Xuôi dòng Ba Chẽ: Tiềm năng vô tận của dòng sông

Dạo thuyền chơi trên sông Ba Chẽ ta có thể dễ dàng gặp những ngư dân bơi thuyền độc mộc bằng chân. Hiện tại, trên dòng sông này chỉ có tàu thuyền nhỏ nhưng người dân Ba Chẽ đang tràn trề hy vọng trong tương lai gần trên dòng sông này sẽ còn nhiều sự thay đổi.

Câu chuyện về lò sứ cổ

Ở khu vực xã Thanh Sơn xuôi về Cửa Cái (khu vực cầu Ba Chẽ) lòng sông rộng ra, có thể đi được tàu lớn. Từ đây men theo bờ sông mọc lên làng bản của người Dao với những cái tên Sơn Hải, Cái Gian, Làng Mới, Khe Sâu. Từ năm 2009 trở về trước, những thôn, bản này không có đường bộ mà bà con phải đi lại bằng thuyền. Để chuyến đi được thêm ấn tượng, từ xã Nam Sơn chúng tôi xuôi theo dòng chảy sông Ba Chẽ trên chiếc tàu nhỏ 40CV. Làng Mới là thôn chúng tôi chọn làm điểm đặt chân đến. Vì theo đồng chí cán bộ xã Nam Sơn - người đồng hành cùng chúng tôi suốt chuyến đi, đến thôn sẽ thấy rất nhiều cái hay. Tuy Làng Mới là thôn được hình thành cuối cùng ở các làng ven sông xã Nam Sơn, nhưng đây lại là thôn nổi tiếng nhất trong xã. Nơi đây có rất nhiều di tích lịch sử. Làng Mới lại có nghề truyền thống đóng tàu thuyền. Tuy nghề này chỉ phát triển với quy mô nhỏ nhưng lại là nghề cứu cánh cho các thôn ven sông. Nghề đã tạo công ăn việc làm cho nhiều hộ tại thôn Làng Mới; tạo ngư cụ cũng như phương tiện đi lại của hầu hết người dân các thôn bám mặt sông, làm các nghề đánh cá, bắt cua ốc trong các khu rừng ngập mặn. Làng Mới có lò sứ cổ đã có cách đây hơn 100 năm nhưng mới được các đơn vị chức năng đưa vào quy hoạch bảo vệ từ tháng 11-2009. Chuyến đi của chúng tôi lại may mắn có người lái tàu là ông Ngô Văn Trọng, 60 tuổi, sống ở thị trấn Ba Chẽ, đã từng 30 năm làm nghề trên sông. Ông Trọng kể: “Ngày xưa khi còn nhỏ, tôi thường đi theo bố làm nghề buôn cá. Có đôi lần ông dắt tôi vào thôn Làng Mới bán cá, nên tôi được tiếp cận với những người làm sứ ở đây.

Bơi thuyền trên sông Ba Chẽ vào buổi sáng.

Thời điểm đó Làng Mới chưa có dân ở. Khi có người lạ vào làng, lập tức có mấy người mặt mày dữ tợn ra chặn hỏi mật khẩu, nếu không trả lời đúng mật khẩu thì lập tức bị những người kia xông vào đấm đá túi bụi rồi đuổi ra khỏi làng. Vì những người sản xuất gốm sứ ở đây sợ bị lộ kỹ thuật sản xuất của mình”. Cách mạng Tháng Tám như luồng gió mới thổi vào Ba Chẽ, người dân Ba Chẽ đứng lên lật đổ ách thống trị của thực dân Pháp. Cờ đỏ sao vàng bay phấp phới bên những tán rừng xanh ngập mặn bên sông. Bọn phản động cũng cuốn gót theo quan thầy. Từ đó lò sứ cổ cũng được đóng cửa, rồi ngủ bình yên đến gần nửa thế kỷ dưới những tán rừng già với cỏ lau lách. Do đường đi lại khó khăn chủ yếu là đường sông, người dân đến đây ở, chắc họ cũng có ý thức được rằng đây là khu di tích cần được bảo vệ, nên đã không có sự xâm hại đến nó, bởi vậy lò sứ cổ được giữ khá nguyên vẹn. Theo tài liệu “Lý lịch di tích lịch sử Lò sứ cổ xã Nam Sơn, huyện Ba Chẽ, tỉnh Quảng Ninh” của UBND huyện Ba Chẽ mà chúng tôi có được thì toàn bộ xưởng gốm sứ có diện tích 1.000m2, gồm khu lò, khu vực khai thác chế biến nguyên liệu và 3 xưởng chế tác sản phẩm. Khu xưởng này nằm ở cuối nhánh sông Ba Chẽ, đường giao thông thuỷ phục vụ cho xuất nhập nguyên liệu sản phẩm của khu xưởng rất thuận lợi và bí mật nhằm bảo đảm bí quyết công nghệ và quy mô sản xuất”. Cũng theo cuốn tài liệu này thì lượng đất sét cao lanh là nguyên liệu có chất lượng cao để làm gốm sứ được phát hiện ở khu vực này ước tính khoảng 2 tỷ tấn.

