Thanh tra Chính phủ kiến nghị xử lý khuất tất trong BOT giao thông

Hàng loạt sai sót, bất cập ở các dự án BOT, BT được Thanh tra Chính phủ và Đoàn giám sát của Ủy ban Thường vụ Quốc hội chỉ ra và kiến nghị xử lý.

Trạm thu phí BOT QL6 được xem là "có vấn đề" khi chỉ "tráng men" trên con đường độc đạo và "xẻ" đôi thị trấn Lương Sơn (Hòa Bình) để đặt trạm thu phí đã bị người dân nhiều lần phản đối.

Hàng loạt sai sót, bất cập ở các dự án BOT, BT được Thanh tra Chính phủ (TTCP) và Đoàn giám sát của Ủy ban Thường vụ Quốc hội chỉ ra, như là "ém" thông tin về dự án, cải tạo đường cũ nhưng thu phí theo kiểu làm đường mới, dự án chưa hoàn thành đã thu phí cả tuyến, đường làm một đằng đặt trạm thu phí một nẻo...là nội dung kết luận thanh tra việc chấp hành quy định của pháp luật trong thực hiện một số dự án đầu tư theo hình thức hợp đồng xây dựng - chuyển giao (BT), hợp đồng xây dựng - kinh doanh - chuyển giao (BOT) thuộc lĩnh vực giao thông, môi trường tại Bộ GTVT…

Theo đó, TTCP kiến nghị Thủ tướng yêu cầu xử lý trách nhiệm 2 đơn vị là Bộ GTVT, Bộ Tài chính. Kiến nghị kiểm điểm và xử lý trách nhiệm đối với tập thể, cá nhân liên quan.

Chỉ định thầu, làm sai nguyên tắc

Theo TTCP, chủ trương của Đảng và Nhà nước trong việc xây dựng kết cấu hạ tầng theo hình thức BT và BOT trong bối cảnh hạn hẹp về vốn ngân sách thì cần phải huy động đa dạng các nguồn vốn xã hội, vốn của các thành phần kinh tế.

Trạm thu phí BOT trên đường cao tốc Pháp Vân - Cầu Giẽ có nhiều dấu hiệu không minh bạch.

Tuy nhiên, trong quá trình triển khai Bộ GTVT đã thực hiện không đầy đủ quy trình xây dựng và công bố danh mục dự án kêu gọi đầu tư theo quy định. Trên thực tế, trong hơn 70 dự án đầu tư theo hình thức BOT và BT tại Bộ GTVT đều không lựa chọn được nhà đầu tư nào theo hình thức đấu thầu, 100% đều là chỉ định thầu với lý do chỉ có một nhà đầu tư tham gia hoặc do tính cấp bách của dự án nhưng không có quy trình, thủ tục đánh giá hay xác định thế nào là cấp bách.

Chọn nhà thầu năng lực yếu

TTCP chỉ ra, một số nhà đầu tư được lựa chọn có năng lực hạn chế, không đáp ứng yêu cầu của dự án, như: 3/4 công ty trong liên danh nhà đầu tư được lựa chọn để thực hiện dự án hầm đường bộ Phước Tượng - hầm Phú Gia đã không góp được vốn theo cam kết phải rút khỏi liên danh và xin giảm tối đa tỷ lệ vốn góp. Liên danh phải mời gọi nhà đầu tư thay thế dẫn đến chậm tiến độ dự án.

Cũng theo TTCP, tổng vốn đầu tư xác định cho hợp đồng dự án trên cơ sở tổng mức đầu tư. Tuy nhiên, kết quả kiểm tra tổng mức đầu tư có nhiều sai lệch nên vốn đầu tư xác định cho hợp đồng dự án không chính xác. Tại 7 dự án được thanh tra đã phát hiện các nhà đầu tư phê duyệt sai tăng về đơn giá định mức, chế độ tiền lương, phụ cấp hoặc các yếu tố phát sinh không đúng thực tế với số tiền trên 316 tỉ đồng.

Đặt trạm thu phí bất hợp lý

Kết luận của TTCP cho biết, hầu hết các dự án BT và BOT đều thực hiện tại các khu vực giao thông trọng yếu, có mật độ tham gia giao thông lớn, đặt các trạm thu phí có khoảng cách gần nhau bất hợp lý, giá phí cao, tăng nhanh, khiến người tham gia giao thông không còn sự lựa chọn nào khác (điển hình là tại Hà Nội, Thái Bình, Nam Định, Hưng Yên và Hòa Bình).

