Nhật ký Trường Sa - Bài 9: Những điều chưa kể về nơi đầu sóng

“Ngày trước ta chỉ có đêm và rừng, nay ta có ngày, có trời, có biển, bờ biển ta dài, tươi đẹp, ta phải gìn giữ lấy nó” - Bác Hồ kính yêu đã nói như vậy trong chuyến Người đến thăm bộ đội Hải quân cách đây 54 năm trước...

Không phải là chuyện rau xanh, cũng không phải chuyện nước ngọt. Vậy, những điều chưa kể về nơi đầu sóng là gì? Bạn sẽ biết khi đọc trọn vẹn những chuyện kể dưới đây...

Thiếu tá Vũ Xuân Thuân, bếp trưởng tàu 571 và con cá lượng do anh câu được nặng hơn 5kg.

Bí ẩn trong lòng biển

Không chỉ riêng tôi mà cánh phóng viên đi cùng đợt, cùng chuyến tàu lần đầu ra các đảo ở Trường Sa đều cho rằng, biển cả bao la, chắc hẳn, nguồn thực phẩm chủ lực của bộ đội sẽ là cá tươi. Mà quả thật, càng ra khơi xa mới thấy, nguồn lợi thuỷ sản của biển nước ta vô cùng dồi dào và phong phú. Chỉ qua vài ngày đầu của hải trình, khi mỗi ngày tàu càng tiến xa thêm, ấy cũng là lúc, anh em bộ đội trên tàu 571 buông câu hàng đêm. Cứ mỗi sáng, nghe mọi người nói chuyện về “thành tích” câu đêm, tôi thầm xuýt xoa, ngưỡng mộ. Cá câu được chủ yếu là cá thu, với đủ loại thu bè, thu ống, thu phấn, thu ngừ… Con bé nhất cũng tầm 5kg, con “hoành tráng” lên tới vài chục kg. Vậy là, cứ theo cách nghĩ suy ra với lo-gic đơn giản, tôi cho rằng, ở các điểm đảo hẳn bữa ăn hàng ngày cứ gọi là “phát sợ” với cá ấy chứ! Song, thực tế lại không phải như những gì mình nghĩ.

Hôm tàu thả neo tại “âu tàu” tự nhiên rất gần với khu vực đảo Tốc Tan để chuẩn bị cho việc cập đảo các ngày sau, tôi quan sát thấy các “cần thủ” trên tàu 571 không rộn rã chuẩn bị “ra quân” sau bữa cơm tối như mọi lần. Trong lúc anh em ngồi hàn huyên, tôi mang thắc mắc ấy hỏi thiếu tá Trần Văn Huy, Chính trị viên tàu 571. Anh giải thích rằng: Chỗ tàu đang neo đậu biển rất yên, cũng có nghĩa là nơi này... ít cá (!). Nhưng, điều quan trọng hơn, cá ở đây cũng không “lành”. Ví dụ như cá mú và cá hồng gai ở Tốc Tan được đưa vào danh sách “cấm chỉ ăn”. Và để tránh tuyệt đối những mối nguy hại xảy ra, điều này được phổ biến theo kiểu trao truyền giữa người trước và người sau để ai ra đảo cũng phải thuộc một vài ghi nhớ “cấm quên” như chuyện về cá mú và cá hồng gai. Vì sinh ra, lớn lên ở biển, tôi rất rành các loại cá, nhất là với hai loại kể trên, vốn vẫn được liệt vào hàng cá ngon. Do đó, tôi càng thêm tò mò. Để rồi, khi đặt chân lên đảo Tốc Tan, nghe lính đảo giải thích kỹ càng mới vỡ lẽ. Thì ra, tại khu vực đảo này, có loài tảo độc; theo đó, hai loại cá nói trên mang trong mình độc tố rất cao. Vì thế, nếu nhỡ chẳng may ăn phải cá mú, cá hồng gai ở đảo Tốc Tan sẽ bị ngộ độc với các triệu chứng xương khớp cứng đờ dẫn tới suy liệt. Thì ra, ở mỗi khu vực có những đặc trưng riêng mà chỉ ai thật gắn bó với Trường Sa mới khám phá ra. Ví như, có vùng, cá sủ rất nhiều và to nhưng nếu chúng có mắc câu thì cũng lại thả nó về với biển bởi lẽ do giá trị dinh dưỡng quá cao, lượng đạm trong thịt cá rất lớn nên ăn vào lập tức bị “Tào Tháo đuổi” ngay. Đây là câu chuyện trung tá Nguyễn Văn Hiệp, cán bộ Phòng Tác chiến, thuộc Lữ đoàn 146 - người cùng tham gia chuyến công tác với vai trò sĩ quan điều hành, chia sẻ với tôi. Trước khi vào đất liền, anh Hiệp đã có nhiều năm gắn bó với một số đảo ở Trường Sa; hiện tại, mỗi năm, anh cũng có ít nhất hai chuyến công tác ngoài biển. Tuy không “sát cá” nhưng lại rất “máu câu” nên anh Hiệp thuộc nằm lòng đặc tính nhiều loại cá ở Trường Sa.

