"Quảng Ninh có sự đầu tư ở mức tương đối cao cho các lĩnh vực văn hoá, xã hội"

Trong 3 ngày, từ 5 đến 7-8-2013, Đoàn Giám sát Uỷ ban Văn hoá, Giáo dục, Thanh niên, Thiếu niên và Nhi đồng của Quốc hội đã có chương trình giám sát tại Quảng Ninh về các lĩnh vực liên quan. Để có cái nhìn khách quan về những kết quả mà Quảng Ninh đã đạt được, phóng viên báo Quảng Ninh đã có cuộc trao đổi cùng đồng chí Đào Trọng Thi, Uỷ viên Trung ương Đảng, Uỷ viên Uỷ ban Thường vụ Quốc hội, Chủ nhiệm Uỷ ban Văn hoá, Giáo dục, Thanh niên, Thiếu niên và Nhi đồng của Quốc hội, đồng thời là Trưởng Đoàn Giám sát lần này.

Nhiều cơ chế riêng

- Sau thời gian tiến hành giám sát tại Quảng Ninh, đồng chí có đánh giá như thế nào về thế mạnh của tỉnh trong thực hiện các lĩnh vực liên quan?

+ Quảng Ninh là tỉnh giàu tiềm năng, có trình độ phát triển KT-XH cao hơn mặt bằng chung. Tỉnh lại đang thực hiện chiến lược phấn đấu trở thành vùng động lực kinh tế của đất nước, khu vực. Vì vậy, có nhiều điều kiện thuận lợi hơn cả về nguồn lực CSVC, con người... để đầu tư vào các lĩnh vực so với nhiều địa phương khác. Quá trình giám sát cho thấy, Quảng Ninh đã có sự đầu tư tương đối tốt, ở mức tương đối cao trong các lĩnh vực, hơn thế còn có những đầu tư mở rộng về đối tượng và đầu tư ở mức cao hơn.
Về văn hoá, Quảng Ninh có nhiều di sản, kể cả di sản thiên nhiên cho đến các di sản văn hoá lịch sử, tâm linh, vì vậy, thời gian qua tỉnh có sự đầu tư cho lĩnh vực này khá cao. Như: Vịnh Hạ Long đã được quan tâm, từng bước nâng cao năng lực quản lý để đi đôi với việc bảo tồn là tổ chức khai thác tốt di sản. Hệ thống di tích tín ngưỡng, tâm linh rất phong phú, đa số gắn với truyền thống lịch sử từ hàng nghìn năm của đất nước. Số di tích này cũng được tu bổ, tôn tạo khá tốt.

Đồng chí Đào Trọng Thi trao đổi với phóng viên Báo Quảng Ninh.

Về giáo dục phải nói rằng Quảng Ninh là số tỉnh rất ít còn giữ được phương thức phân chia về tỷ lệ ngân sách đầu tư cho giáo dục, tức là giữa đầu tư cho con người và các hoạt động chuyên môn khác là 80-20, trong khi nhiều tỉnh tỷ lệ đó lên tới 90-10, thậm chí 95-5 và hơn thế nữa, phần dành cho giáo dục rất thấp. Với thanh niên và trẻ em cũng vậy, Quảng Ninh cũng là số ít tỉnh dành riêng một phần ngân sách được quy định hàng năm cho công tác bảo vệ, chăm sóc trẻ em. Những nơi khác thường không có ngân sách riêng đâu mà chỉ lồng ghép trong các chương trình phát triển KT-XH nói chung, trong đó có một phần cho đối tượng trẻ em. Quảng Ninh làm khác, tôi nghĩ đó là điều đáng hoan nghênh, các địa phương nên học tập, để cho việc bảo vệ, chăm sóc trẻ em không bị lấn át bởi các mục tiêu khác, dẫn tới mục tiêu chăm sóc trẻ em thường bị đẩy xuống cuối cùng.

