Gian nan "cuộc chiến" chống nghèo

Ba Chẽ là địa phương có tỷ lệ hộ nghèo cao thứ hai trong tỉnh (sau huyện Bình Liêu). Để giúp các hộ sớm vươn lên thoát nghèo bền vững, hằng năm huyện đều ưu tiên nguồn lực lớn hỗ trợ công tác giảm nghèo. Tuy nhiên hiện nay, không ít hộ nghèo ở Ba Chẽ lại không muốn thoát nghèo và muốn “đeo danh” hộ nghèo lâu dài. Tâm lý bằng lòng với cuộc sống thực tại, trông chờ vào hỗ trợ của Nhà nước và địa phương, là những rào cản khiến “cuộc chiến” chống nghèo tại địa phương vốn đã khó nay càng thêm khó…

[links()]

Chuyện ở Khe Vang

Thôn Khe Vang nằm cách xa trung tâm xã Đồn Đạc hơn 20 cây số. Cả thôn có 53 hộ, với 100% là đồng bào dân tộc Dao. Hiện tại, thôn có 51/53 hộ nghèo, cận nghèo (trong đó, hộ nghèo chiếm 45 hộ).

Theo Bí thư Chi bộ kiêm Trưởng thôn Khe Vang, anh Triệu A Hai, mặc dù thôn đã được Nhà nước hỗ trợ làm đường, kéo điện từ rất sớm nhưng nhiều năm nay, Khe Vang vẫn bị liệt vào danh sách những thôn khó khăn nhất của Ba Chẽ. Nguyên nhân được lý giải là do các hộ dân thiếu đất canh tác. Diện tích đất nông nghiệp ít, mỗi hộ chỉ được 1-2 sào, bà con cấy lúa 2 vụ nhưng chẳng đủ ăn, phải đong gạo từng bữa. Nguồn tài nguyên lớn nhất là đất lâm nghiệp nhưng mới chỉ có ½ số hộ được giao rừng sản xuất. Hộ nào nhiều được giao 2-3ha, ít được 1ha (chủ yếu trồng cây keo).

Công việc thiếu tính ổn định, lại có nhiều hỗ trợ của Nhà nước nên ở Khe Vang, từ lâu, không hộ nào có "khái niệm" thoát nghèo. Bởi người dân cho rằng, nếu thoát khỏi diện nghèo sẽ không được nhận các chương trình hỗ trợ của Nhà nước nữa. Tâm lý ỷ lại, không muốn thoát nghèo ngay từ trong nếp nghĩ khiến công cuộc xóa nghèo của thôn gần như lâm vào bế tắc, giai đoạn 2016-2017, thôn chỉ có 2 hộ thoát nghèo. Nhưng theo anh Triệu A Hai, những hộ này cũng không mấy bằng lòng với việc được thoát nghèo của mình, thậm chí còn "trăn trở", mong muốn được tái nghèo.

Mặc dù đã đủ điều kiện thoát nghèo nhưng gia đình ông Triệu Quay Hẻng, thôn Khe Vang vẫn muốn làm đơn xin chính quyền cho vào diện nghèo để được nhận hỗ trợ...

Gần đây nhất là trường hợp hộ gia đình ông Triệu Quay Hẻng. Theo kết quả rà soát đánh giá hộ nghèo cuối năm 2017, gia đình ông Triệu Quay Hẻng là hộ duy nhất trong thôn đủ điều kiện để thoát nghèo. Cả hai vợ chồng ông Hẻng đều trong độ tuổi lao động. Ngoài ra, gia đình ông còn sở hữu 3ha rừng keo, 3.000 gốc quế. Tuy nhiên, gia đình ông một mực không đồng ý vì cho rằng hộ gia đình mình vẫn còn nghèo hơn nhiều gia đình khác trong thôn. Thậm chí, theo ông Hẻng, thời gian tới ông sẽ làm đơn xuống xã để xin lại vào diện nghèo…

Vì tâm lý chung sợ thoát nghèo giống như gia đình ông Triệu Quay Hẻng nên năm nào cũng vậy, dịp bình xét hộ nghèo cuối năm của thôn Khe Vang luôn “nóng”. Hầu hết những hộ được bình xét thoát khỏi diện nghèo và cận nghèo lẽ thường tình phải vui mừng, phấn khởi nhưng ngược lại họ lại tỏ ra bất bình với kết quả đó. Lối suy nghĩ lạc hậu, bằng lòng với cuộc sống hiện tại, ý thức vươn lên thoát nghèo thấp khiến cuộc sống của bà con nơi đây không thoát khỏi vòng luẩn quẩn với cái nghèo đeo bám.