Bộ đội đảo Phan Vinh gỡ lưới sau một buổi đánh bắt cá để cải thiện bữa ăn.

Hôm từ đảo Tốc Tan trở ra tàu, tôi còn được các đồng nghiệp góp thêm một chuyện cũng rất thú vị về cá được chính lính đảo “bật mí”. Ấy là cũng ở vùng biển trong khu vực đảo Tốc Tan lại có loài cá mó sừng ăn rất ngon, được coi như một trong nhiều sản vật của biển Trường Sa. Gọi là mó sừng vì loài cá này mang đặc trưng có lớp sừng cứng trên đầu được nó sử dụng như một công cụ kiếm ăn khi dùng để húc cho san hô vỡ vụn ra hòng kiếm thức ăn. Không chỉ có mó sừng, tôi còn được chứng kiến “Bếp trưởng” của Đoàn công tác là thiếu tá Vũ Xuân Thuân trong một buổi tối buông cần đã “thu hoạch” con cá lượng hơn 5kg. Đây cũng là lần đầu tiên tôi được nhìn thấy loài cá này, toàn thân nó có màu rất đẹp y như cá chép vàng vậy. Những người đi biển sành sỏi và đam mê câu trên tàu 571 đều tấm tắc khen anh Thuân “trúng mánh” bởi cá lượng thịt ngon, giá trị dinh dưỡng cao nếu mang vào bờ cũng kiếm được kha khá tiền. Nghe những điều đó, anh Thuân chỉ cười hiền rồi thủ thỉ: Thế là có quà cho vợ con sau một chuyến công tác dài ngày...

... Và thành quả là những "chú" cá không phải vùng biển nào cũng có (trong ảnh: Chế biến cá nóc nhím gai dài, theo thông tin trên Wikipedia thì trong Đông y loài cá này được sử dụng làm thuốc).