- Cùng với những kết quả thì Quảng Ninh cũng có không ít tồn tại, hạn chế. Đồng chí đánh giá thế nào về những tồn tại đó và đây có phải là thực trạng chung cả nước không?

+ Chúng tôi cũng phát hiện một số hạn chế, trong đó đa số liên quan đến tình hình khó khăn chung cả nước. Như hiệu quả của việc bảo vệ, trùng tu, tôn tạo và khai thác di tích, cân đối giữa mục tiêu bảo tồn và phát triển nhưng nó cũng không trầm trọng như một số nơi khác. Việc trùng tu di tích chưa có vi phạm gì quá lớn trong khi như ở Hà Nội, vi phạm chỗ chùa Trăm Gian, chùa Một Cột ồn ào khắp cả nước... Thế cũng là thể hiện sự cố gắng của địa phương, dù có thể cũng chưa được như mong muốn.

Bên cạnh đó, giáo dục ngoài công lập phát triển chưa tương xứng. Ngoài công lập không phải bổ sung cho khối công lập vì chưa đáp ứng được đâu mà là nhằm vào đáp ứng nhu cầu mới xuất hiện của người dân. Khi mà điều kiện cuộc sống của các gia đình tăng lên thì người ta có nhu cầu được học với chất lượng cao hơn mà nhà nước chỉ đáp ứng nhu cầu đại trà thôi. Giáo dục phải đáp ứng nhu cầu đa dạng chứ không phải chỉ đáp ứng nhu cầu tối thiểu của xã hội; vì vậy, khối ngoài công lập phải đi theo hướng đó là chính. Còn một vấn đề nữa cũng là thực trạng chung cả nước. Đó là có một thời kỳ chúng ta chưa quan tâm đầy đủ đến ngành học mầm non. Vừa rồi, chúng ta đã có sửa sai, quy định lứa mẫu giáo 5 tuổi thì đưa vào chương trình phổ cập, nhưng ở lứa tuổi thấp hơn, đặc biệt là lứa tuổi nhà trẻ, sự đáp ứng của cơ sở giáo dục mầm non chưa được bao nhiêu; thường chỉ được 25% cho khối nhà trẻ, 50% cho khối mẫu giáo nói chung, chỉ có mẫu giáo 5 tuổi là phổ cập nên đạt gần như 100%. Với Quảng Ninh, 2 vấn đề đó cũng cần được quan tâm kỹ hơn một chút.

Công tác tu bổ, tôn tạo di tích của Quảng Ninh được Đoàn Giám sát Uỷ ban Văn hoá, Giáo dục, Thanh niên, Thiếu niên và Nhi đồng đánh giá cao. Trong ảnh: Vườn tháp Yên Tử.

Phân cấp về địa phương

- Quá trình giám sát, dường như các vấn đề về văn hoá được sự quan tâm nhiều hơn của các thành viên trong Đoàn?

+ Thật ra, không phải Đoàn quan tâm hơn đến văn hoá mà vì hoạt động văn hoá là nội dung rất trọng tâm của tỉnh; hoạt động của tỉnh nhấn mạnh điều gì thì nội dung giám sát sẽ nhấn mạnh hơn đến điều đó. Đúng là hiện nay, vấn đề cân đối giữa mục tiêu bảo tồn và phát triển cần được quan tâm, nghiên cứu nghiêm túc, nhất là với một tỉnh có nhiều di sản như Quảng Ninh. Thường thì nhiều lãnh đạo quan tâm hơn đến kinh tế vì đó là mục tiêu chính, đảm bảo sự phát triển của địa phương nên xao nhãng hơn trong các lĩnh vực văn hoá xã hội. Nhưng ở Quảng Ninh thì chiến lược phát triển lại nhấn mạnh vào nền tảng phát triển từ khai thác di sản, nhất là Vịnh Hạ Long; vì vậy, chiến lược bảo tồn, phát huy giá trị di sản nằm ở ngay chiến lược phát triển trọng tâm của tỉnh chứ không phải 2 nội dung khác nhau nữa.