“Ý thức thoát nghèo của bà con trong thôn vẫn còn rất nhiều hạn chế. Hầu hết các hộ đều sợ thoát nghèo, tìm mọi cách trốn tránh để được liệt vào danh sách hộ nghèo, cận nghèo. Bà con sợ nếu thoát khỏi diện nghèo sẽ không được nhận hỗ trợ của Nhà nước nữa. Ngày Tết, lễ sẽ không được nhận quà. Lũ trẻ đi học phải đóng học phí còn người già ốm đau đi viện không được miễn giảm các khoản viện phí nữa… Cứ thế bao năm nay bài toán thoát nghèo ở Khe Vang xoay vòng luẩn quẩn thoát nghèo rồi lại tái nghèo. Năm 2018, thôn chỉ dám đăng ký 4 hộ thoát cận nghèo nhưng e rằng khó hoàn thành mục tiêu” - Bí thư Chi bộ kiêm Trưởng thôn, anh Triệu A Hai cho biết.

Hỗ trợ "cần câu" hay "con cá"?

Câu chuyện sợ thoát nghèo ở thôn Khe Vang chỉ là một trong số nhiều ví dụ tại huyện Ba Chẽ, qua đó cho thấy “cuộc chiến” chống nghèo ở địa phương đang gặp phải nhiều khó khăn. Theo số liệu thống kê của huyện, tổng số hộ nghèo đầu năm 2017 qua rà soát là 1.350 hộ; hộ cận nghèo là 836 hộ (huyện có 5.284 hộ). Kết quả rà soát hộ nghèo cuối năm 2017, huyện có 366 hộ thoát nghèo (giảm 27,1%). Số hộ thoát cận nghèo là 334 hộ, giảm 40%. Tuy nhiên, năm 2017 tỷ lệ hộ nghèo, cận nghèo phát sinh và tái nghèo của huyện lên đến 353 hộ (trong đó, cận nghèo phát sinh 296 hộ). Từ những con số trên cho thấy, công cuộc xóa đói, giảm nghèo của huyện Ba Chẽ vẫn chưa thực sự được bền vững.

Năm 2014, gia đình ông Đặng Minh Huế, thôn Nam Hả Trong, xã Nam Sơn thoát khỏi diện nghèo, nhưng 3 năm sau gia đình ông lại tái nghèo trở lại.

Như trường hợp hộ gia đình ông Đặng Minh Huế, thôn Nam Hả Trong, xã Nam Sơn, năm 2014 đã thoát khỏi diện hộ nghèo. Thế nhưng, đến năm 2017, do vợ chồng ông ốm đau triền miên, không có việc làm, thu nhập trang trải cuộc sống khiến gia đình ông tiếp tục bị tái nghèo trở lại. Ông Huế cho biết: "Tôi nghĩ, tỉnh không nên tập trung hỗ trợ cho vài ba con lợn, con gà để các hộ nghèo chăn nuôi, bởi thực tế đây chỉ là giải pháp tạm thời. Về lâu dài, mô hình chưa thể tạo kế sinh nhai bền vững giúp gia đình thoát nghèo được bởi giá lợn cứ lên xuống thất thường, khó duy trì tái đàn; việc nhân rộng mô hình thì khó khăn. Để thoát nghèo bền vững, chúng tôi cần hỗ trợ tư vấn, đào tạo nghề để có việc làm, thu nhập ổn định. Từ đó, cuộc sống từng bước mới được cải thiện".

Qua tìm hiểu được biết, áp dụng những chính sách hỗ trợ cho các hộ nghèo, cận nghèo hiện nay, huyện Ba Chẽ đang triển khai nhiều chương trình, như: Hỗ trợ 100% tiền mua thẻ bảo hiểm y tế cho hộ nghèo và cận nghèo; hỗ trợ tiền điện 49.000 đồng/tháng/hộ nghèo. Ngoài ra, hộ nghèo, cận nghèo còn được nhận chính sách tín dụng ưu đãi, hỗ trợ phát triển sản xuất, chính sách miễn, giảm học phí, hỗ trợ chi phí học tập... Nếu thoát nghèo, những chính sách trên gần như bị cắt hoàn toàn.