Trạm thu phí Thái Nguyên - Chợ Mới. Ảnh Văn Chương.

Từ đó đã phát sinh tình trạng người dân và phương tiện né trạm thu phí, đi vào đường ngang ngõ tắt gây hư hại hệ thống giao thông địa phương, gây nguy cơ mất an toàn giao thông. Việc xác định phương án, doanh thu tài chính thiếu chính xác đã gây ra gánh nặng cho người dân và doanh nghiệp tham gia giao thông vì thời gian thu phí quá dài.

Phần lớn các dự án theo hình thức BOT là cải tạo tuyến đường cũ nên càng tăng tình trạng dồn tích phương tiện ở những khu vực vốn đã đông đúc không hướng tới việc mở rộng mạng lưới giao thông và phân làn hợp lý. Điển hình là các dự án BOT: Hòa Lạc - Hòa Bình, Hòa Lạc - Xuân Mai, Thái Nguyên - Chợ Mới, Pháp Vân - Cầu Giẽ.

Nhiều dự án BOT bất cập từ lập dự án đến thu phí. Ảnh: Viêt Tường.

Đáng chú ý, Bộ GTVT khi phê duyệt các dự án đã ghép việc cải tạo với đầu tư xây dựng đường mới thành 1 dự án rồi đặt 2 trạm thu phí tại 2 nơi không hợp lý. Cụ thể, theo quy hoạch phát triển giao thông đã được phê duyệt, tuyến đường Thái Nguyên - Chợ Mới (Bắc Kạn) có chiều dài 28 km nhưng quyết định đầu tư BOT Thái Nguyên - Chợ Mới đã phê duyệt lên tới 40,7 km bao gồm cả việc nâng cấp cải tạo từ Km 93 đến Km 100 thuộc QL3 cũ. Theo quy định, việc cải tạo đường cũ này phải thực hiện bằng nguồn Quỹ bảo trì đường bộ. Bộ GTVT phê duyệt ghép vào là không đúng quy định.

Mặt khác, với quyết định ghép việc cải tạo đường cũ và đầu tư đường mới dẫn đến việc đặt trạm thu phí 2 nơi là không hợp lý.

Do khi đưa vào khai thác, việc thu tăng mức phí đối với người sử dụng dịch vụ trên tuyến QL3 để bù đắp vào vốn đầu tư dự án Thái Nguyên - Chợ Mới, trong khi họ không sử dụng dịch vụ trên tuyến này là sai nguyên tắc xác định giá, phí hàng hóa, dịch vụ và các khoản thu. Tương tự là dự án nâng cấp QL6 và đầu tư xây dựng đường mới Hòa Lạc - Hòa Bình…

Mập mờ thu phí

Ngoài ra, việc xác định lưu lượng xe chỉ diễn ra trong thời gian rất ngắn nhưng lấy căn cứ áp dụng để thu phí cho cả thời kỳ khai thác rất dài, giá thu phí cao, điều chỉnh không hợp lý. Có dự án chưa hoàn thành (giá trị đầu tư mới 30%) nhưng giá thu phí đã tương đương dự án đầu tư mới như BOT Pháp Vân - Cầu Giẽ; đặt trạm thu phí ngoài vùng dự án như BOT đèo Phước Tượng - hầm Phú Gia; dùng trạm thu phí của tuyến đường này để hỗ trợ thu phí đầu tư tuyến đường khác như BOT Thái Nguyên - Chợ Mới, Xuân Mai - Hòa Bình, Tam Nông – Phú Thọ…

Theo TTCP, Bộ GTVT chịu trách nhiệm chung, toàn diện đối với những nội dung theo quy định thuộc về cơ quan nhà nước có thẩm quyền, trong đó là việc quyết định đầu tư dự án, phương án thu phí bất hợp lý, phê duyệt tổng mức đầu tư sai lệch, lựa chọn nhà đầu tư, ký kết hợp đồng thiếu chặt chẽ. Bộ Tài chính chịu trách nhiệm liên quan đến việc thu phí chưa hợp lý, thỏa thuận việc đặt trạm thu phí chưa đảm bảo nguyên tắc. TTCP đã kiến nghị Thủ tướng yêu cầu 2 bộ này phải kiểm điểm và xử lý trách nhiệm đối với tập thể, cá nhân có liên quan./.

Theo Phi Long/VOV.VN