Nói riêng về Vịnh Hạ Long, bản thân việc phát triển du lịch để đạt được mục tiêu kinh tế đôi khi có cái sẽ trái nghịch với mục tiêu bảo tồn theo yêu cầu Luật Di sản văn hoá, theo công ước quốc tế. Tuy chưa có quy định cụ thể về quản lý những di tích quy mô lớn như Vịnh Hạ Long, nhưng Luật có đề cập, quy định với khung tương đối chặt chẽ, cụ thể về vấn đề này. Luật Di sản văn hoá sửa đổi thời gian qua có nhiều điểm mới so với trước đây, như khái niệm yếu tố gốc của di sản, khu vực bảo vệ 1, 2 có những điều kiện, quy định khác nhau chứ không phải cứ di sản là cấm đoán mọi thứ, không có các công trình để đảm bảo việc phát triển du lịch nói riêng và kinh tế nói chung. Nếu chúng ta hiểu đơn giản để rồi ngăn cấm hết, mâu thuẫn trong mục tiêu phát triển thì không được; mặt khác lại vi phạm quy trình bảo tồn, tôn tạo thì cũng không ổn. Vậy nên, chúng ta cần phải nghiên cứu kỹ để đi trong hành lang pháp lý và khai thác tốt hành lang pháp lý.

- Nguồn vốn đầu tư tu bổ, tôn tạo di tích, rồi mô hình quản lý di sản cũng là vấn đề mà nhiều đơn vị của tỉnh mong được “gỡ rối” hiện nay, đồng chí có gợi mở gì chăng?

+ Chúng ta nên phân loại các di tích lịch sử theo loại hình chứ không nên theo cấp xếp hạng. Bởi vì, di tích gắn với tâm linh, tôn giáo dễ huy động các nguồn lực XHH hơn thì XHH, còn di tích lịch sử thuần tuý thì khó huy động, phải sử dụng ngân sách nhà nước. Kinh nghiệm cho thấy, như chùa Trăm Gian huy động XHH kinh phí rất dễ, cơ bản là cần có cơ chế để nhà chùa thực hiện đầu tư chứ nếu cứ phải xếp hàng chờ duyệt dự án, duyệt luôn vốn đầu tư theo mức độ ưu tiên di tích quốc gia đặc biệt, di tích quốc gia, di tích cấp tỉnh... thì khó. Quảng Ninh có cả 2 loại hình, trong đó hệ thống di tích lịch sử văn hoá nhiều, lại liên quan đến tôn giáo (chủ yếu là Phật giáo), rồi hệ thống đền thờ các anh hùng dân tộc hoàn toàn có thể huy động kinh phí đầu tư từ XHH, quan trọng là có cơ chế cho các chủ đầu tư.

Tôi nghĩ, mô hình quản lý di sản cần duy trì sự đa dạng để phù hợp với thực tế di tích hiện nay. Riêng về mô hình Ban Quản lý Vịnh Hạ Long, nếu muốn hợp thức hoá hoàn toàn thì cần có một nghị định riêng. Thật ra, Luật Di sản văn hoá cũng đã đề cập những nguyên tắc cơ bản về các Di sản thế giới. Quảng Ninh có thể có quy chế quản lý Vịnh Hạ Long, do tỉnh chủ động ban hành. Ban quản lý hiện nay chỉ là ban quản lý di tích thôi, nếu không có một mô hình quản lý đặc biệt thì đơn vị này phải đứng ra tổ chức, phối hợp với các cơ quan liên quan chứ cũng không thể làm thay trách nhiệm các cơ quan khác được. Trên cơ sở này, tôi nghĩ là cần phân cấp mạnh cho Hạ Long, họ đủ chức năng để thực hiện quản lý về địa bàn, lại vừa tổ chức phối hợp liên ngành để tạo ra cơ chế mới.

- Xin cảm ơn đồng chí!

Phan Hằng