây ô nhiễm môi trường. Qua kiểm tra đã lập biên bản và trình cấp có thẩm quyền xử lý đối với 17 tổ chức, tổng mức xử phạt trên 2,3 tỷ đồng…

Lấy mẫu kiểm tra chất lượng xử lý nước thải tại Trạm xử lý nước thải phường Bãi Cháy (TP Hạ Long). Ảnh: Thanh Hoa

Một bất cập nữa là, hiện nay hệ thống thoát nước ở các đô thị trên địa bàn tỉnh chủ yếu là thoát nước chung gồm thu gom cả nước mưa và nước thải. Do vậy, việc tách, thu gom, đấu nối hệ thống thoát nước thải tại các khu dân cư hiện rất khó khăn. Ngoài ra, do đặc điểm địa hình một bên là núi, một bên là biển, độ dốc lớn, dân cư phân tán nên việc bố trí hệ thống mạng lưới đường ống thu gom nước thải phức tạp, phải bố trí đường ống nhiều, đồng thời phải bố trí các công trình phụ trợ như giếng bơm chuyển bậc, đường ống áp lực...

Không chỉ bất cập về hạ tầng thoát nước thiếu đồng bộ, việc thu hút nhà đầu tư vào lĩnh vực này còn rất hạn chế dẫn đến tình trạng thiếu nguồn lực tài chính để đầu tư xây dựng, duy tu, bảo dưỡng các công trình thoát nước và xử lý nước thải. Nguyên nhân được chỉ ra do giá xử lý nước thải hiện nay tương đối thấp, đặc thù hoạt động thoát nước và xử lý nước thải là dịch vụ công ích đô thị khó thu hồi vốn nên không thể kêu gọi đầu tư từ khu vực tư nhân mà chủ yếu dựa vào nguồn vốn ngân sách và vốn vay ODA.

Một số hình ảnh rác thải tràn ngập trên địa bàn TP Hạ Long:

Rác thải bị quá tải tại khu vực chân cầu Bãi Cháy, phường Yết Kiêu. Ảnh: Khánh Giang

Người dân dỡ túi ni lon mắc vào chân vịt của tàu. Ảnh: Khánh Giang

Rác thải được thu gom, đốt tại khu vực cảng thuỷ sản, bến tầu cũ gần chợ Hạ Long I. Ảnh: Khánh Giang

Nước thải đen ngòm từ chợ Hạ Long I xả trực tiếp ra biển. Ảnh: Hoàng Quỳnh

Rác thải tập trung tại khu Cầu 1, phường Cao Xanh. Ảnh: Khánh Giang

Cẩm Nang - Thanh Hoa - Hoàng Quỳnh