Đánh thức tiềm năng

Chúng tôi có mặt tại khu vực cảng Nam Sơn, ở thôn Khe Sâu, xã Nam Sơn. Đây là cảng nằm trong Khu công nghiệp Nam Sơn được quy hoạch trên diện tích gần 50ha đang được xây dựng với tổng mức đầu tư ước tính 437 tỷ đồng. Ông Nguyễn Xuân Thu, Phó giám đốc Công ty CP thương mại và xây dựng Trường Lộc là đơn vị đang thi công cảng cho biết: “Cảng Nam Sơn, công trình có chiều dài 100m. Sau khi xây dựng xong có thể cập được tàu với tải trọng 200 tấn. Nơi đây sẽ là điểm xuất nhập hàng hoá phục vụ phát triển kinh tế cho huyện. Cước vận tải đường thuỷ rẻ hơn nhiều so với đường bộ. Ngoài ra, đây còn là bến tàu khách phục vụ khách đường thuỷ, khách du lịch từ Ba Chẽ đi các huyện Cô Tô, Vân Đồn, TP Móng Cái và ngược lại”.

Công trình bến cảng Nam Sơn bên sông Ba Chẽ hứa hẹn mang lại nhiều hiệu quả kinh tế cho cả huyện.

Một tiềm năng du lịch cũng đang được rộng mở ở Ba Chẽ. Đó là dạo thuyền trên sông Ba Chẽ, rồi thăm Lò sứ cổ xã Nam Sơn. Người thích du lịch tâm linh còn được đến thăm Miếu Ông, Miếu Bà (thôn Làng Mới). Miếu Ông nơi thờ tướng phù Trần tên là Lê Tự Đức, người có công giúp Thượng hoàng Trần Thánh Tông và vua Trần Nhân Tông khi họ tạm lánh vào sông Ba Chẽ năm 1285 để chuẩn bị kháng chiến lâu dài (theo Đại Việt sử ký toàn thư của Nhà xuất bản khoa học xã hội 1985). Đối diện với miếu Ông bên kia sông là miếu Bà thờ Mẫu Thượng Ngàn. Tương truyền bà là con gái của Sơn Tinh và công chúa Mỵ Nương (con gái vua Hùng thứ 18). Bà đã có công dạy những người dân miền núi cách làm ăn trồng cây ăn quả, trồng lúa nương, đắp ruộng bậc thang, dựng nhà cửa, hái cây thuốc chữa bệnh. Người dân Ba Chẽ tôn thờ họ dựng miếu thờ bên bờ sông, cả 2 ngôi miếu này có thời gian rất khó tiếp cận vì phải đi thuyền mới đến được, nhưng quanh năm khói hương nghi ngút. Những người thợ sơn tràng hay ngư dân khi đi qua khúc sông này đều đến thắp hương tại miếu để có được những chuyến vượt sông, vượt biển may mắn và làm ăn thuận lợi.

Ngày nay khi du khách đến với Miếu Ông, Miếu Bà đã có thể đi bằng đường bộ, nhưng nếu đi bằng đường sông thì được ngắm cảnh sông Ba Chẽ nên thơ và hùng vĩ với những rừng cây ngập mặn đầy sức sống uốn mình bên dòng sông. Nếu đi thuyền vào buổi sáng sớm ta sẽ được thưởng thức sương mù giăng giăng, đan xen với cảnh núi rừng thơ mộng huyền ảo. Cứ xuôi theo dòng sông qua cầu Ba Chẽ là ta đến được rừng ngập mặn Đồng Rui (huyện Tiên Yên), nơi đây cũng có cảnh đẹp nên thơ và đượm chút hoang dã của hơn 3.000ha rừng ngập mặn. Đi sâu vào rừng bằng thuyền sẽ hiện ra trước mắt ta mũi Lòng Vàng với bãi cát vàng rộng 22ha màu lòng đỏ trứng gà mà hình thành tên gọi. Rồi từ đây ta có thể đi xa hơn nữa ra biển lớn, sau hành trình xuôi dòng Ba Chẽ, con sông hoang dã và đầy chất thơ.    

Công Thành