Cùng với đó, hằng năm, huyện Ba Chẽ đã dành nguồn lực rất lớn hỗ trợ cho công tác giảm nghèo tại địa phương. Chỉ tính riêng năm 2017, huyện đã đầu tư hơn 70 tỷ đồng hỗ trợ trực tiếp và gián tiếp cho các hộ nghèo bằng vốn từ Chương trình MTQG xây dựng nông thôn mới, Chương trình 135, Đề án 167. Cùng với đó là hàng chục dự án phát triển sản xuất, hạ tầng, cải thiện nhà ở đã được triển khai đến các hộ nghèo. Không thể phủ nhận dưới sự hỗ trợ đắc lực này, nhiều hộ nghèo đã vươn lên thoát nghèo thành công. Tuy nhiên, quá nhiều hỗ trợ theo kiểu “trao con cá” có lẽ cũng sẽ gây hiệu ứng “con dao 2 lưỡi” khiến không ít hộ nghèo ở Ba Chẽ có tâm lý ỷ lại vào hỗ trợ của Nhà nước, hoàn toàn không có mong muốn thoát nghèo.

Trong cuộc họp đăng ký thoát nghèo đầu năm 2017, gia đình anh Lý Văn Ngọc là hộ duy nhất trong thôn Khe Tâm, xã Nam Sơn tự nguyện làm đơn xin thoát khỏi hộ cận nghèo. Sau gần 1 năm phấn đấu chịu khó lao động, làm thuê, làm mướn, gia đình anh đủ điều kiện thoát khỏi diện nghèo. Ngoài công việc làm thuê phụ hồ hiện tại, vợ chồng anh Ngọc còn phát triển kinh tế mô hình trồng keo chung với bố mẹ, diện tích gần 10ha.

Nhiều hộ nghèo huyện Ba Chẽ mong muốn được hỗ trợ đào tạo, tìm kiếm việc làm để có thu nhập ổn định... (Ảnh chụp hộ nghèo Đinh Thị Múi, thôn Khe Vang).

“Lúc đầu xin khỏi hộ nghèo, vợ chồng tôi rất lo lắng vì từ nay không được hưởng hỗ trợ cho hộ nghèo nữa, nhưng bù lại, gia đình chăm chỉ làm ăn hơn, không ỷ lại như trước nữa. Thiết nghĩ quan trọng nhất trong hỗ trợ người nghèo hiện nay là phải cần sát thực tế hơn. Nhà nước nên bám sát nhu cầu của người nghèo xem cần hỗ trợ gì, bằng hình thức nào để hiệu quả lâu dài, bền vững…” - anh Ngọc chia sẻ.

Theo ông Phạm Văn Đăng, Trưởng phòng Dân tộc huyện Ba Chẽ, khó khăn lớn nhất trong công tác giảm nghèo hiện nay của địa phương chính là sức ì của các hộ nghèo không muốn thoát nghèo. Vì vậy, để phá vỡ sức ì này, giai đoạn tới, huyện sẽ tìm giải pháp hỗ trợ người nghèo sát thực tế hơn. Hạn chế hỗ trợ trực tiếp cho họ mà sẽ chuyển sang hỗ trợ theo hướng đầu tư cho cộng đồng. Dự kiến, năm 2018, huyện tiếp tục phân bổ hơn 71 tỷ đồng đầu tư cho các xã, thôn đặc biệt khó khăn (Chương trình 135). Sẽ có nhiều dự án hỗ trợ phát triển sản xuất cho các hộ nghèo tham gia. Tuy nhiên, trước khi hỗ trợ những dự án, huyện sẽ tiến hành rà soát, đánh giá toàn diện các mô hình, dự án giảm nghèo trước đó. Bên cạnh đó, huyện sẽ tập trung tuyên truyền thay đổi dần nhận thức cho bà con về giảm nghèo bền vững hiện nay.

Bạch Đằng