Công phu truyền nghề làm đậu

Trong một bữa cơm trên đảo Phan Vinh, đơn vị có mời nhà sư đang trụ trì chùa trên đảo sang cùng chung vui với bộ đội khi được đón đoàn công tác từ đất liền ra. Tôi đã rất ngỡ ngàng khi chàng Bếp trưởng - Trung uý Trần Nam Giang mang ra một đĩa đậu phụ mời sư thầy Thích Tâm Tánh. Như đón bắt được sự ngạc nhiên của các nhà báo qua ánh mắt nhìn, chỉ huy đảo khoe rằng: Đậu phụ do anh em nhà bếp làm đấy! Vậy là câu chuyện về đậu phụ trở thành chủ đề rôm rả của bữa ăn. Đại tá Phạm Ngọc Quang, Phó Chính uỷ Lữ đoàn 146, Trưởng Đoàn công tác, khẳng định chắc nịch: Đảo nào bộ đội cũng tự làm được đậu phụ. Nếu như ở đất liền, đậu phụ chỉ là một “món phụ” thì ở Trường Sa trong bữa ăn có đậu phụ không phải chuyện dễ. Cũng nhờ ở cạnh một nhà hàng xóm có nghề làm đậu lâu năm nên tôi rất hiểu các công đoạn cũng như một vài khâu hơi dích dắc, ví như cần có những phụ gia như nước chua để đậu phụ kết tủa thì trong điều kiện ở biển đảo, bộ đội làm thế nào để có? Và bạn đồng nghiệp Phan Kiên (Báo Nghệ An) đã kể rằng, khi ở đảo Đá Đông C, anh phát hiện được một chi tiết cực kỳ thú vị xung quanh chuyện làm đậu phụ. Được ngư dân cho một chút mẻ, bác sĩ quân y Nguyễn Văn Tuấn đã dùng nó làm chất gây chua. Và kết quả còn trên cả mong đợi, không những khôi phục lại được nghề làm đậu phụ anh đã mày mò từ ngày còn ở đảo Thuyền Chài mà sản phẩm “ra khuôn” trắng đẹp hơn, thơm ngon hơn. (Khi còn ở đảo Thuyền Chài, bác sĩ Tuấn sử dụng lá me chua làm chất kết tủa, nhưng nguyên liệu này không thể có ở đảo chìm Đá Đông C...). Đúng là “cái khó ló cái khôn”! Vậy là, cùng với những món như giá đỗ, rau mầm, bộ đội đảo Trường Sa đã rất sáng tạo trong cải thiện bữa ăn để đảm bảo cung cấp nguồn dinh dưỡng cần thiết cho cơ thể. Tuy vậy, theo anh nuôi ở các đảo, để làm đậu, chuyện nguyên liệu giờ không khó, nhưng điều thử thách chính là không có máy móc hỗ trợ trong điều kiện làm nhiều để phục vụ toàn đơn vị. Vì thế, mỗi lần nhà bếp tổ chức làm đậu phụ cũng rất vất vả, cực nhọc, nhưng chẳng vì thế mà món ăn này lại thiếu vắng với bộ đội nơi đảo xa. Điểm hay ở đây chính là cứ một đảo thử nghiệm cái gì mới thành công, sau đó sẽ được lan truyền tới nhiều đảo khác (như chuyện làm đậu phụ ở đảo Đá Đông C là do bác sĩ Nguyễn Văn Tuấn mang về từ đảo Thuyền Chài). Không chỉ làm được đậu phụ, bộ đội đảo Trường Sa còn rất mát tay khi ủ được cả giá đỗ, trồng thành công rau mầm v.v.. Thậm chí, vào mùa gió đông bắc trồng rau xanh khó lên, lính đảo còn sáng tạo ra loại rau xanh mới; đó là đem hạt đỗ xanh, đỗ đen gieo nảy mầm lên khoảng một ngón tay thì thu hoạch làm rau xanh.

Cá nóc hộp ở biển Trường Sa.

Khi kể về những điều này, tôi nhớ tới chia sẻ của thiếu uý quân y Nguyễn Việt Hải, điều dưỡng viên Bệnh xá đảo Phan Vinh. Cậu ấy chẳng ngại gì khi “khai” rằng, trước khi ra đảo, chẳng bao giờ nghĩ rằng mình lại biết mổ lợn; thế mà bây giờ, không những làm được, mà còn làm thành thạo…

Thay lời kết

Bạn đọc thân mến! Khi viết về Trường Sa, tôi như đang được khơi đúng mạch nguồn cảm xúc, không muốn dừng lại. Thực sự Trường Sa đã ở trong tim tôi, gắn bó máu thịt với tôi. Tôi vô cùng biết ơn chuyến đi Trường Sa đã cho tôi những hiểu biết, những cảm xúc mà chắc chắn tôi không thể có được nếu không có chuyến đi ấy. Cảm ơn những người lính đảo, mà giờ đây đã trở thành thân thương của tôi. Tôi hy vọng sau chuỗi bài viết này, sẽ lại có một cơ hội nào đó để kể với bạn đọc những gì mới nữa về họ...

[links(left)]

Ngọc Hân